Memur ve Kamu Görevlilerinin Sosyal Güvenliğine İlişkin Özel Hükümler

M.4/c’li sigortalılar, 5510 sayılı Kanun’da sigorta hak ve yükümlülükler bakımından bu kapsamda özel bir biçimde düzenlenmişlerdir.

Kuruluş ve personel kanunları veya diğer kanunlar gereğince seçimle veya atama yoluyla kamu idarelerinde göreve gelenlerden bu görevleri sebebiyle kendilerine ilgili kanunlarında Devlet memuru gibi emeklilik hakkı tanınmış olanlardan hizmet akdi ile çalışmayanlar,
(ii) Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Belediye başkanları, İl
Encümeninin seçimle gelen üyeleri,
(iii) 5510 sayılı Kanun m.4/c kapsamında iken Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu
kapsamında kurulan sendikalar, sendika şubeleri ve konfederasyonların başkanları ve yönetim kuruluna seçilenler den aylıksız izne ayrılanlar,
(iv) Harp okulları ile fakülte ve yüksekokullarda, Milli Savunma Bakanlığı hesabına
okuyan veya kendi hesabına okumakta iken askerî öğrenci olanlar ile astsubay
meslek yüksekokulları ve astsubay naspedilmek üzere temel askerlik eğitimine
tâbi tutulan adaylar,
(v) Polis Akademisi ile fakülte ve yüksek okullarda, Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okuyan veya kendi hesabına okumakta iken Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okumaya devam eden öğrenciler ile polis nasbedilmek üzere Polis Meslek Eğitim Merkezlerinde polislik eğitimine tabi tutulan adaylar,
(vi) Jandarma ve Sahil Güvenlik Akademisi ile fakülte ve yüksekokullarda Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı nam ve hesabına okuyan veya kendi hesabına okumakta iken Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı nam ve hesabına okumaya devam edenler ile subay ve astsubay naspedilmek üzere temel askerlik eğitimine tabi tutulan adaylar,
(vii) Sözleşmeli er ve erbaşlar,
(viii) Geçici m.4’e göre 5434 sayılı kanun hükümleri uygulanacaklar da girerler.

Kamu görevlileri, 5510 sayılı Kanun’da m.4/c kapsamında sigortalı sayılmışlardır. Kanun’da m.4/c ile ilgili düzenlemeler bir bütün hâlinde düzenlenmiş; bununla yetinilmemiş, ayrıca kamu görevlilerine ilişkin özel hükümlere de yer verilmiştir. Bunlardan bir kısmı emeklilik, malullük ve ölüm sigortasına ilişkin düzenlemelerdir. Kamu görevlileri ile ilgili özel düzenlemeler arasında ayrıca yaşlılık, malullük ve ölüm sigortası ile ilgili olmayan ve özellikle personel kanunlarından doğan bazı durumlar yer alır.

Görevine son verilenlerden yargı kararı ile görevlerine iade edilenlerin primleri, göreve son verildiği tarihten görevine başladığı tarihe kadar kendi kadrosunun veya emsali kadronun prime esas kazancına göre hesaplanır. Bu durumdakilerin primlerine ait sigortalı ve işveren hisselerinin gecikme cezası ve gecikme zamları kurumlarınca ödenir ve bu süreler, sigortalılık süresinden sayılır.

M.4/c hükmüne göre sigortalı olanların yaşlılık, malullük veya vazife malullüğü işlemleri;
a) Resen emekliye sevk hâllerinde sigortalının çalıştığı göreve atamasındaki usule göre atamaya yetkili makamın,
b) İstek üzerine veya yaş haddi, malullük veya vazife malullüğü hâllerinde kamu idaresinin en yüksek amirinin,
c) Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri için Meclis Başkanlığının, belediye başkanları için belediye encümeninin, illerin daimi komisyon üyeleri için il valiliğinin çalıştıkları kamu idareleri ile ilişikleri kesilmiş olup da bir kanunla sigortalılık hakkı devam edenler için daha önce görev yaptıkları son kamu idaresinin en yüksek amirinin,
d) Kurumların yönetim kurulu üyelerinin istek, maluliyet ve yaş haddi hâllerinde atanmalarında atamayı yapan kurumun en yüksek amirinin,
e) Danıştay Başkanının istek, maluliyet ve yaş haddi hâllerinde, Sayıştay Başkanının aynı hâlleri için Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı onayı ile tekemmül eder

Subay (Yedek Subay dâhil), Astsubay, Uzman Jandarma, Uzman Erbaş ve Sözleşmeli Erbaş ve Erlerden;
1) Harbi doğuran genel ve kısmi seferberliğe katılanların harbin ilanından seferberliğin bitim tarihine,
2) Seferberliği gerektiren iç tedip hareketlerine fiilen katılan birliklerde görevli olanların, çarpışmaların başlangıcından seferberliğin sona erdiği tarihe,
3) Harp veya seferberlik ilân edilmeden, Anayasanın 92 nci maddesi veya Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca, yabancı ülkelere gönderilen Türk Silâhlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığında görev yapanların çarpışma meydana gelmesi halinde, çarpışma süresince veya çarpışma bitmeden dönenler için Türkiye’ye dönüş tarihine, kadar geçen tutsaklık süreleri dahil fiilî hizmet sürelerine eklenir. Bu nedenlerle eklenecek itibarî hizmet sürelerinin toplamı, üç yıldan fazla olamaz

İtibari hizmet süreleri, m.4/c’li sigortalıların fiilî hizmet sürelerinin her yılı için fiilî hizmetlerine eklenen sürelerdir.

5510 sayılı Kanun, Anayasa Mahkemesi tarafından memur ve diğer kamu görevlileri yönünden Anayasa’ya aykırı bulunarak iptal edilmiştir.
Anayasa Mahkemesi kararından sonra 5510 sayılı Kanun’da yeniden düzenleme yapılması ihtiyacı duyulmuş ve Kanun’un iptal edilen hükümleri de dâhil olmak üzere 17.04.2008 tarih ve 5754 sayılı Kanun ile yeni baştan düzenleme yapılmıştır

Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce ölen, ancak bu Kanun’la yürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümlerine göre ölüm aylığının bağlanabilmesi için yeterli prim ödeme gün sayısı olmayan sigortalının hak sahiplerinin, prim ödeme gün sayısı bakımından bu Kanun hükümlerine göre ölüm aylığına hak kazanması hâlinde, müracaat tarihini takip eden ay başından itibaren bu Kanun’la yürürlükten kaldırılan 5434 sayılı Kanun hükümlerine göre hesaplanacak aylıkları, bu Kanunun 32’nci, 34’üncü ve 37’nci maddelerine göre ödenir (Geç. m.4/14 ).

Vazife malullüğü ve harp malullüğü dışında her ne sebeple olursa olsun vücutlarındaki bir arıza veya tedavisi imkânsız bir hastalık nedeniyle görevlerini yapamayacak duruma düşmüş olan iştirakçiler, adi malul sayılır.

Vazife malullüğü, memur ve diğer kamu görevlileri yani m.4/c sigortalıları SSGSSK m.25’te düzenlenen malullük durumudur. Buna göre iştirakçilerin “vazifelerini yaptıkları
sırada veya vazifeleri dışında idarelerince görevlendirildikleri herhangi bir kamu idaresine ait başka işleri yaparken bu işlerden veya kurumlarının menfaatini korumak maksadıyla bir iş yaparken ya da idarelerince sağlanan bir taşıtla işe gelişi ve işten dönüşü sırasında veya işyerinde meydana gelen kazadan doğmuş olursa buna vazife malullüğü ve bunlara uğrayanlara da vazife malulü denir.

Kuruma bildirim süresi;
a) Vazife malullüğüne sebep olan olayın meydana geldiği tarihten,
b) Hastalıklarının sebep ve mahiyetleri dolayısıyla haklarında vazife malûllüğü hükümleri uygulanacaklar için hastalıklarının tedavisinin imkânsız olduğuna dair düzenlenen kati raporun onay tarihinden,
c) Esirlik ve gaiplik hâllerinde ise bu hâllerin sona erdiği tarihten, itibaren başlar.

Vazife malullüğü süresi içerisinde bildirilmeyen sigortalılara; kamu idareleri ya da sigortalılar veya hak sahiplerince sonradan yapılacak bildirim üzerine, vazife malûllüklerinin belgelenmesi ve müstahak olmaları şartıyla, bu Kanun’un zaman aşımı hükümleri dikkate alınmak suretiyle vazife malullüğü aylığı bağlanır veya bağlanmış olan aylıklar düzeltilir.

Vazife malullüğü “Subay, astsubay, uzman jandarma, uzman erbaş, sözleşmeli erbaş ve er ile Türk Silahlı Kuvvetlerince görevlendirilen 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaki sigortalılardan;
a) Harpte fiilen ateş altında,
b Harpte, harp bölgelerindeki harp harekât ve hizmetleri sırasında bu harekât ve hizmetlerin sebep ve etkileriyle,
c) Harpte veya harbe hazırlık devresinde her çeşit düşman silahlarının etkisiyle,
d) Askerî harekâtı gerektiren iç tedip ve sınır hareketleri sırasında bu hareketlerin sebep ve etkisiyle,
e) Barışta veya olağanüstü hâllerde, emir veya görev ile uçuş yapan uçucularla hangi meslek ve sınıftan olursa olsun emirle görevli olarak uçakta bulunanlardan uçuşun havadaki ve yerdeki sebepleriyle ve yine emir ve görev ile dalış yapan dalgıçlarla hangi meslek ve sınıftan olursa olsun emirle görevli olarak denizaltı gemisinde veya dalgıç kıtasında bulunanlardan denizaltıcılığın veya dalgıçlığın çeşitli sebep ve etkileriyle,
f) Anayasanın 92 nci maddesi veya Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca Türk Silâhlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı mensuplarının yabancı ülkelere gönderilmesini gerektiren durumlarda, birliklerin bulundukları yerlerden hareketlerinden itibaren yurt içinde, yurt dışında, yabancı ülkelerde veya yurda dönüş sırasında vazife malûlü olanlara harp malulü denir.” şeklinde tanımlanmaktadır

Emekli Sandığı kapsamında iştirakçi olanlar bakımından üç tür emeklilikten söz edilir. Bunlar “İsteğe Bağlı Emeklilik, Yaş Haddine Bağlı Emeklilik ve Resen Emeklilik”tir.

İsteğe bağlı emeklilik, emekli sandığı iştirakçilerin belirli sigortalılık şartlarını sağlamaları ve belirli yaşa ulaşmaları durumunda kendi istek ve arzusuna, talebine bağlı olarak emekli edilmeleridir.

Kural olarak memurlar ve diğer kamu görevlileri bakımından vazifeleri ile ilişkilerinin
kesilmesi gereken yaş haddi 65 yaşın doldurulduğu tarihtir. Bu genel yaş haddinin istisnaları da mevcuttur. Buna göre;
• Üniversite öğretim üyeleri için yaş haddi 67 yaşın doldurulduğu tarih,
• Subay ve askerî memurlar bakımından rütbelerine göre 41-68 yaşın doldurulduğu tarih,
• Emniyet mensupları bakımından vazifelerine göre 55-60 yaşın doldurulduğu tarih
• Gümrük Memurları bakımından koruma memurları için 55, kısım amirleri için ise 60,
• PTT hat bakıcısı ve dağıtıcılar için 55,
• MİT mensupları bakımından 52-60 olarak yaş hadleri belirlenmiştir

5510 sayılı Kanun, kamu görevlileri ile ilgili özel düzenlemeler kısmında genel düzenlemelere istisna teşkil eden bazı düzenlemeler yapmıştır. Yaşlılık aylığı bağlanması yönünden genel kurallardan ayrılan bu düzenlemeler dikkat çekicidir. Buna göre 5510 sayılı Kanun uygulamasında m.4/c sigortalısı olan kamu görevlilerinden;
(i) 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nun 40’ıncı maddesi gereğince yaş haddinden emekliye ayrılanlara 5400 gün prim ödeme gün sayısı olması hâlinde,
(ii) Özel kanunları gereğince kadrosuzluk nedeniyle emekliye sevk edilenlere yaş şartı
aranmaksızın prim ödeme gün sayısı 9000 gün olması hâlinde yaşlılık aylığı bağlanır

Emekli ikramiyesi, Kanun kapsamında asgari bir yıl çalışanlara her bir fiilî çalışma karşılığı olarak bir aylık maaşı karşılığı olarak ödenen bir miktardır.

Emekli ikramiyesine hak kazanabilmek için aşağıdaki şartların sağlanmış olması gerekir:
• (m.4/c) Sigortalısı (İştirakçi) Olarak Çalışmış Olmak

• Sigortalılığına Esas Görevin Belirli Şekilde Sona Ermiş Olması

• En Az Bir Fiilî Hizmet Yılı Çalışmış Olmak