SOSYAL DAVRANIŞ VE PROTOKOL

Bu kural yazılı bir kural değildir. Uygulanmaması bir suç teşkil etmez. Dolayısıyla bir hukuk kuralı değildir. Toplumun geneli Müslüman olan ülkemizde İslam dininin gerektirdiği bir kural olarak ta karşımıza çıkmaz. Bunun uygulanması ahlaki bir yargılamaya da neden olmaz. Saygı ve nezaketle de bir ilişkisi bulunmamaktadır. Bu kural, yasalarla belirlenmeyen, halkın kendiliğinden uyguladığı, toplumun alışkanlıklarından gelen, halk kültürü olarak da adlandırılan “örf-adetlerdir”.

Resmi bir takdimde öncelikle çalışılan kurum, sonra görevi, sonra akademik titri, sonra sayın sözcüğü ve en son isim ve soy ismi gelir.

İlke olarak; sosyal yaşamda genç̧ yaşlıya, küçük büyüğe; yeni gelen orada olanlara, ayrılan orada kalanlara; yoldan geçen duranlara, kapıdan çıkan girmek için bekleyene; merdivenden inen çıkana, arabada olan yaya olana önce selam verir. Selam alan kişi de karşılık vermelidir. Aynı yaşta, aynı düzeyde olanlar ise birbirlerini beklemeksizin selamlaşırlar.

Cumhurbaşkanına, yabancı devlet başkanlarına, cenazeye, sancağa; göndere çekilirken ve indirilirken Bayrağa; İstiklal Marşı söylenirken ve/veya çalınırken ayağa kalkarak ve cephe alarak (yönelerek) selam durmak gereklidir.

Bir devlet veya hükûmet adamıyla, üst yönetici, yaşlı veya önemli bir şahsiyetle tanışan bir kişi, hanım da olsa hemen elini uzatmamalı, hafif baş eğerek tanıştığı kişiyi saygıyla selamlamalıdır. Ancak fazla eğilmek gerekmez. Bir hanımla ya da bir üst ile tanıştırılan kişi, tanıştığı hanım ya da üst elini uzattığında hafifçe sıkmalı, öpmeye kalkmamalıdır. Tanıştırıldıktan sonra konuşmaya hanım ya da üst olan başlamalı; kişi, tanıştırıldığı kişiyle seviyeli iletişim kurmalıdır. Doğru cevap A'dır.

Uzatılan eli sıkmamak, kişinin kendisine ve karşısındakine güveni ve saygısı olmadığını gösterir ve saygısızlık kabul edilir. Tokalaşmak için el uzatma hakkı ev sahibine, sosyal ortamda aynı cinsten olanlar arasında yaşlı olana, kadın erkek arasında hanım olana aittir. Resmi ortamda ise daima üste aittir. Ayrıca genç bir kız da evli bir erkekle tanıştırıldığında erkeğin önce el uzatmasını beklemelidir.

Konuşma, görüşme ve sohbetlerde dinleme yöntemi, söz kesmeden ilgiyle dinlemektir. Etkili dinlemenin yöntemi ve göstergesi ise, konuşan kişinin gözlerine (göz bölgesine) bakmak; kişiye doğru hafif eğilmek, zaman zaman tebessüm ederek onay vermek; söz aralarında “evet”, “tabii”, “haklısınız”, “elbette”, “çok güzel” gibi sözlerle dinlediğini belli etmek veya açıklayıcı sorular sorup, ilgilenildiği belli edilip, memnun olunduğunu gösteren dinleme yöntemdir. Buna karşın, kişi konuşurken başka yere bakmak, arkaya dönmek, ilgisiz davranmak, kabalıktır. Ayrıca dinlerken kişinin hoşlanacağı sorular sormak ne kadar dinlenildiği kalemle oynamak, yazı yazmak, kitap okumak, başka şeyle meşgul olmak o kişiyi dinlememek konuşan kişiye pasif tepki göstermektir ve saygısızlıktır.

Yöneticinin yanında veya odasında iken sadece daha üst makamlardan telefon geldiğinde, önce makamında bulunulan yöneticiden izin alınmalı ve “özür dilerim, genel müdürlükten/valilikten arıyorlar, müsaadenizle” gibi ifadelerle telefon açılmalı ve kısa konuşma yapılmalıdır.

Ahlâk, bir toplumun din, inanç, örf-âdet vb. sosyal ve kültürel değer yargılarından oluşan ve kişilerin sosyal yaşamlarında davranışsal olarak uymak zorunda oldukları yazılı olmayan hukuk kurallarıdır. Çünkü bazı davranışlarımız, hukuki olarak suç teşkil etmez ama toplum tarafından ahlaki olarak ayıp kabul edilir. Örneğin, kişi “böyle davranırsam suç olur mu?” Şeklinde düşünürse o davranış hukuk kuralı; “ayıp olur mu?” diye düşünürse ahlâk kuralıdır.

Türk toplumunun örf ve âdetlerinin temelinde çoğunlukla Orta Asya Türk-Şamanlık kültürü (töre ve gelenekleri) ile 10. yüzyıldan itibaren Arap- İslam geleneklerinin etkisi vardır.

Türk toplumu, 10. yüzyıldan itibaren Arap-İslam geleneğinin etkisi altına girmeye başlamıştır.

Sosyal yaşamda genel olarak erkek hanıma, küçük büyüğe, genç yaşlıya; genç kız yaşlı erkeğe ve hanıma, yaş farkı fazla değilse evlenmemiş (bekâr) hanım evli hanıma; yeni gelen, orada bulunanlara, yeni gelen üst düzeyde ise, orada bulunanlar yeni gelene; tek kişi çifte ve topluluğa, konuşmacı topluluğa; akraba ve yakın dostlar diğerlerine, hanımlar devlet ve hükûmet adamlarına, üst yöneticilere, yaşlı erkeklere, bilim ve din adamlarına tanıştırılır.

Bir erkek, makam sahibi önemli bir kişiyle ya da yaşlı biriyle tanıştırıldığında, üst düzeyde ya da yaşlı olan kişi “memnun oldum”; tanışan kişi ise “müşerref oldum” veya “onur duydum” demelidir.

Tokalaşmak için el uzatma hakkı ev sahibine, sosyal ortamda aynı cinsten olanlar arasında yaşlı olana, kadın erkek arasında hanım olana aittir. Resmî ortamda ise, daima üst’e aittir. Bununla beraber, bir hanım, makam ve statü sahibi ya da yaşlı bir erkek ile tanıştırıldığında erkeğin önce el uzatmasını beklemelidir.

Yanaktan öpmek ve öpüşmek Türkiye’de; Akdeniz, Yakın ve Orta Doğu ülkelerinde karşılama ve uğurlamada uygulanan samimiyet ifadesidir.

Özel yaşam veya resmî görevle ilgili olarak rahatsız edici bir soru sorulduğunda “özür dilerim, bu konu yalnızca beni ilgilendiriyor” denmelidir.

Davranış kuralları önce ailede sonra okulda öğrenilir.

Eşit konumdaki kişiler arasındaki telefon konuşmasında; telefonla arayan kişinin telefonu önce kapatması gerekir. Özel ve sosyal ortamda, iki hanım ya da iki erkek telefonla konuşurken yaşça büyük olan önce kapatır. İş hayatında, üst odadayken telefon gelmesi hâlinde, “özür dilerim” ya da “izninizle” deyip telefona cevap verilmeli ancak görüşme kısa tutulmalı veya arayan kişiye o anda müsait olunmadığı, daha sonra aranacağı kendisine ifade edilmelidir. Ast-üst arasında görüşmelerde ise, ast daima üst ile irtibatlandırılır Yöneticinin yanında veya odasında iken sadece daha üst makamlardan telefon geldiğinde, önce makamında bulunulan yöneticiden izin alınmalı ve “özür dilerim, genel müdürlükten/valilikten arıyorlar, müsaadenizle” gibi ifadelerle telefon açılmalı ve kısa konuşma yapılmalıdır.