SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU - Deneme Sınavı - 4

4447 sayılı Kanun’un gerektirdiği görev ve hizmetler için mali kaynak sağlamak, piyasa şartlarında kaynakları değerlendirmek, Kanun’un öngördüğü ödemelerde bulunmak üzere işsizlik sigortası fonu kurulmuştur. Fon, Türkiye İş Kurumu Yönetim Kurulunun kararları çerçevesinde işletilir ve yönetilir. Sayıştay’ın vize ve tesciline de tabi değildir.

İşsizlik sigortası fonu, bütçe kapsamı dışında olup gelirlerinden hiçbir şekilde kesinti yapılamaz ve genel bütçeye de gelir kaydedilemez.

İşsizlik ödeneğine hak kazanma koşulları şunlardır:

• Türkiye İş Kurumuna başvurma

Cumhurbaşkanı, kısa çalışma ödeneğinin süresini altı aya kadar uzatmaya ve işsizlik ödeneğinden mahsup edilip edilmeyeceğini belirlemeye yetkilidir.

Sigortalının, işveren tarafından görevli olarak işyeri dışında başka bir yere görevli olarak gönderilmesi durumunda asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda başına gelen her olay iş kazasıdır. İişveren tarafından sigortalının başka bir yere gönderilmesi hâlinde boş zamanlarını hayatın olağan akışına uygun bir şekilde değerlendirdiği sırada uğradığı kaza, iş kazası olarak kabul edilir.

Kanunda 4. maddenin birinci fıkrası (b) bendi kapsamında sigortalı olanlar, başlarına gelen iş kazasını bir ayı geçmemek şartıyla rahatsızlığın bildirim yapmaya engel olmadığı günden sonraki 3 iş günü içinde Kuruma bildirmek zorundadırlar.

Geçici işgöremezlik ödeneği, yatarak tedavilerde 17. maddeye göre hesaplanacak günlük kazancın yarısı, ayakta tedavilerde ise günlük kazancın 2/3’sidir (m.18/III). Dolayısıyla günlük kazancı 30 TL olan ve yatarak tedavi edilen işçiye ödenecek günlük ödenek 15 TL'dir. 15x15= 225 TL Kurumun ödemesi olacaktır.

Sürekli tam işgöremezlik durumunda sigortalıya 17. maddeye göre hesaplanan aylık kazancının %70’i oranında gelir bağlanır. Sürekli kısmi işgöremezlikte ise sigortalıya bağlanacak gelir, tam işgöremezlik geliri gibi hesaplanarak bunun işgöremezlik derecesi oranındaki tutar kendisine ödenir. Örneğin, meslekte kazanma gücünü %30 oranında kaybetmiş olan bir kişiye tam işgöremezlik hâlinde ödenecek olan %70’in %30’u gelir olarak bağlanacaktır.

İş kazası veya meslek hastalığı sonucunda ölen sigortalının çocuklarına hesaplanacak gelirin Kanun’un 5. maddesi (a), (b) ve (e) bentleri hariç bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış çocuklardan 18 yaşını, lise ve dengi eğitim görmesi hâlinde 20 yaşını, yükseköğrenim yapması hâlinde ise 25 yaşını doldurmayanların veya Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az %60(yüzde altmış) oranında yitirip malul olduğu anlaşılanların veya yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan kızlarının her birine %25(yüzde yirmibeş) oranında gelir bağlanır. Şunu da önemle ifade etmek gerekir ki, 5510 sayılı Kanun'un 34. maddesinde 2018 yılında bir değişiklik yapılmıştır. Bu değişikliğe göre hak sahibi çocuklardan 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yükseköğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmayanların, bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmaları, bunlara aylık bağlanmasına engel oluşturmaz.

Geçici iş göremezlik ödeneği kimi durumlarda Kurumca ödenmez yahut belirli oranda kesilir. Bu gibi durumlardan bir tanesi de sigortalının ağır kusurudur. Bu bağlamda sigortalının ağır kusuru nedeniyle hastalanan sigortalının kusur derecesi esas alınarak geçici işgöremezlik ödeneği, üçte birine kadarı Kurum tarafından azaltılır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 74. maddesine göre “Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik hâlinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak sağlık durumu uygun olduğu takdirde doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalıştırılabilir. Bu durumda kadın işçinin çalıştırıldığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir”. Dolayısıyla kadın işçinin kanuni izinli olduğu doğumdan önceki ve sonraki sekiz haftalık sürede, çoğul gebelik hâlinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilave edilerek çalışmadığı her gün için Kurum tarafından geçici işgöremezlik ödeneği verilir.

Emzirme ödeneğinin verilebilmesi için Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında olanlar için doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olması gereklidir.

Kanun’da işsizlik ödeneğinin ödenme süresi, işsizlik sigortası prim ödeme gün sayısı
ile orantılı olarak belirlenmiştir. Buna göre iş sözleşmesinin sona ermesinden önceki son
120 gün prim ödeyerek sürekli çalışmış olanlardan son üç yıl içinde
a. 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün,
b. 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün,
c. 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün süreyle işsizlik ödeneği verilir (m.50/II)

Dolayısıyla 4x300=1200 gün prim bildirildiği için 300 gün süreyle ödenekten yararlanır.

İşsizlik ödeneğinin miktarı, 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan aylık asgari ücretin brüt tutarının %80 (yüzde seksen)’ini geçemez.

Ülkemizde ilk kez iş kazası ve meslek hastalığı riskine karşı kanuni koruma getiren kanun  4772 sayılı İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları ve Analık Sigortası Kanunu'dur ve 16945 yılında kabul edilmiştir. Doğru yanıt A'dır.

4857 İş Kanunu'nun 74. maddesinin son fıkrasına göre kadın işçilere, bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde bir buçuk saat başka bir ifade ile doksan dakika izin verilmektedir. Kadın sigortalının emzirme süresi izni içinde başına gelen olay da iş kazası sayılmaktadır. Doğru yanıt D'dir.

Kendi adına bağımsız çalışanların yanında iş sözleşmesiyle bağımlı olarak çalışan sigortalı da benzer şekilde  durum kendisine bildirilen işveren tarafından durumu öğrendiği tarihten itibaren 3 iş günü içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumu'na bildirmekle yükümlüdür. Doğru yanıt B'dir.

Geçici iş göremezlik ödeneğinde sigortalının ödenekten yararlanabilmesi için belirli süre sigortalı olması ve belirli süre prim ödemiş olması şartı aranmaz. Doğru yanıt B'dir.

Kaza olayı ile sigortalının uğradığı zarar arasında illiyet bağının bulunması gerekir. Bu kapsamda sigortalının iş kazası sonucu yaralanıp hastanede tedavi gördükten sonra memleketine giderken trafik kazası geçirmesi sonucunda ölmesi iş kazası olarak kabul edilmemiştir. Doğru yanıt C'dir.

İş kazası veya meslek hastalığı sonucunda ölen sigortalının çocuklarına gelir bağlanması konusunda, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan kızlarının her birine gelirin Yüzde 25'i oranında gelir bağlanır. Doğru yanıt D'dir.