SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU - Deneme Sınavı - 3

Sigortalının ölümü nedeniyle kendisine gelir bağlanmış olan kız çocuklarının evlenmeleri
ve talepte bulunmaları hâlinde almakta oldukları gelirlerinin iki yıllık tutarı bir defaya
mahsus olmak üzere evlenme ödeneği olarak peşin verilir. Doğru yanıt D'dir.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 74. maddesine göre “Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve
doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Doğru yanıt A'dır.

4447 sayılı Kanun’un 46. maddesinin ikinci fıkrasında işsizlik sigortasından yararlanabilecekler düzenlenmiştir. Buna göre 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun geçici 20. maddesinde yer alan sandıklara tabi sigortalılar da işsizlik sigortasının kapsamındadırlar. Doğru yanıt A'dır.

İşsizlik sigortasının ödenme süresi içinde ödenmesi gereken geçici işgöremezlik ödeneğinin miktarı, işsizlik ödeneğinden fazla olamaz (m.50/son). Doğru yanıt B'dir.

Kanun’da 4. maddenin birinci fıkrası (a) bendi kapsamında iş sözleşmesiyle bağımlı çalışan sigortalının meslek hastalığına yakalandığını öğrenen veya bu durum kendisine bildirilen işveren, bu durumu öğrendiği tarihten itibaren 3 iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirmekle yükümlüdür. Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışan sigortalılar açısından ise kendileri tarafından bu durumu öğrendikleri tarihten itibaren 3 iş günü içinde Kuruma bildirmeleri zorunludur. Meslek hastalığı bildirimleri, iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesiyle doğrudan veya taahhütlü postayla yapılacaktır.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu üçüncü bölümde “Hizmet Akdiyle veya Kendi Adına ve Hesabına Çalışan Sigortalıların Tabi Olduğu Kısa Vadeli Sigorta Hükümleri” başlığı altında iş kazası ve meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortasına ilişkin hükümler yer almaktadır.

Hastalık sigortasında geçici işgöremezlik ödeneği, hastalığın üçüncü gününden itibaren verilmeye başlanırken iş kazası ve meslek hastalığı sigortasında işgöremezlik ödeneği, hastalık sigortasından farklı olarak işgöremezliğin ilk gününden itibaren verilmektedir.

Geçici işgöremezlik ödeneği, yatarak tedavilerde 17. maddeye göre hesaplanacak günlük kazancın yarısı, ayakta tedavilerde ise günlük kazancın 2/3’sidir.

Geçici işgöremezlik ödeneğine esas tutulacak günlük kazanç, iş kazasının olduğu tarihten; meslek hastalığında ise işgöremezliğin başladığı tarihten önceki on iki aydaki son üç ay içinde 80. maddeye göre hesaplanacak prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanır (m.17/I). Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrası (a) bendi kapsamındaki sigortalılar için prime esas kazanç hesabında hak edilen ücretler, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarlar ile idare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince ifade ettiğimiz kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin brüt toplamı esas alınır (m.80/I, a). Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalıların aylık prime esas kazancı, 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınır ile üst sınırı arasında kalmak şartıyla kendileri tarafından beyan edilecek günlük kazancın otuz katıdır. Bu sigortalılar, tarafından Kurum tarafından belirlenen sürelerde aylık prime esas kazanç beyan edilir. Beyanda bulunmayan sigortalıların aylık prime esas kazancı ise prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katı olarak belirlenir (m.80/II, a).

Sigortalının geçirdiği iş kazası veya yakalandığı meslek hastalığı sonucunda sürekli olarak çalışma hayatından çekilmesi söz konusu olabilir. Bu duruma yönelik olarak Kanunda sürekli işgöremezlik geliri düzenlenmiştir.

Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulu tarafından meslekte kazanma gücü en az %10 oranında azalmış bulunduğu tespit edilen sigortalı, sürekli işgöremezlik gelirine hak kazanır.

Emzirme ödeneğinin verilebilmesi için Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında olanlar için doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olması gereklidir. Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında olanlar için ise doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi yatırılmış ve genel sağlık sigortası dâhil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması şarttır (m.16/IV).

Sigortalı işsizin, işsizlik sigortası ödeme ve hizmetlerinden yararlanabilmek için işten ayrılma bildirgesi ile birlikte iş sözleşmesinin feshedildiği tarihi izleyen günden itibaren 30 gün içinde Türkiye İş Kurumuna doğrudan veya elektronik ortamda başvurması gereklidir. Mücbir nedenler dışında başvuruda gecikilen süre, işsizlik ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülecektir (m.48/V). Bu nedenle sigortalı işsizin Kanun’da öngörülen süre içinde Kuruma başvurması kendisinin gelir kaybına uğramaması açısın- dan önemlidir.

Kanun’da işsizlik ödeneğinin ödenme süresi, işsizlik sigortası prim ödeme gün sayısı ile orantılı olarak belirlenmiştir. Buna göre iş sözleşmesinin sona ermesinden önceki son 120 gün prim ödeyerek sürekli çalışmış olanlardan son üç yıl içinde;

600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün,

900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün,

1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün süreyle işsizlik ödeneği verilir (m.50/II).

Malullük sigortası düzenlemelerine bakıldığında, 4/1-(a), (b) ve (c) bendi kapsamında sigortalı olanlar bu sigorta kolundan yararlanmaktadır. Malul olabilmek için öncelikle ilk defa sigortalı olduktan sonra malullük halinin ortaya çıkması gereklidir. Bununla birlikte sigortalıya malullük aylığı bağlanabilmesi için sigortalının yukarıdaki üç koşulu bir- den sağlaması gerekmektedir. Bunlar; 5510 sayılı Kanun’un 25. maddesine göre malul sa- yılmak, belirli bir süre prim ödemiş olmak ve yazılı istekte bulunmaktır.  Sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbi bel- gelerin incelenmesi sonucu; 4. maddenin 1. fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60’ını, (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az % 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı malul sayılır.

Ödenen primlerin zorunlu sigorta kapsamında veya isteğe bağlı sigorta kapsamında ödenmesi herhangi bir farklılık yaratmaz. Malullük sigortası için ödenecek prim, malullük-yaşlılık-ölüm sigortası primi adı altında tek bir primdir. Bu primin oranı, sigortalının prime esas kazancının %20’sidir. Bunun %9’u sigortalı, %11’i ise işveren tarafından ödenir.

5510 sayılı Kanun’un 38/2. maddesi uyarınca 18 yaşından önce malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olarak geçirilen sigortalılık süresi 18 yaşın dolduğu tarihten başlayacaktır. 18 yaşından önceki süreler için ödenen malullük, yaşlılık, ölüm sigortaları primleri sadece prim ödeme gün sayılarına eklenecektir. Ancak sigortalılık süresinden sayılmayacaktır. A ilk defa çalışmaya başladığında 16 yaşındandır. Dolayısıyla uzun vadeli sigortalı kolları kapsamına girebilmesi için 18 yaşında olması gerekilidir. Malullük sigortasından yararlanmak için gereken koşullar ise 10 yıl sigortalılık süresi ve 1800 gün prim ödeme gün sayısıdır. Dolayısıyla A en erken 12.03.2028'de kapsama girer.

Kabul edilebilir bir mazeret olmadan kontrol muayenesine gitmeyen sigortalının malullük aylığı kesilir. Gecikmekle beraber çağrı tarihinden üç ay geçmeden kontrol muayenesini yaptıranların malullük hâli devam ediyorsa kesilen malullük aylığı, ödemenin kesildiği tarihten başlanarak verilir. Çağrı tarihinden üç ay geçtikten sonra kontrol muayenesini yaptıran ve malullüğü devam ettiği tespit edilenlerin kesilen malullük aylıkları, rapor tarihini izleyen ay başından başlayarak ödenir.

Sigortalılar, 28. maddenin 2. fıkranın (a) ve (b) bentlerinde yer alan yaş hadlerine 65 yaşını geçmemek üzere üç yıl eklenmek ve adlarına en az 5400 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla da yaşlılık aylığından yararlanabilirler (m.28/3).

Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce 25. maddenin 2. fıkrasına göre malul sayılmayı gerektirecek derecede hastalık veya engellilik hali bulunan ve bu nedenle malullük aylığından yararlanamayan sigortalılara, en az 15 yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır (m.28/4).

Fiilî hizmet süresi zammından yararlanmak için belirtilen işlerde ve işyerlerinde en az 10 yıl (3600 gün) çalışmak şarttır. Yer altında çalışanlarda bu süre 5 yıl (1800 gün) olarak uygulanacaktır.