SOSYAL DAVRANIŞ VE PROTOKOL - Deneme Sınavı - 17

İlke olarak kadınlara, yaşça büyüklere, üstlere, resmî kişilere ve yeni tanışılan kişilere adıyla hitap edilmemeli; resmî kişilere unvanıyla, adı ve unvanı bilinmeyen kişilere “hanımefendi/beyefendi” diyerek hitap edilmeli; hiçbir zaman “abla/ ağabey/teyze/amca” veya “hemşehrim” vb. akrabalık veya hısımlık sıfatlarıyla hitap edilmemelidir. 

Eşit konumdaki kişiler arasındaki telefon konuşmasında; telefonla arayan kişinin telefonu önce kapatması gerekir. Arayan kişiden önce mazeretsiz ve izinsiz olarak görüşmeyi sonlandırmak ve telefonu kapatmak saygısızlık olarak nitelendirilir. Ancak çalışma yaşamında üst veya işveren, sosyal ortamda yaşça büyük biri veya bir hanım arandığında telefonu iş hayatında üst olan; sosyal hayatta, yaşça büyük veya hanım olan önce kapatır. Özel ve sosyal ortamda, iki hanım ya da iki erkek telefonla konuşurken yaşça büyük olan önce kapatır. İş hayatında, üst odadayken telefon gelmesi hâlinde, “özür dilerim” ya da “izninizle” deyip telefona cevap verilmeli ancak görüşme kısa tutulmalı veya arayan kişiye o anda müsait olunmadığı, daha sonra aranacağı kendisine ifade edilmelidir. Odada misafir varken ortak tanıdık birisi arıyorsa “yanımda kim var, biliyor musun?”,“görüşmek ister misin?” gibi sözler sarf edilmemelidir. Kişi böyle bir durumda zorda kalabilir, mahcup duruma düşebilir. 

Ev telefonu hafta içinde sabah 09.00 - 22.00 arası aranmalıdır. Hafta sonlarında zorunluluk dışında 12.00 -22.30 arası ideal arama saatleridir. 

Aranan telefon üç defa çaldırılmalı; 10 dakika geçmeden ikinci kez aranmamalıdır. 

Trafikte 12 yaşından küçük çocuklar arkaya oturtulmalı ve emniyet kemerleri bağlanmalıdır. 

Kaza yapmış olan bir taşıt ile karşılaşıldığında hemen durmalı; gerektiğinde ilk yardıma, polis ya da jandarmaya haber verilmeli; yaralanan, zor durumda olan biri varsa kendisine yardım edilmelidir. Park etmiş bir arabaya çarpan ve hasar veren bir sürücü, kartını ya da adresini ve telefon numarasını taşıtın sileceğinin altına bırakmalıdır. 

Ticari taksi şoförü, trafiğin yoğun olduğu yerlerde durmak ve müşteri almak zorunda değildir. Ancak aldığı yolcuyu gideceği yere götürmek zorundadır. Taksi şoförü gerektiğinde gidilecek yerin güzergâhını yolcuya sormalıdır. Taksi şoförü temiz, tıraşlı, bakımlı ve yolcuya saygılı olmalıdır. Şoför takside sigara içmemelidir. Taksi şoförü müşterinin eşyasını, valizini taşımak, bagaja koymak ve bagajdan almak zorunda değildir. Ancak yolcu yaşlı, engelli (özürlü) veya hanım ise, şoförün yardım etmesi saygı ve nezakettir. Taksi şoförü, taşıtta yolcu varken radyo veya müzikçalar açmamalıdır. Uzun yolda radyo veya müzikçaları yolcunun izniyle açmalı, dinlediği müziğin yolcuyu rahatsız edip etmediğini kendisine sormalıdır. 

Tramvay, metro, tren veya otobüs durmadan binmeye çalışılmamalı; taşıttaki yolcuların tamamen inmesi beklenmelidir. Toplu taşıma araçlarına binmek ve inmek için sıraya girilmelidir. İçeride yer kapmak için öndekileri iteklemek ve/veya sıranın önüne geçerek binmek saygısız bir davranıştır. Toplu taşıma aracına bindikten sonra, oturulan yerdeki yan koltuğa eşya koyarak, o yeri başkası için rezerve etmek sıradan gelenlere haksızlıktır. Yer tutulan kişinin oturması gerekiyorsa, önce oturan kişinin kalkması ve yerini gelene vermesi en nazik davranıştır. 

Restoranlarda oturma yerleri ve masaları A, B ve C olarak sınıflandırılır. A masaları en iyi yerlerdir. Cam önünde olan veya geniş alanı görebilen bölümdür. C masaları girişte, geçişlerde, mutfağa veya tuvalete yakın yerlerdedir. Öteki masalar B’dir. A masaları genellikle 6-8 kişiliktir. Bu yüzden, restoran orta derecede dolu olduğunda A masaları iki-üç kişilik müşterilere verilmek istenmez. Çünkü 6 kişinin bırakacağı kâr ve bahşiş daha fazladır. Bu nedenle bazı restoranlarda bu tür masalarda genellikle “Rezerve” (Ayrılmıştır) yazısı bulunur. Gerçekte rezerve edilmemiştir. Böyle bir durumda, şef garsona tebessüm edilerek, cam kenarında veya iyi bir yerde bir masa istendiği kibar ve nazik biçimde ifade edildiğinde, şef garson iyi bir masa temin edebilir. Bu durumda, şef garsona bahşiş vermek gerekir. 

Erkek yalnız olarak restorana gittiğinde yer ve masa seçmez, C grubu masalardan birine oturur. 

Sinema, tiyatro, opera, bale, konser gibi kültürel etkinliklerde, katılımcı, program başlamadan on dakika önce yerini almalıdır. 

Türkiye’de pazarlık yapmak bir gelenektir ama her yerde pazarlık yapılmaz. Örneğin simit tezgâhlarında, dolmuş ücretinde, restoranlarda veya süpermarketlerde pazarlık yapılmaz. Pazarlık yapılan yerde de makul olmak gereklidir. Pazarlıkta, önerilen fiyatın çok altında ısrar edilmemelidir. 

Türkiye’de bahşiş verilmesi doğru olmayan kişiler: 

• Kamu görevlileri. 

• Avukatlar, doktorlar, hemşireler, hostesler, postacılar. 

• Uçak, gemi ve yat kaptanları. 

• Bir yerin sahibi veya yöneticisi olanlar. 

• Lokanta, bar ve market işletenler. 

• Kapı açıp tutanlar, arabanın kapısını açıp kapatanlar. 

• Büyük mağazalarda asansörcüler. 

• Opera, bale ve tiyatrolarda yer gösteren teşrifatçılar. 

Üçüncü kişinin yanında yabancı dilde konuşmak; bir şeyler fısıldamak; başkasına kaş göz işaretleri yapmak; kitap, gazete, dergi okuyan kişinin okuduğu; yazı yazan birinin yazdığı; imza atan kişinin imzaladığı şeyi merak ederek bakmak ve okumaya çalışmak; başkasının eşyalarını karıştırmak veya izinsiz olarak bir şey almak doğru olmayan davranışlardır. 

Resmî toplantı ve törenlerde devlet ve hükûmet adamlarına ve yöneticilere daima unvanlarıyla hitap edilir: Sayın Bakan, Sayın Genel Müdür, Sayın Emniyet Müdürü. Ancak kurumsal ve sosyal yaşamda ve birebir ilişkilerde üst yöneticilere unvanları özelleştirilerek hitap edilir: Sayın Bakanım, Sayın Başkanım, Sayın Valim, Sayın Rektörüm, Sayın Hocam, Sayın Müdürüm. Eşdüzeyde olan kişilere, resmî ortamda başa “sayın” sözcüğü getirilerek resmî unvanlarıyla (Sayın Emniyet Müdürü); sosyal ortamda soyadlarının veya unvanlarının başına “sayın” getirilerek hitap edilir: Sayın Öztürk, Sayın Başkan, Sayın Müdür veya Müdür Bey. İlke olarak, iş ortamında eşdüzeyde çalışanlar birbirlerine hitap ederlerken adlarının sonuna “hanım/bey” saygı sözcüğü eklemelidirler: Ayşe Hanım, Ali Bey. Astlara resmî ortamda unvanlarıyla: Müdür Bey ya da soyadlarının başına “sayın” sözcüğü getirilerek (Sayın Çelik); özel ve sosyal ortamda ve birebir ilişkilerde ise adlarına “hanım/bey” sözcüğü eklenerek hitap edilir: Ayşe Hanım, Ahmet Bey. İş ortamında astlara yalnızca adlarıyla “Ayşe”, “Ahmet” şeklinde hitap edilmemelidir. Doğru cevap E'dir.

Bebeğe isim verme son derece önemlidir. Bebeğe isim verilirken onun gelecek hayatında bu isimle ilgili zorlukla karşılaşmaması düşünülmelidir. İsim verirken; ismin çocuklar arasında alay konusu olmamasına ve olumsuz bir anlam taşımamasına (Kezban, Satılmış, Sanem vb.), moda olan isimlerden, siyasi liderlerin, ünlü sanatçı ve sporcuların isimlerinden olmamasına, uzun olmamasına, zor yazılmamasına ve zor söylenmemesine, kardeşler arasında karışıklığa meydan vermemesine dikkat edilmelidir. Soruda geçen isimler söylenmesi zor isimlerdir. Doğru cevap D'dir.

Sünnet, iki anlam taşımaktadır. Birincisi, Hz. Muhammed’in yaptıklarını ve söylediklerini uygulamak demektir. İkincisi, Türkiye’de halk dilinde sünnet, Müslüman erkek çocukların, çocukluktan erkekliğe geçişi kabul edilen bir operasyon için yapılan sosyal bir merasimdir. Sünnet olayı, Hz. İbrahim’e kadar uzanmaktadır. Eski ve Yeni Ahit’te, sağlıkla ilişkilendirmeden sünnete yapılan çok sayıda atıf vardır. Tevrat’a göre Hz. İbrahim, Tanrı’dan aldığı emir üzerine, 80 yaşında iken önce kendisini, sonra onüç yaşındaki oğlu Hz. İsmail’i ve ikinci oğlu Hz. İshak’ı da doğduktan sekiz gün sonra sünnet ettirmiştir. Bu nedenle, Museviler günümüzde de erkek çocuklarını doğduktan sekiz gün sonra büyük şenlik ve eğlencelerle sünnet ettirirler. Doğru cevap D'dir.

Evlenme ve düğün merasimi üç aşamada gerçekleşmektedir. Birinci aşamada, evliliğin yasal (hukuki) temeli olan resmî nikâh merasimi, ikinci aşamada sosyal bir kutlama olarak düğün, üçüncü aşamada ve resmî nikâhtan sonra, isteyen Müslüman ailelerde dinî nikâh kıyılmakta ya da nikâh duası yapılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Nikâhta ve düğünde davetli hanımlar beyaz giymemeye özen göstermelidirler. Çünkü nikâhta ve düğünde beyaz giyme hakkı ve ayrıcalığı yalnızca geline aittir. Gelin nikâhın ve düğünün yıldızıdır. Doğru cevap C'dir.

Türkiye’de Cumhurbaşkanı, TBMM Başkanı ve Başbakanların cenaze törenleri Devlet Cenaze Törenleri Yönetmeliği’nde; askerî şahısların cenaze törenleri Askerî Protokol Yönergesi’nde; vali ve kaymakamların ve belediye başkanlarının cenaze törenleri mülki protokolde belirlenmiştir. Görev şehidi görevlilerin ve kurum amiri yöneticilerin cenaze törenleri kurumsal yönetmelik ve yönergelerde düzenlenmiş ya da kurumsal ve yöresel geleneklere göre düzenlenmektedir. Sivil Müslüman vatandaşların dinî cenaze merasimleriyle ilgili kurallar Diyanet İşleri Başkanlığınca hazırlanan “Cenaze Hizmetleri Rehberi” nde belirlenmiştir. Vatandaşların cenazeleri bu rehberde belirlenen kurallara, yöredeki örf ve âdetlere göre düzenlenir ve yürütülür. Doğru cevap A'dır.