SOSYAL DAVRANIŞ VE PROTOKOL - Deneme Sınavı - 14

Bahşiş yerine hediye verilmesi uygun olan kişiler: Hemşireler ve Postacılardır.

Alışveriş sırasında bir ürünü satın alma konusunda karar vermek için mağa­zadaki görevlilerinden veya diğer müşterilerden yardım istemek doğru değildir. Kişi önce ne alacağını bilmeli; sonra tercih yapmak için eşi, tanıdığı ya da yetkili biriyle mağazaya gitmelidir. Ayrıca herhangi bir ürün veya hizmet satın alma ko­nusunda başka bir müşterinin seçimine müdahale etmek de hatalıdır. Böyle bir davranış hem müşteriyi hem de satış elemanını rahatsız eder. Satış elemanları­nın yanında bir ürün için “kötü”, “kalitesiz”, “güzel değil” veya “çok pahalı” gibi olumsuz değerlendirme yapılmamalıdır. Bir üründe olumsuzluk varsa bu durum görevliyle değil, mağaza yetkilisiyle görüşülmelidir.

Her ülkede kamusal yaşamda ve iş ortamında uygulanan ve uygulanması gereken davranış kuralları, özellikle ast-üst ilişkileri, ulusal ve kurumsal mevzuat olarak adlandırılan “kanun, tüzük ve yönetmeliklerle” düzenlenir. Örneğin kurumların personel, insan kaynakları, disiplin, sicil, kılık kıyafet vb. yönetmelikleri, çalışanların davranışlarını ve giyimlerini düzenlemektedir.

Anne ve baba, kendi çocuklarına, mevki veya rütbeleri ne olursa olsun daima adlarıyla hitap etmelidir. Anne veya babanın çocuğuna unvanıyla seslenmesi ve hitap etmesi (Nihat Bey, Doktor Hanım, Müdür Bey, Yüzbaşım demesi) hem görgüsüzlük hem de gülünç bir durumdur.

İlke olarak; sosyal yaşamda genç yaşlıya, küçük büyüğe; yeni gelen orada olanlara,
ayrılan orada kalanlara; yoldan geçen duranlara, kapıdan çıkan girmek için
bekleyene; merdivenden inen çıkana; arabada olan yaya olana önce selam verir.
Selam alan kişi de karşılık vermelidir. Aynı yaşta, aynı düzeyde olanlar ise birbirlerini
beklemeksizin selamlaşırlar.

Hasta iken, eller kirli, tozlu, topraklı, yağlı, terli veya ıslak iken tokalaşmak için el uzatmak veya el uzatmaya hazırlanırken eli elbiseye silmek doğru değildir. Böyle bir durumda el uzatmamak ve özür dilemek gerekir.

İş yaşamında üstlere, işverenlere astlara ve vatandaşlara “hayır” dememeye dikkat edilmelidir. Nitekim diplomatlar, politikacılar, bürokratlar “hayır” yerine “gereğini yaparız”, “ilgileniriz”, “düşünürüz” gibi ifadeler kullanırlar. Batılı toplumlar genelde “hayır” demezler, sadece “üzgünüm” derler. İş hayatında yöneticiye (amire) itiraz etme ve karşı görüş belirtme (hayır deme) daima saygı ve nezaket kuralları içinde, kendisini kırmayacak biçimde, yumuşak bir tonla, olumlu bir yaklaşımla, kızmadan ve kimseyi suçlamadan, onun izniyle ve uygun bir dille yapılmalıdır.

İlke olarak hanımlara, yaşça büyüklere, üstlere, resmî kişilere ve yeni tanışılan kişilere adıyla hitap edilmemeli; resmî kişilere unvanıyla, adı ve unvanı bilinmeyen kişilere “hanımefendi/beyefendi” diyerek hitap edilmeli; hiçbir zaman “abla/ ağabey/teyze/amca” veya “hemşehrim” vb. akrabalık veya hısımlık sıfatlarıyla hitap edilmemelidir.

Örf ve âdetler; yasalarla belirlenmeyen, halkın kendiliğinden uyduğu ve uyguladığı
töre ve gelenekler toplamıdır.

Sosyal yaşamda hanımlar önce gelir; resmî yaşamda makam ve unvan sahibi üst’ler önce gelir. Bu yüzden resmî alanda hanım bir ast, erkek üst’üne saygılı olmalı; sosyal alanda erkek bir üst, hanım olan astına saygılı olmalıdır. Bu nedenle, protokol ve sosyal davranış kurallarını daima yerinde uygulamak gereklidir. Çünkü sosyal bir davranış kuralı, resmî ortamda uygulandığı zaman saygısızlık olur. Örneğin bir astın, yakını olan üst’üne özel ve sosyal ortamda birebir ilişkilerde “ağabey” demesi veya adıyla hitap etmesi samimiyeti gösterir. Fakat resmî ortamda, özellikle üçüncü kişilerin yanında üst’üne “ağabey” demesi ya da adıyla hitap etmesi saygısızlık kabul edilir. Ayrıca her ülkenin ve yörenin kendine özgü sosyal davranış biçimleri olduğu için, sosyal davranış kuralları ülkeden ülkeye, yöreden yöreye biçimsel farklılıklar gösterir.

Arasındaki samimiyete ve yakınlığa bağlıdır. Örneğin az tanınan veya tanışılmayan kişilere ve resmî statü sahibi kişilere yapılan ziyaretlerin süresi daima kısa tutulur. Yakın dost ve samimi kişilere ve ailelere yapılan ziyaretlerin süresi bir saatten fazla olabilir.

Genel olarak, iş yerinde yapılan resmî ziyaretlerin süresi beş dakika; bayram, tebrik, teşekkür, nezaket, hasta ve başsağlığı ziyaretlerin süresi onbeş-yirmi dakikadır.

Bir evde yatılı konuk olarak kalan kişi, kendi evine döndükten iki gün sonra, kendisine gösterilen samimi ilgiye ve misafirperverliğe yazılı olarak teşekkür etmelidir.

Şehir dışından yapılacak yatılı ziyaretlerde misafir olarak ne kadar süre kalınacağı ev sahiplerine önceden bildirilmelidir. Bu bildirim ev sahiplerinin hazırlanması açısından önemlidir. Ancak misafirlik süresi, davet bile olsa, üç günden fazla olmamalıdır.

Çalışma hayatında göreve başlama ziyareti, resmî bir ziyarettir. Bir kurumda göreve
başlayan kişi ilk ziyareti amirine yapmak zorundadır. Çünkü iş hayatında göreve başlama amiri ve/veya işvereni/yöneticiyi ziyaretle başlar. Daha sonra kurumdaki üstler ziyaret edilir.

Tebrik ziyaretleri ilke olarak ilk bir hafta (7 gün), büyük şehirlerde bir ay içinde yapılır.

Aile ziyaretlerinde normal oturma süresi bir saattir. Bu süre ancak ev sahibi hanımın isteği ile uzatılabilir.

Doğum ziyaretleri doğumdan en az beş gün sonra yapılmalıdır.

Sepet; nişan, nikâh ve düğünlerde, sanatsal etkinliklerde, açılış törenlerinde, tayin ve terfilerde gönderilir. Ancak Türkiye’de nişan, nikâh ve düğün törenlerine; banka ve ticari kuruluşların açılış törenlerine de çelenk gönderilmektedir. Buket; hanım arkadaşa, sevgiliye, sözlüye, nişanlıya, eşe, anneye, hastaya, lohusaya, evinde akşam yemeği daveti veren ev sahibi hanıma; sahnede sanatçıya, konferans veren kişiye; havaalanında karşılanan ve uğurlanan kişiye verilir. Ayrıca yaş günü, evlilik yıldönümü
kutlamalarına ve bayram ziyaretlerine de buket götürülebilir.

Hediye verirken “çamsakızı çoban armağanı” ya da “size layık değil ama” gibi ifadelerden kaçınılmalıdır. Hediye hatırlanan, sayılan ve sevilen kişiye alınır. Örneğin Paris’ten gelen bir kişi hediye verirken, “Paris’te sizi hatırlayıp parfüm aldım. Kabul ederseniz mutlu olurum” gibi nazik ifadeler kullanmalıdır. Ev için getirilen hediye hemen açılmalı ve görünen bir yere konmalıdır. Hediyeye karşı ilgisiz ve soğuk kalmak, hediye getiren kişiye “niye zahmet ettiniz, ne gereği vardı” demek doğru değildir. Hediye getirene, “çok naziksiniz, düşündüğünüz için teşekkür ederim” denmelidir. Verilen bir hediyeyi “beğenmezsen değiştirebilirsin” demek doğru değildir.