SOSYAL DAVRANIŞ VE PROTOKOL

Mülki protokol, il ve ilçelerde resmî ve mahallî bayram ve törenlerde, devlet ve hükûmet adamlarını karşılama, ağırlama ve uğurlamada, resmî davet ve ziyafetlerde vali ve kaymakamlar tarafından uygulanır.

Sosyal protokol; toplumsal alanda ve yaşamda özel, sosyal iş ve etkinliklerde uy- gulanan ve toplumun büyük bir kesimince benimsenmiş olan saygı, görgü ve nezaket kuralları bütünüdür.

Uluslararası, ulusal ve kurumsal protokolde uygulanan bir takım ilke ve esaslar vardır. Söz konusu temel ilke ve esaslar şunlardır: (1) Öndegelim (öncelik - sonralık) sıralaması. (2) Saygı ve nezaket. (3) Onur ve itibar. (4) Temsil. (5) Düzey eşitliği ve denklik. (6) Karşılıklılık.

Buna göre, toplumsal yaşamda davet ve ziyafetlerde uygulanan ve gelenek haline gelmiş ve genel kabul görmüş olan sosyal protokol sıra düzeninde gayriresmî öncelik sırası aşağıda verilmiştir (Ünlütürk, 2000: 143):

Onur konuğu (yabancı/ecnebi konuk, resmî bir makam sahibi olan konuk, evsahibine varlığıyla onur veren tanınmış yazar, sanatçı, sporcu, gazeteci, politikacı, bürokrat, bilim insanı, iş adamı, din adamı vb. önemli konuk)

Varsa yabancı konuğun beraberindeki arkadaşı

Geçmişte resmî makam işgal etmiş olan konuk

İlk kez davet edilen konuk

Evsahiplerinin arkadaşları ve akrabaları

Evsahiplerinin çocukları.

Kurumsal protokol üç aşamadan oluşmaktadır: 1) Kurumsal düzeyde A protokolü, kurum üst yöneticilerinden (yönetim kurulu başkanı, üyeleri ile genel müdür ve yardımcılarından) oluşmaktadır. 2) B protokolü, üst yöneticiler ile birim başkanlarından; 3) C protokolü de kurum personelinden oluşmaktadır.

BirleşmişMilletler, UNESCO, UNICEF; NATO, AGİK, Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi vb.uluslararası kuruluşlarda uygulanan biçimsel ve törensel kurallar da diplomatik niteliktedir.

Protokol kuralları her ülkede önemlidir. Ancak Türkiye, Fransa, İspanya, Rusya, Almanya, İngiltere, İtalya ve Avusturya gibi bazı ülkelerde çok daha önemlidir. Özellikle Fransa’da protokol bir tür din ve Fransızlar için protokol bir tür tanrıdır. Nitekim Fransa Kralı 14. Louis protokolü, “Herkesin üstünde bir tür din” olarak kabul etmiş; Fransız Akademisi üyesi Jules Cambron protokolü “Kuralları ve sırları ile bir din” olarak tanımlamıştır (Gürel, 1986: 12).

Protokol kurallarının uygulandığı başlıca alanlarve konular şunlardır:
• Ulusal ve kurumsal öndegelim (öncelik-sonralık) sıra düzeni
• Millî, resmî, askerî, mahallî ve kurumsal törenler (Törenlerde oturma düzenleri, konuşma, takdim ve hitap usulleri)
• Devlet ve hükûmet adamlarını, yabancı konukları, üst yöneticileri karşılama ve uğurlama
• Devlet ve hükûmet adamları, üst yöneticiler ve yabancı temsilcilerle resmî
görüşmeler ve ilişkiler
• Toplantı ve brifingler(Toplantılarda masa ve oturma düzenleri, toplantı yönetimi, toplantıda konuşma ve davranış kuralları)
• Ulusal ve kurumsal (tanıtıcı) bayraklar ile yabancı bayrakların kullanım
esas ve usulleri
• Protokol yazıları ve resmî yazılarda protokol kuralları
• Göreve başlama, görevden ayrılma ve görev devir teslim törenleri
• İmza törenleri
• Resmî taşıtlarda oturma düzenleri
• Resmî ziyaretler
• Konukları kabul, karşılama, ağırlama ve uğurlama
• Davet ve ziyafetler (resepsiyon, kokteyl ve resmî yemekler) 

• Davet ve ziyafetlerde (yemeklerde) masa ve oturma düzenleri
• Resmî ve sosyal davet ve ziyafetlerde sofra ve yemek yeme usulleri
• Resmî ortamda ve resmî etkinliklerde giyim
• İş ortamında ve sosyal yaşamda davranış kuralları: Hitap, selam, tanıtma,
tanıştırma, tokalaşma, konuşma, öpüşme, teşekkür etme, özür dileme, yemek yeme, içki içme, şerefe kadeh kaldırma, hediye ve çiçek sunma.

Tarih boyunca uluslararası ilişkilerde devletlerin ve devlet adamlarının öndegelimi sorun olmuş; bu sorun ilk kez 1815 Viyana konferansında karara bağlanmıştır. Buna göre bir ülkede büyükelçilerin (ülkelerin) öndegelim sırası, o ülkeye atanan ve göreve başlayan büyükelçilerin, o ülkenin devlet başkanı tarafından kabul tarih ve saatidir (Girgin, 1982: 276).

Protokolde kişisel, kurumsal ve ulusal onur ve itibarı korumak; devlete, ulusa, kuruma ve kişiye hak ettiği, layık olduğu önem ve değeri vermek esastır. Bir devlete, kuruma ya da kişiye hak ettiği ve layık olduğu önem ve değeri vermemek; ona itibar etmemek, gerekli saygı ve nezaketi göstermemek o devletin, milletin, kurumun (işletmenin) ve kişinin öncelikle kendi onur ve itibarını düşürür. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun 8 ve 9. maddelerine göre; Devlet memurları, Devlet itibarını ve görev onurunu zedeleyici fiil ve davranışlarda bulunamazlar İtibar ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunanlar kınama ya da aylıktan kesme cezası ile cezalandırılırlar. Yine aynı kanunun 125. Maddesine göre; yurt dışında devletin itibarını düşürecek, görev onurunu zedeleyecek tutum ve davranışlarda bulunanlar devlet memurluğundan çıkarılırlar.

Kamusal ve kurumsal yaşamda temsil niteliği çok önemlidir. Çünkü protokolde kimse kendisi değildir ve kendisini temsil etmez; devletini, ulusunu, kurumunu ve unvanını temsil eder. Bu yüzden yönetici atamalarında, yurt dışı görevlendirmelerinde ve yükselmede personelde aranan en önemli nitelik, temsil niteliğidir

Karşılıklılık, hukuki olarak bir devletin ya da kurumun birbiriyle anlaşmış olduğu belirli bir konuda karşılıklı olarak birbirlerine tanınmış olan işlem eşitliğidir.

Türkiye’de, başkentte yapılan millî ve resmî bayram törenleri; Cumhurbaşkanının göreve başlama ve tebrik törenleri, Cumhurbaşkanına sunulan güven mektubu törenleri, Cumhurbaşkanının kabul ya da ziyaret törenleri, Cumhurbaşkanı tarafından verilen resmî davet ve ziyafetler (resepsiyon, kokteyl ve resmî yemekler), vefat eden cumhurbaşkanlarının cenaze törenleri, Cumhurbaşkanının yabancı ülkelere resmî ziyaretleri; yabancı devlet başkanlarını karşılama ve uğurlama törenleri, devletin yabancı konukları ağırlama işleri, uluslararası anlaşmalar ve imza törenleri, uluslararası resmî toplantı ve konferans organizasyonları, Cumhurbaşkanının yabancı devlet adamlarına tebrik, teşekkür ve taziye mesajları, yabancı devlet başkanlarına yazdığı mektuplar ile onaylar ve yetki belgeleri devlet protokolü kapsamındadır.

Dinî protokol, din kurallarına ve dinî geleneklere dayanan, mabedlerde ve ayinlerde uygulanan biçimsel kurallar bütünüdür. Türkiye’de, Müslüman toplumu ilgilendiren dinî merasimlerle ilgili olarak “İhtida (İslam Dini’ne Giriş) Merasimi Genelgesi” (1987) ve “Cenaze Hizmetleri Rehberi” (2008) bulunmaktadır.

Türkiye’de camiye girerken ayakkabıların çıkarılması, camiye uygun ve kapalı kıyafetle girilmesi, camide sessiz ve saygılı olunması, ibadet esnasında imamın arkasında saf (sıra) düzeninde durulması; yaşça büyük olanların önde, gençlerin ve çocukların arkada, hanımların da en sonda ya da üst katta namaz kılması gerekir. Cenaze namazında imamın tabutun arkasında, cenaze yakınlarının da imamın arkasında ve saf düzeninde ayakta durması; camide, mevlitte ve duada topluluğa uyulması; dinî bayramlarda küçüklerin aile büyüklerini ziyaret etmesi ve ellerini öpmesi dinî protokol kurallarıdır

Turizm sektöründe ve turizm mesleğinde kurumsal protokol ilke ve kuralları şunlardır:

İş ortamında ve sosyal yaşamda davranış kuralları: Hitap, selam, tanıtma, tanıştırma, tokalaşma, konuşma, öpüşme, teşekkür etme, özür dileme, yemek yeme, içki içme, şerefe kadeh kaldırma, hediye ve çiçek sunma.

Karşılıklılık, uluslararası, kurumlar arası ve bireyler arası iş ve ilişkilerde; eylem ve davranışlarda eşitliktir. Açıklamak gerekirse, taraflardan biri, bir işlem veya kuralı ihlal ederse, karşı tarafın da aynı biçimde işlemi ihlal etme hakkı doğar.

NATO Başkomutanı, NATO Güney Avrupa Başkomutanı, Kuvvet Komutanları ve Ordu Komutanları yabancı ricaldendir.

Uluslararası diplomatik kurallar ilk kez 1815’te Viyana Kongresinde bir Tüzük ile belirlenmiştir.

Devlet protokolü, başkentte yapılan devlet törenlerinde, Cumhurbaşkanının katıldığı törenlerde, Türkiye’ye gelen yabancı devlet başkanlarına biçimsel ve törensel olarak uygulanan diplomatik ve siyasi kurallar bütünüdür.