SOSYAL DAVRANIŞ VE PROTOKOL

Kamusal, kurumsal ve toplumsal yaşamda davet ve ziyafetler kokteyl parti, resepsiyon ve oturmalı yemek biçiminde düzenlenir. Kokteyller daha çok sosyal (yarı resmî); resepsiyonlar ve oturmalı yemekler ise resmî davet ve ziyafetlerdir.

Resmî davetler; kokteyl parti, resepsiyon ve yemek daveti olarak düzenle- nir. Kahvaltı, branç ve açık büfe olarak resmî davet düzenlenmez.

Resmî davetler uluslararası veya kurumlararası kongre, konferans veya top- lantılarda; devlet ve hükûmet adamlarının, kordiplomatik mensuplarının ve yabancı konukların ziyaretlerinde ya da kurumun kuruluş yıldönümü, önemli bir başarısı veya bir kutlama vesilesiyle düzenlenir. Bir davetin, resmî davet olabilmesi için, resmî bir amacının olması, resmî kişilerin davet edilmesi, davetin basılı davetiye kartıyla yapılması, davet giderinin kurum bütçesinden karşılanması gereklidir.

Davete gerekli katılımın sağlanması, davetin programlanması için davet on beş gün öncesinden yapılmalı; davet edilen kişiler gelip gelemeyeceklerini en az üç gün önceden davet sahibine bildirmelidir.

Davetiye genellikle kart ya da mektup olarak gönderilir. Davetiye saygılı ve nazik bir dil ve üslupla yazılmalı; davetiyede, davetin türü ve amacı kısa ve açık olarak belirtilmeli; doğru, temiz ve düzgün bir Türkçe kullanılmalı; dilbilgisi, ya- zım ve noktalama kurallarına uyulmalıdır.

Kokteyl ve resepsiyonda içki kadehi sol elde tutulur. Sağ el tokalaşmak ve ik- ram edilen yiyecekleri almak için serbest kalmalıdır. Elde içki bardağı ile gezilebi- lir; fakat bir elde içki bardağı diğer elde meze tabağı varken veya yerken gezmek doğru değildir. Meze sabit bir yerde durup yenmelidir. Rakı, votka ve meyve suyu kadehinin ısınmaması ve ne kadar içildiğinin görülmemesi için kadeh kâğıt peçe- te ile sarılarak tutulmalıdır. Alınan içki yavaş yavaş içilmeli, boşalan kadeh ya da bardak hemen kenara konmamalı, ikinci bir ikram gelinceye kadar elde tutulma- lıdır. Kokteyl ve resepsiyonda davetliler sadece ikram edilen yiyecek ve içecekler arasından seçim yapabilir.

Kokteyl ve resepsiyon- dan ayrılmanın en uygun zamanı, belirtilen bitiş saatinden on beş yirmi dakika öncedir. Ayrılan her davetli davet sahiplerine teşekkür etmelidir.

Kokteyl parti, kurumsal ve toplumsal yaşamda konukları resmî veya sosyal vesilelerle bir araya getiren ve onların ayaküstü görüşmelerini sağlayan; bu sırada kendilerine alkollü ve alkolsüz içecekler ve hafif çerezler (ordövr) ikram edilen; kışın saat 17.00-19.00, yazın saat 18.00-20.00 arasında konutta, işyerinde, otelde veya sosyal tesislerde düzenlenen yarı resmî veya sosyal bir davettir. Kısaca kok- teyl de denir.

Kokteyl parti, kamusal ve özel kuruluşlarda, kuruluş yıldönümü, anma ve kutlama günü, açılış töreni, diploma töreni, kurumda bir yöneticinin göreve baş- laması veya görevden ayrılması gibi sosyokültürel nedenlerle düzenlenir. Ayrıca yabancı ve önemli konukların onuruna kokteyl parti verilir. Sosyal yaşamda do- ğum ve evlenme yıldönümlerinde, nişan ve nikâh törenlerinde kokteyl parti dü- zenlenebilir.

Resmî kokteyle davet, basılı davetiye ile yapılır. Gerektiğinde kokteylin se- bebi davetiyenin üst kısmına yazılır. Kokteyl için normal olarak yanıt istenmez. Kurumsal kokteylde, davetiyede başlangıç ve bitiş saatleri belirtilebilir; özel ve sosyal kokteyllerde sadece başlangıç saati belirtilir, bitiş saati belirtilmez. Kokteyle onur konuğu davetli ise salonun girişinde karşılanır. Onur konuğu gelince birlikte salona geçilir. Diğer davetlileri karşılama zorunluluğu yoktur.

Kokteyl partiler yarı resmîdir. Bu yüzden kıyafet zorunluluğu yoktur. Ancak davetiyede kıyafet belirtilmemiş olsa da yaz veya kış mevsimine göre uygun elbise giyilmeli, spor kıyafetle gidilmemelidir.

Kokteyl salonunda küçük masalar üzerine tuzlu kuru pasta ve bisküvi ve/veya kuruyemiş tabakları (fındık, fıstık, leblebi, badem vb.) konur. Ayrıca servis ele- manları tarafından sıcak olarak peynirli börek, sosis, küçük köfte, küçük sandviç vb. yiyecekler servis edilir ya da büfe hazırlanır ve self servis uygulanır.

Kokteylde alkollü ve alkolsüz içecek ikramı servis elemanları tarafından yapılabileceği gibi, uygun yerlerde büfe açmak suretiyle veya her iki şekilde de ya- pılabilir. Davetliler hazırlanan büfeden kendileri içeceklerini alabilirler. Çalışma saatleri içinde kurumda düzenlenen kokteyllerde alkollü içki sunulmaz.

Resepsiyon; devlet ve hükümet adamları, valiler, büyükelçiler ve kurum yöneti- cileri tarafından resmî amaçla düzenlenir. Resepsiyonların katılım açısından akşam üzeri (18.30-20.30 saatleri arasında) düzenlenmesi daha uygundur. Gerektiğinde, yarı resmî nitelikte, öğleyin saat 12.30-14.00 arasında da düzenlenebilir.

Resepsiyona davet, basılı davetiye ile yapılır. Resepsiyon için davetiye kartında belirtilen kıyafeti giymek zorunludur. Kıyafet belirtilmemiş ise, mutlaka koyu renk takım elbise giymek gereklidir. Hanımlar uzun etek veya tayyör/döpiyes giymelidir.

Resepsiyonlarda, salon girişinde karşılama hattı oluşturulur. Karşılama hattında kurum amiri ve eşi ile yardımcısı ve eşi hazır bulunurlar.

Akşam yemeği davetinde menü içkili ise ordövr (soğuk yiyecek) tabağı hazırlanmalı, ikram edilen içkiler ile yemek uyumlu olmalıdır. Beyaz etle beyaz şarap, kırmızı etle kırmızı şarap servis edilmelidir. Resmî davetlerde balık (levrek, lagos, sinarit, trança, alabalık, somon balığı) veya hindi, kuzu, süt dana eti ikram edil- meli; tavuk ikram edilmemelidir.  Yabancı konuklara verilecek yemek davetlerinde menü hazırlanırken konuk- ların hangi ülkeye mensup olduğu dikkate alınmalıdır.

Kokteyl, resepsiyon ve yemek davetlerinde bilinmesi ve uygulanması gereken genel kurallar aşağıda belirtilmiştir:
• Resmî davetler; kokteyl parti, resepsiyon ve yemek daveti olarak düzenlenir. Kahvaltı, branç ve açık büfe olarak resmî davet düzenlenmez.
• Resmî davetler uluslararası veya kurumlararası kongre, konferans veya toplantılarda; devlet ve hükûmet adamlarının, kordiplomatik mensuplarının ve yabancı konukların ziyaretlerinde ya da kurumun kuruluş yıldönümü, önemli bir başarısı veya bir kutlama vesilesiyle düzenlenir. Bir davetin, resmî davet olabilmesi için, resmî bir amacının olması, resmî kişilerin davet edilmesi, davetin basılı davetiye kartıyla yapılması, davet giderinin kurum bütçesinden karşılanması gereklidir.
• Davete gerekli katılımın sağlanması, davetin programlanması için davet on beş gün öncesinden yapılmalı; davet edilen kişiler gelip gelemeyeceklerini en az üç gün önceden davet sahibine bildirmelidir.
• Bekâr olan bir yönetici, ilke olarak eşsiz davet verir. Ancak onur konuğu eşli olduğunda, eşli davet ve ziyafet verilir. Bu durumda bekâr olan yönetici, (bayan olarak) bir yakınını ya da yardımcısını ve eşini refakatine alır.
• Resmî davetlerde karşılama ve kabul hattında, önde davet eden kurum amiri sonra eşi, birinci yardımcısı ve sonra eşi bulunurlar. Davete, başlangıç saatinden itibaren en geç yirmi dakika içinde gitmek gereklidir. En uygun durum, davetiyede belirtilen saatten beş on dakika sonra içeriye girmektir. Onur konuğunun bulunduğu davette onur konuğundan önce gelmek saygı gereğidir.  • Kişi, geleceğini bildirdiği davete mutlaka gitmeli; önemli mazereti varsa
özür beyan ederek gelemeyeceğini bildirmelidir. Kişinin geleceğini bildirdiği
davete gitmemesi saygısızlıktır. Bir davete, davetsiz gidilmez ve davet
edilmeyen bir kişi götürülmez.
• Davetliler, davet edildikleri yere ulaştıklarında ceketlerinin önü açık, elleri
cebinde olmamalı; ellerinde sigara, puro, pipo, cep telefonu, çanta, şemsiye,
anahtarlık vb. bulunmamalıdır. Davetliler, karşılama hattında evsahiplerinin
ellerini sıkmalı; tanışmıyorlarsa kendilerini tanıtmalı, saygı ve memnuniyetlerini
sunmalı; fakat sözü uzatmamalıdır.
• Resmî davet ve kabullerde evli davetliler salona girerlerken davet edilen
makam ve/veya unvan sahibi önden, kendisine refakat eden eşi arkasından
girer. Özel ve sosyal davetlerde ise hanım eş önden girer. Davetliler salona
girince, tanıdıkları hanımları ve büyükleri baş eğerek selamlarlar. Kalabalık
olmayan davetlerde konukların, salonda bulunan diğer konukları, kendilerini
takdim ederek selamlamaları ve el sıkmaları beklenir.
• Davetiyede ayrılış saati belirtilmiş ise, davetlilerin belirtilen bitiş saatinden
15-20 dakika önce ayrılmaları beklenir. Uğurlama sadece yemek ve resepsiyon
davetlerinde yapılır. Davetliler ayrılırken önce evsahibi hanım, sonra
evsahibi erkek ile tokalaşmalı ve kendilerine teşekkür ederek ayrılmalıdırlar.
Teşekkür etmeden ayrılmak kabalık ve saygısızlık olarak kabul edilen
bir davranıştır.
(Protokolde “evsahibi”, mülk olan ev (daire, apartman, bina) sahibi değil;
resmî veya sosyal bir etkinliğe; toplantıya, törene, ziyafete davet eden ve ağırlayan
kişidir. Bu yüzden, “evsahibi” kelimesi bitişik yazılmıştır.)
• Akşam yemeklerinden ayrılış zamanı, normal olarak saat 23.00’tür. Ancak
onur konuğu varsa, ayrılış zamanını onur konuğu belirler. Önemli bir mazereti
nedeniyle ayrılmak durumunda olan kişi mazeretini beyan ederek ve
özür dileyerek ayrılabilir. Bir görevli, gittiği davette kendi amirinden önce
davetten ayrılmamalıdır. Ayrılmak zorunda olduğunda amirinden ve davet
sahibinden özür beyan ederek izin almalıdır.
• Yemek davetlerinde, konuklar iç kapıda uğurlanırlar. Ancak onur konuğu
evsahibi tarafından aracına kadar eşlik edirek uğurlanır. Onur konuğu eşli
ise evsahibi hanım da konuğu uğurlamada eşine refakat edebilir. Evsahibi
olan kurum personeli davet saatinin başlangıcından önce gelmeli; bitiminden
sonra gitmelidir (Aytürk, 2016: 227).

Davetiye genellikle kart ya da mektup olarak gönderilir. Davetiye saygılı ve
nazik bir dil ve üslupla yazılmalı; davetiyede, davetin türü ve amacı kısa ve açık
olarak belirtilmeli; doğru, temiz ve düzgün bir Türkçe kullanılmalı; dilbilgisi, yazım ve noktalama kurallarına uyulmalıdır. Davetiye (çağrı) kartı veya kâğıdı zarif görünümlü ve kaliteli olmalıdır. Davetiyeler kurye ya da posta ile gönderilmelidir. Davetiyede, davet edilecek kişinin adının ve soyadının yazılacağı satır açık bırakılır. Bu satıra, davet edilenlerin resmî sıfatları ve/veya ad ve soyadları siyah mürekkepli dolmakalemle güzel bir el yazısı ile yazılır. Resmî sıfatı olanlara resmî unvanıyla (Sayın Vali ve Bayan Öztürk, Sayın Emniyet Müdürü ve Bayan Yılmaz); resmî unvanı olmayan evli kişilere bay ve bayan sözcükleriyle davetli erkeğin ya da bayanın adı ve soyadı (Sayın Tufan Demir ve Bayan Demir) yazılır ya da davetli kişinin adı, soyadı ve eşi olarak da (Sayın Ahmet Hançer ve Eşi. Sayın Ayla Gül ve Eşi) yazılabilir.

Davete kaç kişinin katılacağını bilmek için davetiyenin altına “L.C.V.” (Lütfen
Cevap Veriniz) rumuzu konur ve telefon numarası yazılır. Sadece gelinemeyeceğinin bildirilmesi istendiğinde davetiyeye “Mazeret” ibaresi yazılır ve telefon numarası konur. Davetiyede L.C.V. rumuzu varsa, kişi davete katılıp katılamayacağını mektupla, faksla, e-postayla veya telefonla bildirmelidir. Davetiyede “Mazeret” veya “Yalnız Mazeret İçin” ibaresi varsa, davet edilen kişi, davete katılamayacağını teşekkür ederek ve özür dileyerek mutlaka bildirmelidir. Bu çok önemli bir nezaket kuralıdır. Kişi, bildirmediği takdirde davete “katılacak” demektir. Ancak “Mazeret” ibaresi yalnızca yemek davetiyelerine konmalı; kokteyl parti ve resepsiyon davetiyelerine “Mazeret” ibaresi yazılmamalı; L.C.V. rumuzu yer almalıdır. Gönderilen davetiye şahsa mahsustur. Davet edilen kişinin mazereti olsa da, davetiyeyi başkasına (yardımcısına, akrabasına ve arkadaşına) vermesi doğru değildir.
Davet edilen kişinin mazereti olduğunda, davet sahibine özür beyan ederek
davete katılamayacağını bildirir

Kokteyl ve resepsiyon ayakta verilen bir davettir. Bu yüzden kokteyl ve resepsiyonda konukları oturtma zorunluluğu yoktur. Yalnızca yaşlı konukların oturması için belirli yerlere sandalye konmalıdır. Kokteyl ve resepsiyonda alkollü ve alkolsüz içecekler ikram edilir. İçki servisi, konuklar gelmeye başladığında servis görevlileri tarafından yapılır. Ancak onur konuğu varsa, içki servisi için saygı gereği onur konuğunun gelmesi beklenir.
Kokteyl ve resepsiyonda içki kadehi sol elde tutulur. Sağ el tokalaşmak ve ikram
edilen yiyecekleri almak için serbest kalmalıdır. Elde içki bardağı ile gezilebilir;
fakat bir elde içki bardağı diğer elde meze tabağı varken veya yerken gezmek
doğru değildir. Meze sabit bir yerde durup yenmelidir. Rakı, votka ve meyve suyu kadehinin ısınmaması ve ne kadar içildiğinin görülmemesi için kadeh kâğıt peçete ile sarılarak tutulmalıdır. Alınan içki yavaş yavaş içilmeli, boşalan kadeh ya da bardak hemen kenara konmamalı, ikinci bir ikram gelinceye kadar elde tutulmalıdır. Kokteyl ve resepsiyonda davetliler sadece ikram edilen yiyecek ve içecekler arasından seçim yapabilir.
Kokteyl ve resepsiyonda evsahipleri konuklarıyla ilgilenmeli; hiç kimsenin bir
köşede yalnız başına kalmasına izin vermemeli; bu amaçla sık sık yer ve grup
değiştirmeli, konukların hatırını sormalıdır. Ancak önemli konuklarla biraz daha
fazla ilgilenmelidir. Kurum mensupları evsahibi olarak konuklarla ilgilenmeli,
kendi aralarında toplanıp sohbet etmemelidirler. Kokteyl ve resepsiyonda grup
hâlinde konuşurken başka bir konuğa sırt dönmek, bir hanımla konuşurken onu
yalnız bırakıp gitmek hoş olmayan davranışlardır. Konuşurken kişisel sorunlardan ve olumsuz konulardan söz etmek de uygun değildir. Kokteyl ve resepsiyondan ayrılmanın en uygun zamanı, belirtilen bitiş saatinden on beş yirmi dakika öncedir. Ayrılan her davetli davet sahiplerine teşekkür etmelidir.

Resepsiyon; millî ve resmî vesilelerle kutlamalarda, kuruluş günlerinde, her türlü yıldönümde, üst düzeydeki atamalarda ve görevden ayrılmalarda, yabancı resmî konuk veya seçkin bir ziyaretçi onuruna düzenlenen kabul törenidir. Resepsiyonun en önemli özellikleri; resmî nitelikte olması, kıyafet zorunluluğu bulunması, kabul ve karşılama hattı oluşturulması, konukların zengin bir büfe ile ağırlanması ve alkollü içki sunulmasıdır.
Resepsiyon; devlet ve hükümet adamları, valiler, büyükelçiler ve kurum yöneticileri tarafından resmî amaçla düzenlenir. Resepsiyonların katılım açısından akşam üzeri (18.30-20.30 saatleri arasında) düzenlenmesi daha uygundur. Gerektiğinde, yarı resmî nitelikte, öğleyin saat 12.30-14.00 arasında da düzenlenebilir. Resepsiyona davet, basılı davetiye ile yapılır. Resepsiyon için davetiye kartında belirtilen kıyafeti giymek zorunludur. Kıyafet belirtilmemiş ise, mutlaka koyu renk takım elbise giymek gereklidir. Hanımlar uzun etek veya tayyör/döpiyes giymelidir. Resepsiyonlarda, salon girişinde karşılama hattı oluşturulur. Karşılama hattında kurum amiri ve eşi ile yardımcısı ve eşi hazır bulunurlar. Yabancı veya önemli bir konuk onuruna verilen resepsiyonda, karşılama hattında evsahibi ve eşi, sonra onur konuğu ve eşi hazır bulunurlar. Ancak onur konuğunun eşi hanımefendiden sonra 5. kişi olarak yönetici yardımcısı bir erkek yer almalıdır. Karşılamada önemli davetliler gelinceye kadar yirmi otuz dakika beklenir. Daha sonra evsahipleri ve varsa onur konukları gelen davetliler arasına katılarak davetlilerin hatırlarını sorarlar.

Cumhurbaşkanı ve bakanların, kurum amirleri başkan ve genel müdürlerin; il
ve ilçelerde vali ve kaymakamların, müstakil bütçesi olan bölge ve il müdürlerinin; özel kuruluşlarda yönetim kurulu başkanlarının ve genel müdürlerin resmî (kurumsal) amaç ve nedenle verdikleri, ücretini kurum bütçesinden ödedikleri yemek davetleri resmî davet ve ziyafettir. Resmî davet ve ziyafetler kurum adına basılı davetiye kartıyla kurumun kuruluş yıldönümü münasebetiyle, kurumun elde ettiği bir başarı ya da aldığı ödül vesilesiyle, kuruma onur veren bir devlet veya hükûmet adamının ya da yabancı bir konuğun gelişi nedeniyle verilir. Resmî davet ve ziyafetler resmî konutta, restoranda, otelde, sosyal tesiste veya kurumda verilse de protokol kurallarına uygun olarak düzenlenir. Resmî davet ve ziyafetlere çağrılan kurum personelinin sayısı, konuk sayısından çok az ya da çok fazla olmamalıdır.

U masa düzeni, ortası dolu ve ortası boş olmak üzere iki şekilde uygulanır. Masa
uçları boş kalır. 24 - 34 kişilik ortası dolu masada evsahibi ve evsahibesiyle I. hanım ve 1. erkek konukların karşısı boş bırakılır, masanın iç ve dış iki yanında
konuklar otururlar.

Yemek davet ve ziyafetlerinde önemli olan yemek çeşidinin çokluğu ve bolluğu değil; davetlileri güler yüzle kabul ve karşılama, güzel bir sofra düzeni kurma ve masa süslemesi yapma; damak zevki veren güzel ve dengeli dört beş, en fazla altı çeşit yiyecek içeren bir menü hazırlamaktır. Menü hazırlamanın genel kuralları şunlardır: Menüde yabancı konuklara verilen ziyafetlerde ulusal nitelikli yemekler ve içecekler; özel ev davetlerinde yöresel yemekler sunulmalıdır. (Örneğin Aydınlı evsahibinin Kayserili konuğuna mantı ikram etmesi doğru değildir. Öte yandan, Kayserili bir evsahibinden de mantı ikramı beklenir.)
Menü; ülkenin ve yörenin koşulları, kurumun veya kişinin maddi gücü ve statüsü çerçevesinde hazırlanmalıdır. Menü seçiminde yemek çeşidinin çokluğundan ziyade dengeli olmasına dikkat edilmelidir. Aynı lezzette, aynı baharatları içeren ve içinde aynı maddelerin bulunduğu yemekler aynı menüde yer almamalıdır. Yemekler göze ve damağa hitap etmeli, sunulan yemeklerin süslemesine önem verilmelidir.

Resmî yemek davetlerinde servis sırası aşağıda belirtilmiştir:
1) Antre: Başlangıç yemeğidir. Alkollü içki ikram edilen yemeklerde antre olarak
zeytinyağlı enginar, deniz ürünleri veya ordövr tabağı; alkollü içki ikram edilmeyen yemeklerde ise çorba servis edilir. Deniz ürünlerinden istiridye, midye, havyar, füme alabalık, karides kokteyl verilir. Deniz ürünleri verildiğinde şarap da servis edilir ve arkasından çorba ikram edilir; ordövr servis edilmez.
Ordövr tabağı, alkollü içki ikram edilen akşam yemeklerinde verilir. Ordövr
masaya oturulunca servis edilir. Kalabalık sosyal davetlerde ordövr tabağı önceden hazırlanıp servis edilebilir. Ordövr tabağında 6-12 çeşit yiyecek (peynir çeşitleri, söğüş domates, salatalık, dolma ve sarma türleri, ezme, Rus salatası, salam, sucuk, karides) bulunur. Ordövr verilince çorba servis edilmez. Ordövrden sonra arasıcak servis edilir.
Çorba, alkollü içki ikram edilmeyen yemeklerde sunulur. Çorba et sulu veya
kremalı olarak sıcak servis edilir. Çorba ikram edilince, ordövr (meze) tabağı ya
da arasıcak servis edilmez; zeytinyağlı yemek veya ana yemek verilir.
2) Arasıcak: Ordövrden sonra, ikişer adet sigara veya muska böreği ile kaşar
pane ya da mantar pane (galeta ununa bulanıp kızartılmış), yuvarlak küçük köfte veya kızarmış karides vb. sıcak yiyecek ikram edilir.
3) Anayemek: Ana yemek, sıcak et yemeğidir. Özel ve sosyal davetlerde balık
esas yemek olarak da sunulabilir. Ayrıca, zeytinyağlı yemek verilmediği zaman
çorbadan sonra ikinci yemek olarak balık sunulabilir.
4) Salata: Özel ve sosyal yemeklerde iştah açıcı olarak esas yemekten önce,
resmî yemeklerde esas yemekten sonra veya sıcak et yemeği ile birlikte verilir.
5) Tatlı ve/veya Meyve: Öğle yemeklerinde tatlı ve meyveden biri, akşam yemeklerinde her ikisi de ikram edilebilir. Her ikisi de ikram edildiğinde önce tatlı, on beş yirmi dakika sonra meyve verilir. Hem tatlı hem meyve olarak meyveli veya dondurmalı tatlı ikram etmek daha makbuldür. Meyve olarak armut, şeftali, kayısı, üzüm, kiraz ve erikten iki çeşidi sunulur.
6) Kahve ve/veya Likör: İçkili yemeklerden sonra kahve arkasından likör ikram
edilir. İçkisiz yemek davetlerinde sadece kahve servis edilir.

Masada 12 kişiden fazla davetlinin olduğu davetlerde iki servis elemanı görevlendirilir ve servis aynı anda, onur konuğu hanım ve erkekten başlar. Kalabalık davetlerde 10 kişiye bir servis elemanı görevlendirilir.