SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU

Malullük sigortası düzenlemelerine bakıldığında, 4/1-(a), (b) ve (c) bendi kapsamında sigortalı olanlar bu sigorta kolundan yararlanmaktadır. Malul olabilmek için öncelikle ilk defa sigortalı olduktan sonra malullük halinin ortaya çıkması gereklidir. Bununla birlikte sigortalıya malullük aylığı bağlanabilmesi için sigortalının yukarıdaki üç koşulu bir- den sağlaması gerekmektedir. Bunlar; 5510 sayılı Kanun’un 25. maddesine göre malul sa- yılmak, belirli bir süre prim ödemiş olmak ve yazılı istekte bulunmaktır.  Sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbi bel- gelerin incelenmesi sonucu; 4. maddenin 1. fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60’ını, (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az % 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı malul sayılır.

Ödenen primlerin zorunlu sigorta kapsamında veya isteğe bağlı sigorta kapsamında ödenmesi herhangi bir farklılık yaratmaz. Malullük sigortası için ödenecek prim, malullük-yaşlılık-ölüm sigortası primi adı altında tek bir primdir. Bu primin oranı, sigortalının prime esas kazancının %20’sidir. Bunun %9’u sigortalı, %11’i ise işveren tarafından ödenir.

5510 sayılı Kanun’un 38/2. maddesi uyarınca 18 yaşından önce malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olarak geçirilen sigortalılık süresi 18 yaşın dolduğu tarihten başlayacaktır. 18 yaşından önceki süreler için ödenen malullük, yaşlılık, ölüm sigortaları primleri sadece prim ödeme gün sayılarına eklenecektir. Ancak sigortalılık süresinden sayılmayacaktır. A ilk defa çalışmaya başladığında 16 yaşındandır. Dolayısıyla uzun vadeli sigortalı kolları kapsamına girebilmesi için 18 yaşında olması gerekilidir. Malullük sigortasından yararlanmak için gereken koşullar ise 10 yıl sigortalılık süresi ve 1800 gün prim ödeme gün sayısıdır. Dolayısıyla A en erken 12.03.2028'de kapsama girer.

Kabul edilebilir bir mazeret olmadan kontrol muayenesine gitmeyen sigortalının malullük aylığı kesilir. Gecikmekle beraber çağrı tarihinden üç ay geçmeden kontrol muayenesini yaptıranların malullük hâli devam ediyorsa kesilen malullük aylığı, ödemenin kesildiği tarihten başlanarak verilir. Çağrı tarihinden üç ay geçtikten sonra kontrol muayenesini yaptıran ve malullüğü devam ettiği tespit edilenlerin kesilen malullük aylıkları, rapor tarihini izleyen ay başından başlayarak ödenir.

Sigortalılar, 28. maddenin 2. fıkranın (a) ve (b) bentlerinde yer alan yaş hadlerine 65 yaşını geçmemek üzere üç yıl eklenmek ve adlarına en az 5400 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla da yaşlılık aylığından yararlanabilirler (m.28/3).

Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce 25. maddenin 2. fıkrasına göre malul sayılmayı gerektirecek derecede hastalık veya engellilik hali bulunan ve bu nedenle malullük aylığından yararlanamayan sigortalılara, en az 15 yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır (m.28/4).

Fiilî hizmet süresi zammından yararlanmak için belirtilen işlerde ve işyerlerinde en az 10 yıl (3600 gün) çalışmak şarttır. Yer altında çalışanlarda bu süre 5 yıl (1800 gün) olarak uygulanacaktır.

İtibarî hizmet süresi, bu Kanuna göre bağlanacak aylıklar ve yapılacak toptan ödemelerin hesabında dikkate alınan ancak hiçbir şekilde bu Kanunla tanınan hakları kazanma bakımından gerekli prim ödeme gün sayısı, yaş ve emeklilik ikramiyesinin hesabında nazara alınmayan süredir.

Ölüm sigortasından sağlanan temel yardım, geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı şeklinde sürekli bir gelir bağlanmasıdır. Bunun dışında toptan ödeme yapılması, evlenen kız çocuklara evlenme ödeneği verilmesi ve cenaze ödeneği verilmesi de yapılan diğer yardımlardır (m.32).

Ölen sigortalının hak sahipleri dul eş, çocuklar ile ana ve babadır.

Sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu; 4. maddenin 1. fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60’ını, (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az % 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı malul sayılır.

55 yaşını dolduran ve erken yaşlanmış olduğu tespit edilen sigortalılar, yaş dışındaki diğer şartları taşımaları hâlinde yaşlılık aylığından yararlanırlar. Bu durumdaki erken yaşlandığı tespit edilen, 55 yaşını dolduran ve 5400 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olan sigortalılara yaşlılık sigortasından yaşlılık aylığı bağlanır. Sigortalının erken yaşlanmış sayılıp sayılmayacağına Kurum Sağlık Kurulunca karar verilir.

5510 sayılı Kanun’a göre ilk defa sigortalı sayılanlara; kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olmaları ve en az 9000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır. Ancak 4. maddenin 1. fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için prim gün sayısı şartı 7200 gün olarak uygulanır

Aylık bağlama oranı ise sigortalının malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için %2 olarak uygulanarak bulunmaktadır. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınır. Ancak aylık bağlama oranı %90’ı geçemez. 

7200/3600=20

20 X %2=%40 (aylık bağlama oranı)

Yaşlılık Aylığı = Ortalama Aylık Kazanç x Aylık Bağlama Oranı şeklinde formüle edilebilir.

1000 X %40= 400 TL (yaşlılık aylığı)

5510 sayılı Kanun’un 26. maddesinin (b) bendine göre en az 10 yıldan beri sigortalı bulunup toplam olarak 1800 gün veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul olan sigortalılar için ise sigortalılık süresi aranmaksızın 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmalıdır. Görüldüğü gibi başka birinin sürekli bakımına muhtaç olanlar açısından sadece 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi bildirilmiş olması yeterlidir. Sigortalılık süresi şartı aranmayacaktır.

Kural olarak sigortalılık süresinden sayılmayan, ancak Kanun’da belirtilen bazı sürelerin primlerinin sonradan ödenmesi suretiyle sigortalılık süresinden saydırılmasına hizmet borçlanması denir.
5510 sayılı Kanun’a göre sigortalı sayılanların

• Kanunları gereği verilen ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri ile 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalı kadının, iki defaya mahsus olmak üzere doğum tarihinden sonra iki yıllık süreyi geçmemek kaydıyla hizmet akdine istinaden işyerinde çalışmaması ve çocuğunun yaşaması şartıyla talepte bulunulan süreleri (m.41/1/a),

• Er veya erbaş olarak silahaltında veya yedek subay okulunda geçen süreleri (m.41/1/b),

• 4. maddenin 1. fıkrasının (c) bendi kapsamında olanların personel mevzuatına göre aylıksız izin süreleri (m.41/1/c),

• Sigortalı olmaksızın doktora öğrenimi veya tıpta uzmanlık için yurtiçinde veya yurt dışında geçirdikleri normal doktora veya uzmanlık öğrenim süreleri (m.41/1/d),

• Sigortalı olmaksızın avukatlık stajını yapanların normal staj süreleri (m.41/1/e),

• Sigortalı iken herhangi bir suçtan tutuklanan veya gözaltına alınanlardan bu suçtan dolayı beraat edenlerin tutuklulukta veya gözaltında geçen süreleri (m.41/1/f),

• Grev ve lokavtta geçen süreleri (m.41/1/g)

• Hekimlerin fahri asistanlıkta geçen süreleri (m.41/1/h),

• Seçim kanunları gereğince görevlerinden istifa edenlerin istifa ettikleri tarih ile seçimin yapıldığı tarihi takip eden ay başına kadar açıkta geçirdikleri süreleri (m.41/1/ı),

• Bu bendin yürürlüğe girdiği tarihten sonraki sürelere ilişkin olmak üzere 4857 sayılı Kanun’a göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalıların kısmi süreli çalıştıkları aylara ait eksik süreleri (m.41/1/i),

• Sigortalı olmaksızın, 8/4/1929 tarihli ve 1416 sayılı Ecnebi Memleketlere Gönderilecek Talebe Hakkında Kanuna göre yurt dışına gönderilen ve öğrenimini başarıyla tamamlayarak yurda dönenlerden yükümlü bulunduğu mecburi hizmet süresini tamamlamış olanların, yurt dışında resmî öğrenci olarak geçirmiş oldukları öğrenim sürelerinin 18 yaşının tamamlanmasından sonraki döneme ait olan kısmı (m.41/1/j)

En az 1800 gün malullük, yaşlılık, ölüm sigortası primi bildirilmiş olmalıdır. Bu şart gerçekleşmişse ayrıca belirli bir sigortalılık süresi aranmaz ve geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilir.

Geride kalan dul eşin hissesi, ölen sigortalının 33. maddeye göre hesaplanan aylığının çocuklu dul eşe %50’si, aylık bağlanacak çocuğu bulunmayan dul eşe 5510 sayılı Kanun’un 5. maddesinin 1. fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç 5510 sayılı Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması hâlinde %75’i oranında olacaktır. Ölen sigortalının geride kalan dul eşinin erkek veya kadın olması farklılık yaratmamaktadır (m.34/1/a). 

Ölen sigortalının hak sahibi sayılan çocukları erkek veya kız, sağlıklı veya malul, %25 oranında aylık bağlanmasına hak kazanırlar.

Ancak aşağıda değinileceği şekilde bazen çocukların hissesi %50 oranına yükselebilir: Bu Kanun’un 5. maddesinin 1. fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmayan veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış çocuklardan
- 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi hâlinde 20 yaşını, yükseköğrenim yapması hâlinde 25 yaşını doldurmayanların veya
- Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az %60 oranında yitirip malul olduğu anlaşılanların veya
- Yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan kızlarının her birine %25’i (m.34/1/b) oranında aylık bağlanır.

Sigortalı tarafından evlat edinilmiş, tanınmış veya soy bağı düzeltilmiş veya babalığı hükme bağlanmış çocukları ile sigortalının ölümünden sonra doğan çocukları; bağlanacak aylıktan yukarıda belirtilen esaslara göre yararlanır (m.34/2).

5510 sayılı Kanunun 49. maddesi uyarınca, bağlanacak yaşlılık aylıklarının hesabında, bazı olağanüstü durumlarda (harp, seferberlik ve uluslararası sözleşmeler uyarınca, yabancı ülkelere asker gönderme ve bu lallerdeki tutsaklık) fiilen çalışılmak suretiyle geçen hizmet sürelerine eklenen süreler vardır. Bu sürelere itibari hizmet süresi zammı denmektedir. Bundan esas itibarıyla Türk Silahlı Kuvvetleri mensupları ve sivil görevliler yararlanırlar. Burada belirtilen durumlara ilişkin görevlerde geçen zamlar hariç, ilgililere fiilî hizmet sürelerinin her yılı için altı ay itibarî hizmet süresi eklenir. Bu nedenlerle eklenecek itibarî hizmet sürelerinin toplamı, üç yıldan fazla olamaz.

Malullük, ölüm ve yaşlılık sigortaları için ödenecek prim, malullük-yaşlılık-ölüm sigortası primi adı altında tek bir primdir. Bu primin oranı, sigortalının prime esas kazancının %20’sidir. Bunun %9’u sigortalı, %11’i ise işveren tarafından ödenir.