SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU

Uzun vadeli sigorta kolları dendiğinde malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları akla gelmektedir. Malullük ve ölüm riskleri kuramsal olarak hem sürekli gelir kayıplarına hem de gider artışlarına neden olmakta, yaşlılık ise sadece sürekli gelir kaybına neden olmaktadır.

Sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu; 4. maddenin 1. fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60’ını, (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az % 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı malul sayılır.

5510 sayılı Kanun’a göre ilk defa sigortalı sayılanlara; kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olmaları ve en az 9000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır. Ancak 4. maddenin 1. fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için prim gün sayısı şartı 7200 gün olarak uygulanır.

Ölüm sigortasından sağlanan temel yardım, geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı şeklinde sürekli bir gelir bağlanmasıdır. Bunun dışında toptan ödeme yapılması, evlenen kız çocuklara evlenme ödeneği verilmesi ve cenaze ödeneği verilmesi de yapılan diğer yardımlardır.

Sigortalılık süresi, kısaca sigortalılığın başlangıcından aylık bağlama talebinde bulunulan zamana kadar geçen süredir. Bu süre içinde sigortalı aralıksız çalışırsa sigortalılık süresi ile prim ödeme gün sayısı aynı olabilir. Ancak özellikle iş sözleşmesiyle çalışanların zaman zaman kısa veya uzun aralıklarla işsiz kalmaları mümkündür. İşte, işsiz kalınan bu süreler zarfında sigortalılık süreci kesintiye uğramaz ve devam eder.

Kanunları gereği verilen ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri ve grev ve lokavtta geçen süreler sigortalılar tarafından borçlanılabilir.

Kural olarak sigortalılık süresinden sayılmayan, ancak Kanun’da belirtilen bazı sürelerin primlerinin sonradan ödenmesi suretiyle sigortalılık süresinden saydırılmasına hizmet borçlanması denir.

Bakanlıkça tespit edilen maden iş yerlerinin yeraltı işlerinde sürekli veya münavebeli olarak en az 20 yıldan beri çalışan sigortalılar için ikinci fıkrada belirtilen yaş şartı 50 olarak uygulanır.

Malullük aylığı alanlar ayrıca herhangi bir prim ödemeden ve tescil edilmelerine gerek kalmadan genel sağlık sigortalısı sayılırlar. Hem kendileri hem de bakmakla yükümlü oldukları kişiler, Kurumun hizmetlerinden yararlanırlar. Malullük aylığı alanlara durumlarına göre rehabilitasyon (işe alıştırma) hizmetleri verilebilir.

En az 1800 gün malullük, yaşlılık, ölüm sigortası primi bildirilmiş olmalıdır. Bu şart gerçekleşmişse ayrıca belirli bir sigortalılık süresi aranmaz ve geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilir.

Malullük aylığından yararlanabilmek için ilk koşul, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin 1. fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60’ını, (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az % 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilmesidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası bakımından  sigortalıdan alınacak primin oranı, sigortalının prime esas kazancının %20’sidir. Bunun %9’u sigortalı, %11’i ise işveren tarafından ödenir. Doğru cevap D seçeneğidir.

5510 sayılı Kanun’un 28. maddesinin 2. fıkrasının (a) bendinde belirtilen yaş şartı
- 1.1.2036 ila 31.12.2037 tarihleri arasında kadın için 59, erkek için 61,
- 1.1.2038 ila 31.12.2039 tarihleri arasında kadın için 60, erkek için 62,
- 1.1.2040 ila 31.12.2041 tarihleri arasında kadın için 61, erkek için 63,
- 1.1.2042 ila 31.12.2043 tarihleri arasında kadın için 62, erkek için 64,
- 1.1.2044 ila 31.12.2045 tarihleri arasında kadın için 63, erkek için 65,
- 1.1.2046 ila 31.12.2047 tarihleri arasında kadın için 64, erkek için 65,
- 1.1.2048 tarihinden itibaren ise kadın ve erkek için 65
olarak uygulanır. Doğru cevap C seçeneğidir.

55 yaşını dolduran ve erken yaşlanmış olduğu tespit edilen sigortalılar, yaş dışındaki diğer şartları taşımaları hâlinde yaşlılık aylığından yararlanırlar. Bu durumdaki erken yaşlandığı tespit edilen, 55 yaşını dolduran ve 5400 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olan sigortalılara yaşlılık sigortasından yaşlılık aylığı bağlanır. Sigortalının erken yaşlanmış sayılıp sayılmayacağına Kurum Sağlık Kurulunca karar verilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yeraltı maden işlerinde çalışmakta olup maden ocakları (elementer civa bulunduğu saptanan civa maden ocakları hariç), kanalizasyon ve tünel yapımı gibi yer altında yapılan işlerde çalışan sigortalılara her 360 gün için eklenecek gün sayısı 180 gündür. Doğru cevap E seçeneğidir.

5510 sayılı Kanunun 49. maddesi uyarınca, Kanunda belirtilen durumlara ilişkin görevlerde geçen zamlar hariç, ilgililere fiilî hizmet sürelerinin her yılı için altı ay itibarî hizmet süresi eklenir. Bu nedenlerle eklenecek itibarî hizmet sürelerinin toplamı, üç yıldan fazla olamaz. Doğru cevap A seçeneğidir.

Ölüm sigortasından sağlanan temel yardım, geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı şeklinde sürekli bir gelir bağlanmasıdır. Bunun dışında toptan ödeme yapılması, evlenen kız çocuklara evlenme ödeneği verilmesi ve cenaze ödeneği verilmesi de yapılan diğer yardımlardır (m.32). Geride kalan yakınlara sağlık yardımları genel sağlık sigortası kapsamında yapılır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Aylık bağlama oranı sigortalının malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için %2 (yüzde iki) olarak uygulanarak bulunmaktadır. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınır. Ancak aylık bağlama oranı %90 (yüzde doksan)’ı geçemez.

Geride kalan dul eşin hissesi, ölen sigortalının 33. maddeye göre hesaplanan aylığının çocuklu dul eşe %50’si, aylık bağlanacak çocuğu bulunmayan dul eşe 5510 sayılı Kanun’un 5. maddesinin 1. fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç 5510 sayılı Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması hâlinde %75’i oranında olacaktır. Doğru cevap E seçeneğidir.

5510 sayılı Kanunun 4. maddesinin 1. fıkrasının (b) bendine tabi sigortalıların geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi için en az 1800 gün malullük, yaşlılık, ölüm sigortası priminin ödenmiş olması gerekir. Bu sigortalılar bakımından her türlü borçlanma süreleri hariç olmak üzere, en az beş yıldan beri sigortalı bulunup toplam 900 gün malullük, yaşlılık, ölüm sigortası bildirilmiş olma şartı mümkün değildir. Doğru cevap C seçeneğidir.