SOSYAL DAVRANIŞ VE PROTOKOL

Resmî kişilere, yaşça büyüklere, hanımlara, tanımadığınız veya yeni tanıştığınız kişilere “hanımefendi/beyefendi” demek en uygun hitap yöntemidir.

Sokakta tanıdık biriyle selamlaşırken durmak, konuşmak ve el sıkışmak gerekmez. “Merhaba” ya da “iyi günler” diyerek geçmek veya hafif tebessümle ve baş hareketiyle selamlamak yeterlidir. 

Tanıtma ve tanıştırma kamusal, kurumsal ve sosyal yaşamda resmî ve sosyal ilişkilerin başlangıcını oluşturur. Bu yüzden sosyal yaşamda ve iş ortamında kendini veya başkasını tanıtma (tanıştırma) önemli bir protokol konusudur.  

Tanıtma ve tanıştırma biçimleri özel, sosyal ve resmî ortamlarda farklılık gösterir. Özel ortamda kişi kendini ve başkasını adıyla; sosyal ortamda adı ve soyadıyla; resmî ortamda unvanı ve adı - soyadıyla tanıtır (takdim eder). Özel ve sosyal ortamda kişinin kendini veya başkasını yalnızca unvanıyla tanıtması ya da unvanını önce adını soyadını sonra söylemesi, kendisinin veya tanıştırdığı kişinin unvanıyla övünmesi anlamına gelmektedir.  

İlke olarak kadınlara, yaşça büyüklere, üstlere, resmî kişilere ve yeni tanışılan kişilere adıyla hitap edilmemeli; resmî kişilere unvanıyla, adı ve unvanı bilinmeyen kişilere “hanımefendi/beyefendi” diyerek hitap edilmeli; hiçbir zaman “abla/ ağabey/teyze/amca” veya “hemşehrim” vb. akrabalık veya hısımlık sıfatlarıyla hitap edilmemelidir. 

Eşit konumdaki kişiler arasındaki telefon konuşmasında; telefonla arayan kişinin telefonu önce kapatması gerekir. Arayan kişiden önce mazeretsiz ve izinsiz olarak görüşmeyi sonlandırmak ve telefonu kapatmak saygısızlık olarak nitelendirilir. Ancak çalışma yaşamında üst veya işveren, sosyal ortamda yaşça büyük biri veya bir hanım arandığında telefonu iş hayatında üst olan; sosyal hayatta, yaşça büyük veya hanım olan önce kapatır. Özel ve sosyal ortamda, iki hanım ya da iki erkek telefonla konuşurken yaşça büyük olan önce kapatır. İş hayatında, üst odadayken telefon gelmesi hâlinde, “özür dilerim” ya da “izninizle” deyip telefona cevap verilmeli ancak görüşme kısa tutulmalı veya arayan kişiye o anda müsait olunmadığı, daha sonra aranacağı kendisine ifade edilmelidir. Odada misafir varken ortak tanıdık birisi arıyorsa “yanımda kim var, biliyor musun?”,“görüşmek ister misin?” gibi sözler sarf edilmemelidir. Kişi böyle bir durumda zorda kalabilir, mahcup duruma düşebilir. 

Ev telefonu hafta içinde sabah 09.00 - 22.00 arası aranmalıdır. Hafta sonlarında zorunluluk dışında 12.00 -22.30 arası ideal arama saatleridir. 

Aranan telefon üç defa çaldırılmalı; 10 dakika geçmeden ikinci kez aranmamalıdır. 

Resmî toplantı ve törenlerde devlet ve hükûmet adamlarına ve yöneticilere daima unvanlarıyla hitap edilir: Sayın Bakan, Sayın Genel Müdür, Sayın Emniyet Müdürü. Ancak kurumsal ve sosyal yaşamda ve birebir ilişkilerde üst yöneticilere unvanları özelleştirilerek hitap edilir: Sayın Bakanım, Sayın Başkanım, Sayın Valim, Sayın Rektörüm, Sayın Hocam, Sayın Müdürüm. Eşdüzeyde olan kişilere, resmî ortamda başa “sayın” sözcüğü getirilerek resmî unvanlarıyla (Sayın Emniyet Müdürü); sosyal ortamda soyadlarının veya unvanlarının başına “sayın” getirilerek hitap edilir: Sayın Öztürk, Sayın Başkan, Sayın Müdür veya Müdür Bey. İlke olarak, iş ortamında eşdüzeyde çalışanlar birbirlerine hitap ederlerken adlarının sonuna “hanım/bey” saygı sözcüğü eklemelidirler: Ayşe Hanım, Ali Bey. Astlara resmî ortamda unvanlarıyla: Müdür Bey ya da soyadlarının başına “sayın” sözcüğü getirilerek (Sayın Çelik); özel ve sosyal ortamda ve birebir ilişkilerde ise adlarına “hanım/bey” sözcüğü eklenerek hitap edilir: Ayşe Hanım, Ahmet Bey. İş ortamında astlara yalnızca adlarıyla “Ayşe”, “Ahmet” şeklinde hitap edilmemelidir. Doğru cevap E'dir.

Her ülkede kamusal yaşamda ve iş ortamında uygulanan ve uygulanması gereken davranış kuralları, özellikle ast-üst ilişkileri, ulusal ve kurumsal mevzuat olarak adlandırılan “kanun, tüzük ve yönetmeliklerle” düzenlenir. Örneğin kurumların personel, insan kaynakları, disiplin, sicil, kılık kıyafet vb. yönetmelikleri, çalışanların davranışlarını ve giyimlerini düzenlemektedir.

Bir toplumun ve o toplumda yaşayan kişilerin manevi ve sosyal yaşam biçimini belirleyen ve etkileyen temel unsurlardan biri ahlak kurallarıdır.

Anne ve baba, kendi çocuklarına, mevki veya rütbeleri ne olursa olsun daima adlarıyla hitap etmelidir. Anne veya babanın çocuğuna unvanıyla seslenmesi ve hitap etmesi (Nihat Bey, Doktor Hanım, Müdür Bey, Yüzbaşım demesi) hem görgüsüzlük hem de gülünç bir durumdur.

İlke olarak; sosyal yaşamda genç yaşlıya, küçük büyüğe; yeni gelen orada olanlara,
ayrılan orada kalanlara; yoldan geçen duranlara, kapıdan çıkan girmek için
bekleyene; merdivenden inen çıkana; arabada olan yaya olana önce selam verir.
Selam alan kişi de karşılık vermelidir. Aynı yaşta, aynı düzeyde olanlar ise birbirlerini
beklemeksizin selamlaşırlar.

Özel ortamda kişi kendini ve başkasını adıyla; sosyal ortamda adı ve soyadıyla; resmî ortamda unvanı ve adı - soyadıyla tanıtır. Özel ve sosyal ortamda kişinin kendini veya başkasını yalnızca unvanıyla tanıtması ya da unvanını önce adını soy adını sonra söylemesi, kendisinin veya tanıştırdığı kişinin unvanıyla övünmesi anlamına gelmektedir. Sosyal yaşamda ise erkek hanıma tanıtılır. Diğer yandan hanımlar bir erkekle veya eşdüzey bir hanımla tanışma esnasında ayağa kalkmazlar.

Hasta iken, eller kirli, tozlu, topraklı, yağlı, terli veya ıslak iken tokalaşmak için el uzatmak veya el uzatmaya hazırlanırken eli elbiseye silmek doğru değildir. Böyle bir durumda el uzatmamak ve özür dilemek gerekir.

İş yaşamında üstlere, işverenlere astlara ve vatandaşlara “hayır” dememeye dikkat edilmelidir. Nitekim diplomatlar, politikacılar, bürokratlar “hayır” yerine “gereğini yaparız”, “ilgileniriz”, “düşünürüz” gibi ifadeler kullanırlar. Batılı toplumlar genelde “hayır” demezler, sadece “üzgünüm” derler. İş hayatında yöneticiye (amire) itiraz etme ve karşı görüş belirtme (hayır deme) daima saygı ve nezaket kuralları içinde, kendisini kırmayacak biçimde, yumuşak bir tonla, olumlu bir yaklaşımla, kızmadan ve kimseyi suçlamadan, onun izniyle ve uygun bir dille yapılmalıdır.

İlke olarak hanımlara, yaşça büyüklere, üstlere, resmî kişilere ve yeni tanışılan kişilere adıyla hitap edilmemeli; resmî kişilere unvanıyla, adı ve unvanı bilinmeyen kişilere “hanımefendi/beyefendi” diyerek hitap edilmeli; hiçbir zaman “abla/ ağabey/teyze/amca” veya “hemşehrim” vb. akrabalık veya hısımlık sıfatlarıyla hitap edilmemelidir.

Örf ve âdetler; yasalarla belirlenmeyen, halkın kendiliğinden uyduğu ve uyguladığı
töre ve gelenekler toplamıdır.

Sosyal yaşamda hanımlar önce gelir; resmî yaşamda makam ve unvan sahibi üst’ler önce gelir. Bu yüzden resmî alanda hanım bir ast, erkek üst’üne saygılı olmalı; sosyal alanda erkek bir üst, hanım olan astına saygılı olmalıdır. Bu nedenle, protokol ve sosyal davranış kurallarını daima yerinde uygulamak gereklidir. Çünkü sosyal bir davranış kuralı, resmî ortamda uygulandığı zaman saygısızlık olur. Örneğin bir astın, yakını olan üst’üne özel ve sosyal ortamda birebir ilişkilerde “ağabey” demesi veya adıyla hitap etmesi samimiyeti gösterir. Fakat resmî ortamda, özellikle üçüncü kişilerin yanında üst’üne “ağabey” demesi ya da adıyla hitap etmesi saygısızlık kabul edilir. Ayrıca her ülkenin ve yörenin kendine özgü sosyal davranış biçimleri olduğu için, sosyal davranış kuralları ülkeden ülkeye, yöreden yöreye biçimsel farklılıklar gösterir.

Türk toplumunda herkes (ateist ya da dindar olsa da; Türk, Kürt, Çerkez, Laz olsa da; milliyetçi veya sosyalist ya da liberal olsa da) sosyokültürel (davranışsal) olarak özel ve sosyal yaşamında, az ya da çok, Türk-Şamanlık, Arap-Müslümanlık ve Batı-Fransız özellikleri taşır. Doğru yanıt A'dır.