SOSYAL DAVRANIŞ VE PROTOKOL - Deneme Sınavı - 5

Taksi şoförü trafiği aksatmadan en uygun şekilde yolcu alıp bırakmalıdır.

Her durum ve şartta gelen misafir ağırlanmalıdır. Ev sahibinin gelen kişilerle ilgilenmesi kaçınılmazdır.

Toplu taşımada diğer yolcularca ne ikram ediliyor olursa olsun tanıdık olmayan kişilerden bu ikramlar alınmamalı kibarca geri çevrilmelidir.

Eğer oturmakta olan genç yolcu hasta yorgun veya engelli ise ayakta seyahat etmekte olan herhangi bir yolcuya yer veremeyebilir.

Bir kişi grup içinde canı istediği biçimde hareket edemez. Ayrılmakta özgürdür ancak gelince selamlamak gibi ayrılırken de veda etmelidir.

Emniyet kemeri takmak şikâyet edilecek bir konu başlığı olamaz emniyet için emniyet kemeri takılmak zorundadır.

Kandiller ve dini bayramlar arkadaş ve akrabaları ziyaret etmek için güzel zamanlar olsa da bu ziyaretler için onların iş yerleri değil evleri tercih edilmelidir.

Hitap iletişimin ilk aşamasıdır ve iletişimin nasıl gelişeceğini belirler.

Toplumda sosyal davranış biçimleri günlük yaşamda sıkça uygulanan selamlama, tanıtma, tanıştırma, tokalaşma, teşekkür etme, özür dileme gibi iletişim biçimlerinden oluşur. Askere gitmek bunların arasında yoktur.

Toplumlarda uygulanan sosyal davranış kuralları; genel olarak hukuk kuralları, din ve ahlak kuralları, örf ve âdetler, görgü ve nezaket kurallarından oluşur. Bu yüzden her toplumda başta din, etnik kültür (örf-âdetler) ve çağdaş uygarlık kuralları, o toplumun sosyal davranış kurallarını belirleyen temel öğelerdir.

Sosyal hayatta ve iş ortamında insan davranışlarını belirleyen ve biçimlendiren önemli etmenlerden biri de günlük yaşamda uygulanan saygı ve nezaket kuralları, eski terimiyle “âdâb-ı muaşeret”tir. Adâb-ı muaşeret kuralları, her ailede anne ve baba tarafından, daha sonra anaokullarında ve ilköğretim okullarında öğretmenler tarafından çocuklara öğretilmektedir.

Resmî toplantı ve törenlerde devlet ve hükûmet adamlarına ve yöneticilere daima unvanlarıyla hitap edilir: Sayın Bakan, Sayın Genel Müdür, Sayın Emniyet Mü- dürü. Ancak kurumsal ve sosyal yaşamda ve birebir ilişkilerde üst yöneticilere unvanları özelleştirilerek hitap edilir: Sayın Bakanım, Sayın Başkanım, Sayın Valim, Sayın Rektörüm, Sayın Hocam, Sayın Müdürüm. Eş düzeyde olan kişilere, resmî ortamda başa “sayın” sözcüğü getirilerek resmî unvanlarıyla (Sayın Emniyet Müdürü); sosyal ortamda soyadlarının veya unvanlarının başına “sayın” getirilerek hitap edilir: Sayın Öztürk, Sayın Başkan, Sayın Müdür veya Müdür Bey. İlke olarak, iş ortamında eş düzeyde çalışanlar birbirlerine hitap ederlerken adlarının sonuna “hanım/bey” saygı sözcüğü eklemelidirler: Ayşe Hanım, Ali Bey. Astlara resmî ortamda unvanlarıyla: Müdür Bey ya da soyadlarının başına “sayın” sözcüğü getirilerek (Sayın Çelik); özel ve sosyal ortamda ve birebir ilişkilerde ise adlarına “hanım/bey” sözcüğü eklenerek hitap edilir: Ayşe Hanım, Ahmet Bey.

Tanınan bir kişi herhangi bir yerde, istenmeyen bir durumda görüldüğünde kendisine selam vermemek, görmezden gelmek en iyi yöntemdir. Çok katlı alışveriş merkezlerinde asansöre binince, içerdekileri selamlamak nazik bir davranıştır; selamlamamak nezaketsizlik değildir. Aynı yaşta, aynı düzeyde olanlar ise birbirlerini beklemeksizin selamlaşırlar. Kapalı alanda erkek tanıdığı hanıma, açık alanda ve sokakta hanım tanıdığı erkeğe selam verir. Sokakta tanıdığı bir hanımla karşılaşan erkek, hanım kendisiyle göz teması kurunca hafifçe başını eğerek selamlamalıdır. Hanım görmezden geldiği takdirde selam vermeden geçilir.

Hanımlar bir erkekle veya eş düzey bir hanımla tanışma esnasında ayağa kalkmazlar. Bir kişi yaş, unvan, mevki ve statü bakımından üst olan kişiyle ya da hanımla tanıştırılmadan önce, üst olan kişiden ya da hanımdan izin alınmalıdır: “İzninizle, Mimar Ahmet Hançer’i size takdim etmek istiyorum” ya da “İzin verirseniz sizi dostum Cemil Güvenle tanıştırabilir miyim” denmelidir. Aile ve arkadaş ortamında kişi kendini sadece adıyla tanıtır: “Merhaba, Ben Ahmet.”. Bir hanımla ya da bir üst ile tanıştırılan kişi, tanıştığı hanım ya da üst elini uzattığında hafifçe sıkmalı, öpmeye kalkmamalıdır. Tokalaşmak için el uzatma hakkı ev sahibine, sosyal ortamda aynı cinsten olanlar arasında yaşlı olana, kadın erkek arasında hanım olana aittir. Şu halde doğru cevap A'dır.

Telefon açan kişi kendisini tanıtmamışsa “kimsiniz?” sorusu yerine, “kiminle görüşüyorum?” veya “sizi tanıyabilir miyim lütfen?” ya da arayan kişi tahmin ediliyorsa “Ali Bey’le mi görüşüyorum?” ifadeleri kullanılabilir. Eşit konumdaki kişiler arasındaki telefon konuşmasında; telefonla arayan kişinin telefonu önce kapatması gerekir. Arayan kişiden önce mazeretsiz ve izinsiz olarak görüşmeyi sonlandırmak ve telefonu kapatmak saygısızlık olarak nitelendirilir. Özel ve sosyal ortamda, iki hanım ya da iki erkek telefonla konuşurken yaşça büyük olan önce kapatır. Odada misafir varken ortak tanıdık birisi arıyorsa “yanımda kim var, biliyor musun?”,“görüşmek ister misin?” gibi sözler sarf edilmemelidir. Kişi böyle bir durumda zorda kalabilir, mahcup duruma düşebilir. Üst ve astlar arasında yapılan telefon görüşmelerinde “evet” anlamında “hı hı” veya “tamam” gibi ifadeler kullanılmamalı, dikkatle dinlediğini göstermek için “evet” veya “evet efendim” ifadeleri kullanılmalıdır.

Konuşurken kimseyle alay edilmemeli; orada bulunmayan, cevap ve söz hakkı olmayan kişi hakkında olumsuz konuşulmamalı; gevezelik edilmemeli, konuşma sırasında gereksiz ve yerli yersiz gülünmemeli; kızgınlık, korku, nefret, kıskançlık ve aşırı sevinç gibi duygular gösterilmemelidir. Özel yaşam veya resmî görevle ilgili olarak rahatsız edici bir soru sorulduğunda “özür dilerim, bu konu yalnızca beni ilgilendiriyor” denmelidir. Konuşmak veya soru sormak için konuşmacının sözü kesilmemeli, cümlesini bitirmesi veya nefes alması beklenmelidir. Yanlışlıkla birinin sözü kesildiğinde hemen özür dilenmelidir. Konuşma sırasında bir fikri savunmak ve karşı tarafı ikna etmek için yemin etmek, doğru ve uygun olmayan bir davranıştır. Konuşma esnasında yemin etmek, o kişinin inandırıcı olmadığını gösterir. Oysa samimi olarak söylenen söz, yemin etmekten daha etkili ve inandırıcıdır. En önemlisi, konuşma sırasında küfür etmekten kaçınmaktır. Çünkü konuşmada affedilmeyecek en büyük hata, ayıp ve hatta suç küfür etmektir. Küfür eden kişi öncelikle kendini küçültür ve saygınlığını yitirir. Küfür, eğer bir kişiye yöneltilmiş ise açıkça hakarettir. Çünkü küfürde hem kişiyi aşağılama hem de onun onur ve namusunu karalama söz konusudur.

Ahlâk, bir toplumun din, inanç, örf-âdet vb. sosyal ve kültürel değer yargılarından oluşan ve kişilerin sosyal yaşamlarında davranışsal olarak uymak zorunda oldukları yazılı olmayan hukuk kurallarıdır. Sosyal davranış kuralları ahlak, din, saygı ve nezaket, hukuk ve örf ve adetlerin bileşimidir.

Oturan bir hanım, erkeğin selamına hafif baş eğerek ve hafif tebessüm ederek karşılık verir. Ancak erkek yaşlı veya makam sahibi ise, hanım selam verirken ve alırken ayağa kalkar veya ayağa kalkar gibi yapar. Selamlaşırken kişiyle göz teması kurulmalı, eller cepten çıkarılmalı, hafif tebessüm edilmeli; eğilmekten kaçınmalıdır. Şehir içinde, arabayla giderken yolda durana veya geçene hiçbir zaman klakson çalınarak selam verilmez; tebessüm edilerek baş veya el selamı verilir Selam almak, selamı vermekten daha önemlidir. Bu yüzden, tanınmayan bir kişi selam verdiğinde mutlaka selam alınmalı, karşılıksız bırakılmamalıdır. Çünkü selam insana duyulan sevgi, saygı ve güveni ve iyi dilekleri ifade eder. Tenha bir yerde (köy yolunda, kırda, ormanda, dağda) karşılaşılan herkese selam vermek gereklidir. Tenha bir yerde selam vermek, o kişiye güvenmek ve güven vermek demektir. Lokal, kahve, salon, otobüs, minibüs vb. genel ve sosyal bir mekâna girince, etrafa topluca sesli selam vermek hatalıdır. Ancak başkalarının oturduğu bir masaya (yere) oturmak gerektiğinde, o masada bulunanlara selam vermek gereklidir.

Bir erkek, makam sahibi önemli bir kişiyle ya da yaşlı biriyle tanıştırıldığında, üst düzeyde ya da yaşlı olan kişi “memnun oldum”; tanışan kişi ise “müşerref oldum” veya “onur duydum” demelidir. Bir erkek, bir hanımla tanıştırıldığında, hanım sadece “memnun oldum” der; erkek “müşerref oldum”, “onur duydum” ya da “mutlu oldum” demelidir. Bir devlet veya hükûmet adamıyla, üst yönetici, yaşlı veya önemli bir şahsiyetle tanışan bir kişi, hanım da olsa hemen elini uzatmamalı, tanışma sonunda hafif baş eğerek tanıştığı kişiyi saygıyla selamlamalıdır. Bir erkek, evli bir çiftle tanıştırılırken, önce kocayla sonra eşiyle (hanımla) tanıştırılır. Kişi, bir arkadaşını kendi ailesine veya bir başka aileye tanıştırırken, önce anneye, sonra babaya takdim edilir. Daha önceden tanıştırılan bir kişi ile yeniden tanıştırılma söz konusu olduğunda “Biz tanışıyoruz” denmelidir. Böyle bir duruma düşmemek için, baştan “Tanışıyor musunuz?” diye sorulabilir. Tanıştırmada en önemli nokta, tanıştırılan kişinin adını ve soyadını doğru ve açık biçimde söylemektir. Kişi kendini veya birini tanıtırken, adını ve soyadını açık ve anlaşılır biçimde söylemelidir. Tanıştırıldıktan sonra, tanıştırılan kişinin adını hatırda tutmak ve ona adıyla hitap etmek olumlu bir davranıştır.

Türkiye’de uygulanan sosyal davranış kuralları temel olarak Türk-Şamanlık; X. yüzyıldan itibaren Müslümanlık; Tanzimat’tan (XIX. yüzyıldan) itibaren Batı - Fransız davranış kurallarına dayanır. Türkiye’de “sosyal davranış kuralları” içerisinde yer alan “saygı ve nezaket kuralları” yönünden kentsel yaşamı değerlendirdiğimizde ise, ağırlıklı olarak Batı-Fransız kültürünün hâkim olduğu görülür.