SOSYAL DAVRANIŞ VE PROTOKOL

İl Protokol Sıradüzeni (İl Protokol Listesi) aşağıda verilmiştir:

Dinî protokol; din kurallarına ve dinî geleneklere dayanan mabedlerde ve ayinlerde uygulanan biçimsel kurallar bütünüdür. Toplumsal yaşamda uygulanan dinî protokol konuları şunlardır: Cenaze merasimleri, toplu ibadet olan cuma ve bayram namazları, bayram ve kandil kutlamaları; kurban kesimi, mevlit, sünnet, nikâh ve hatim merasimleri; cami, türbe ve kabir ziyaretleri ile hac yolculuğunda uğurlama ve karşılama merasimleridir.

Sosyal yaşamda uygulanan protokolde öncelik hakkını belirleyen ölçütler resmî statü sahibi olma, konuk olma, yaşlı olma ve hanım olmadır. Eşdüzeyde olanlarda konuk evsahibinden, hanım erkekten, yaşlı gençten önce gelir.

Toplumsal yaşamda davet ve ziyafetlerde uygulanan ve gelenek haline gelmiş ve genel kabul görmüş olan sosyal protokol sıra düzeninde gayriresmî öncelik sırası aşağıda verilmiştir:

Turizm sektöründe ve turizm mesleğinde kurumsal protokol ilke ve kuralları şunlardır:

657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun  125. maddesine göre yurt dışında devletin itibarını düşürecek, görev onurunu zedeleyecek tutum ve davranışlarda bulunanlar devlet memurluğundan çıkarılırlar.

Karşılıklık hukuki olarak bir devletin ya da kurumun birbiriyle anlaşmış olduğu belirli bir konuda karşılıklı olarak birbirlerine tanınmış olan işlem eşitliğidir.

Protokol olarak eşdüzeydeki kişi ve kurumlar arası iş ve ilişkilerde karşılıklılık (mütekabiliyet) esastır. Örneğin eşdüzey bir davete bir kurum hangi düzeyde katılmış ise o kurumun davetine de aynı düzeyde iştirak edilir. Bir kurumun yöneticisine yapılan davete, o kurumun yöneticisi kendisi katılmayıp yardımcısını gönderdiğinde, o yöneticinin davetine de yardımcı düzeyinde iştirak edilir.

Türkiye’de Başbakanlıkça hazırlanan ve yürürlüğe konulan, (2002/23 numaralı Genelge), devlet hava limanlarında uygulanan VIP Protokol Listesi (Türk ve yabancı rical - önemli kişiler) aşağıda verilmiştir:
A. Türk Rical (Önemli Kişiler):
1. Cumhurbaşkanı
2. TBMM Başkanı
3. Cumhurbaşkanı Yardımcısı
4. Eski Cumhurbaşkanları, Millet Meclisi ve TBMM eski Başkanları, eski
Başbakanlar
5. Anamuhalefet Partisi Başkanı
7. Bakanlar, Genelkurmay Başkanı ve eski bakanlar
8. Yüksek yargı organlarının başkanları ve üyeleri (Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Uyuşmazlık Mahkemesi)
9. Sayıştay Başkanı ve üyeleri
10. Kuvvet komutanları, general ve amiraller
11. Yükseköğretim Kurulu Başkanı ve üyeleri
12. TBMM Başkanvekilleri, Kâtip Üyeleri, İdare Amirleri, TBMM’de Grubu
bulunan Siyasi Partilerin Genel Başkanları; TBMM Üyeleri, TBMM eski
Üyeleri
13. Bakan Yardımcıları
15. TBMM Genel Sekreteri
16. Diyanet İşleri Başkanı
17. T. C. Merkez Bankası Başkanı, Sermaye Piyasası Kurulu Başkanı, Rekabet
Kurulu Başkanı, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Başkanı, Radyo ve
Televizyon Üst Kurulu Başkanı, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu Başkanı, Kamu İhale Kurumu Başkanı
18. TOBB Başkanı, Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanı, Cumhurbaşkanlığı
Başdanışmanları
19. TBMM Genel Sekreter Yardımcıları
20. Devlet ve vakıf Üniversiteleri Rektörleri, Büyükelçiler, Valiler, Emniyet
Genel Müdürü, Büyükşehir Belediye Başkanları

B. Yabancı Rical
1. Yabancı devlet ve hükûmet erkânı
2. Türkiye’deki yabancı diplomatik misyon şefleri
3. Uluslararası kuruluşların başkanları, başkan yardımcıları, genel sekreterleri (BM, UNESCO, NATO, Avrupa Konseyi, IMF, RCD)
4. NATO Başkomutanı, NATO Güney Avrupa Başkomutanı, Kuvvet Komutanları ve Ordu Komutanları
5. Dinî liderler
6. Türkiye’ye resmî veya özel temaslar için gelen önemli iş adamları ile askerî ve sivil heyetler

Türkiye’de devlet protokolünü düzenleme ve yürütme görevi 09.01.1927 tarihinde 4511 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Dışişleri Bakanlığına verilmiştir. Ayrıca 24.06.1994 tarihli ve 4009 sayılı Dışişleri Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun’un 1/j maddesi gereğince “Türkiye Cumhuriyetinin Devlet ve Dışişleri Protokolünü düzenlemek ve yürütmek” görevi Dışişleri Bakanlığına aittir. Bu yüzden Türkiye’de uygulanmakta olan Devlet Protokol Listesi anılan yasa gereğince Dışişleri Bakanlığı Protokol Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmakta, Cumhurbaşkanının onayı ile yürürlüğe konmaktadır.

Bakanlar Kurulu kararıyla çıkarılan yönetmeliklere dayanan; il ve ilçelerde vali ve kaymakamlar tarafından uygulanan biçimsel ve törensel kurallar bütünü mülki protokol olarak adlandırılır.

Başkent dışındaki illerde uygulanan protokol sıradüzeni, Bakanlar Kurulu kararıyla 05.05.2012 tarihli ve 28283 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konulan “Ulusal ve Resmî Bayramlar ile Mahallî Kurtuluş Günleri, Atatürk Günleri ve Tarihî Günlerde Yapılacak Tören ve Kutlamalar Yönetmeliği” ekinde yer alan, “Başkent Dışındaki İllerde Tebrikata Giriş Sırası” nda belirlenmiştir. Söz konusu İl Protokol Sıradüzeni (İl Protokol Listesi) aşağıda verilmiştir:
Vali
1. TBMM üyeleri
2. Mahallin en büyük komutanı, general ve amiraller; jandarma komutanı ve sahil güvenlik komutanı üstü olan garnizon komutanı
3. Büyükşehir belediye başkanı, bakan yardımcısı, il belediye başkanı
4. Cumhuriyet başsavcısı, adli yargı adalet komisyonu başkanı, bölge adliye ve bölge idare mahkemesi başkanları, bölge adliye mahkemesi başsavcısı, idare ve vergi mahkemeleri başkanları; üniversite rektörleri, baro başkanı
5. Vali yardımcıları, kaymakamlar; il genel kolluğunun en üst amirleri; il genel meclisi başkanı, ilçe belediye başkanları
6. Rektör yardımcıları, fakülte dekanları, enstitü ve yüksekokul müdürleri
7. Genel ve özel bütçeli kuruluşların üst yöneticileri
8. Valilikçe belirlenecek sayıda tespit edilecek silahlı kuvvetler mensupları
9. Hâkimler, savcılar; noter odası başkanı
10.İktidar partisi, ana muhalefet partisi ve Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunan diğer partilerin (alfabetik sıraya göre) il başkanları

Sosyal yaşamda uygulanan protokolde öncelik hakkını belirleyen ölçütler resmî statü sahibi olma, konuk olma, yaşlı olma ve hanım olmadır. Eşdüzeyde olanlarda konuk evsahibinden, hanım erkekten, yaşlı gençten önce gelir.

Kurumsal protokol üç aşamadan oluşmaktadır: 1) Kurumsal düzeyde A protokolü, kurum üst yöneticilerinden (yönetim kurulu başkanı, üyeleri ile genel müdür ve yardımcılarından) oluşmaktadır. 2) B protokolü, üst yöneticiler ile birim başkanlarından; 3) C protokolü de kurum personelinden oluşmaktadır. Bir davet, toplantı ve törende, etkinliğin önemine ve düzeyine uygun olan protokol uygulanır. Örneğin sadece üst konukların davet edildiği bir toplantı, tören ve ziyafette A protokolü; eşdüzey konukların katıldığı bir etkinlikte B protokolü; ast konukların ve vatandaşların (müşterilerin) çağrılı olduğu bir etkinlikte ise C protokolü uygulanır.
Kurumdan emekli olan veya ayrılan yöneticiler her zaman kurum protokolüne dâhildir ve protokoler davet ve törenlere davetlidir. Kurumun (işletmenin) eski yöneticileri, kurumdan/işletmeden ayrıldıktan sonra, başka kurumlara geçseler, daha üst veya alt görevlerde bulunsalar ve/veya bu görevlerden emekli olsalar da, kurum için o kişiler daima eski genel müdürdür. (1’den fazla eski yönetici varsa önce atanan kıdemli olur, önce gelir.) Ancak, bir kurumun eski genel müdürü, kurumsal bir davete, törene davet edildiğinde görevdeki genel müdürden sonra, genel müdür yardımcılarından önce gelir.
İlke olarak uluslararası iş ve ilişkilerde diplomatik (uluslararası) protokol kuralları; kurumlararası iş - ve ilişkilerde, davet, ziyafet, toplantı ve törenlerde ulusal protokol kuralları; kurum içinde düzenlenen toplantı, davet ve törenlerde, iş ve ilişkilerde kurumsal protokol kuralları uygulanır. Kurumsal protokol, kurumsal mevzuat ve düzenlemelere, kurum kültürüne ve kurumsal geleneklere dayalı olduğundan genelde her kurumda farklılıklar gösterir. Örneğin; maliye protokolü, emniyet protokolü, eğitim protokolü, sağlık protokolü farklıdır.