SOSYAL BİLİMLERDE TEMEL KAVRAMLAR

Thomas Hobbes (1588-1679), kendi kaba materyalist ve indirgemeci yaklaşımından hareketle olaylar›n nedeni olan nesnenin hareket yasalarının insan davranışları alanında olduğu kadar toplumsal olaylar alanında da geçerli olduğunu belirtir. İnsanın toplum içindeki davranışlarının temelinde “hayatını sürdürmek amacı” veya bunun uzantısı olan ‘güvenlik isteği’ ve ‘bencillik’ yattığını düşünen Hobbes’a göre birey açısından aslolan kendi çıkarlarıdır ve toplum bireysel çıkarların gerçekleştirilme aracıdır. Ayrıca, bu ‘doğa durumu’nda güvenlik isteği insan doğasının temel ihtiyacıdır. Öteki insanlar arasındaki bir insan, onlar üzerinde egemenlik kurmadıkça kendini güvenli hissetmeyeceği için bu istek toplum içinde uygulandığında ‘iktidar arzusu’na dönüşür. Bu yüzden, bir insanın öteki insanlarla ilgilenmesinin bir nedeni kendi güvenliğiyle ilgili kaygılarıdır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Klâsik dönemde dört temel kurucunun toplum anlayışları ve tanımları öne çıkar. Bunlardan ilk ikisi Marx ve Durkheim daha yapısalcı bir eğilim içinde doğrudan toplum (ve yapı) temelli açıklamalar yaparken diğer ikisi Weber ve Simmel ise bireysel eylem temelli açıklamalar yapar. Doğru yanıt E seçenğidir.

Marx'a göre, sömürü ve yabancılaşma, farklı biçimlerde, üretim araçlarında özel mülkiyetin olduğu her toplumda ortaya çıkar, yani egemen sınıf üyelerinin yararına mallar üretmeyi sürdürebilmek için alt sınıfların daima emek güçlerini satmak zorunda kaldıkları her toplumda bir tabakalaşma yapısı vardır. Marx söz konusu sorunların sadece kolektif mülkiyetle çözülebileceği bir ‘geleceğin toplumu’ anlayışına sahiptir. Sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Charles Darwin’in düşüncesini sosyal bilimlere, toplum alanına uyarlamaya çalışan Herbert Spencer (1820-1903) organizmacı toplum anlayışlarının örnek temsilcisi olarak görülebilir. Spencer, Sosyal Darwinist bir bakış açısıyla toplumların tıpkı doğa gibi doğal ayıklanma, hayatta kalma ve adaptasyon süreciyle ilişkili belirli temel yasalar’a göre geliştiklerini öne sürer. Sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Toplum kavramını toplumsal olgular kavramı üzerinden tanımlayan ve çoğu kez iki kavramı aynı anlamda kullanan Durkheim, sosyolojinin felsefeden bağımsız ayrı bir bilim kimliği kazanması için konusunu toplumsal olgularla sınırlandırması gerektiğini düşünür. Sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Max Weber (1864-1920), modern sanayi toplumunun temel özelliklerini belirlemeye ve Batı kapitalizminin temel ruhu ve dinamiğini kavramaya çalışır. Sanayi toplumlarının temel özelliğinin rasyonelleşme eğilimi, yani mantıklı, rasyonel ve hesaplı düşünce, eylem ve planlama biçimlerinin gelişimi olduğunu öne sürer. Weber’e göre, modern toplumlarda güç rasyonel bir temele sahiptir. Modern toplumun temelini hukuki otorite oluflturur. Farklı bir ifadeyle insanlardan ziyade yasalar ve düzenlemeler tarafından yönetilme, gücün gelenek ya da kişisel karizmadan çok rıza ve görevin gerektirdiği otorite aracılığıyla meşrulaştırılması esastır. Bürokrasi bu düzenleyici yönetimin, kişisel olmayan ve tarafsız gücün bir örneğidir. Ona göre, her türden modern sanayi toplumu düzgün işleyebilmek için oldukça etkin örgütsel yapılara gerek duyar. Bürokrasi, kesinlikle insanlara değil kurallara, bir kişisel ilişkiler ağına değil bir görevler hiyerarflisine dayandığı için en etkili ve teknik bakımdan en üstün organizasyon biçimidir. Weber’in güç ve otoriteye, devlet ve bürokrasiye hayranlığının ardında siyasal yönelimi, modern toplumu yönlendiren ve düzenleyen güçlü bir ulus-devlete inancı yatar. Ancak bütün bunlara rağmen, özgürlükçü demokrasiye inanır fakat doğrudan demokrasiyi veya halk iradesi düşüncesini tamamen reddeder. Sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Aristoteles; karmaşık, farklılaşmış bir yapı olan toplumsal bütünün, yani toplumun bireylerden değil gruplardan oluştuğuna inanır. Toplumun kökeninde insan doğasının yattığını düşünen Aristoteles, insanlığın doğası gereği toplumsal ve politik özellikler taşıdığını belirtir. Sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Muhafazakâr felsefenin en önemli temsilcilerinden biri olan Louis de Bonald (1754-1840) çıkış noktası olarak bireyi değil toplumu, “doğrudan Tanrı’nın yarattığı toplum”u esas alır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Bütün toplumların ortak bir evrim çizgisinden geçmeleri gerektiğini düflünen Comte, toplumun kendi doğal evrimi içinde daha iyiye gideceğini düşündüğü için devrimci değişmeler önermez, sürece yardımcı olacak reformların gerekli olduğunu belirtir. Saint-Simon toplumun bilimini ‘sosyal fizyoloji’ olarak nitelerken Comte başlarda sosyoloji yerine ‘sosyal fizik’ terimini kullanır. Bu ve benzeri bütün pozitivist ve evrimci anlayışlarda Spencer’da da göreceğimiz gibi toplum doğayla özünde aynı yasalara tabi bir varlık, doğanın bir uzantısı veya onun en gelişmiş düzeyi olarak görülür. Sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Karl Marx (1818-1881), toplumu ve toplumsal süreçleri açıklamaya çalışırken hareket noktası olarak gündelik etkinliklerimizi, geçimimizi sağlama, besinler yetiştirme ve mamul mallar üretme biçimlerimizi alır. Toplumu bir organizmadan daha çok “kompleks bir düzenleme” olarak gören Marx, bu yapının ekonomik temelinin diğerlerinden daha önemli olduğunu düşünür. Sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Marx toplumdaki düşünceler ve değerlerin kaynağının iş bölümü, yani insanların geçimlerini sağlama, ihtiyaçlar yaratma ve birlikte çalışmaya yönelik somut çaIbaları olduğunu öne sürer. Ancak bu düşünceler ve değerlerin genellikle statükoyu, yani mevcut eşitsiz, sömürücü ve yabancılaştırıcı durumu meşrulaştıran ‘egemen sınıfın ideolojileri’ olduklarını öne sürer. Sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Hem yeni bir topluma aktarılan kültürel ürünler içselleştirilir ve yeni bağlamın gereklerine uydurulur hem de toplumsal unsurların kökenlerine bakmak imkânsızdır ve bunu yapmak söz konusu unsurların günümüzdeki işlevsel mantığını göz ardı etmektir. Bu, eşzamanlı-ve-bütüncü mantık sadece günümüzde işlerlikte olan tüm kültürü kapsamlı olarak anlamakla mümkün olur. Sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Çatışma teorisinin kurucularından Ralf Dahrendorf (1929-2009) toplumun kossensüs ve çatışma olmak üzere iki yüzü olduğunu vurgular. İşlevselciliğin toplumun bir yanıyla yani toplumun sürekliliğine katkıda bulunan ve onu dengede tutan yapılar ve süreçlerle meşgul olduğu için, toplumun eksik bir resmini sunduğunu belirtir. Ona göre, bu resmin tam olabilmesi için işlevselci ve çatışmacı toplum modellerine gerek vardır. Sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

İlk kez Marx tarafından kullanılan Praksis kavramı temelinde, özgürce eylemde bulunan insanların her toplumda gelişen öngörülebilir karşıtlık ve sınıf çatışması örüntüleri ışığında tarihin yönünü biçimlendirdiklerini başka ifadeyle “tarihi, ancak kendi seçmedikleri koşullarda yaptıkları”nı düşünür. Sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Platon, toplumu iş bölümü ve toplumsal eşitsizlik etrafında yapılanmış ‘birleşik’ bir sistem olarak ele alır. Toplumun sağlığının, yani toplumsal düzenin, bütünün çıkarlarının tek tek parçaların çıkarları karşısında önceliğe sahip olduğu “akılcı yasalar”ın ürünü olarak görür. Sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Saint-Simon'ın deyimiyle ‘sosyal fizyolojinin, temel görevi, toplumu hareket ve dönüşüm hâlinde incelemektir. Saint-Simon, toplumların evrimine yön veren güçlerin toplumsal gruplar veya sosyal sınıflar arasındaki çatışmalar olduğunu düşünür. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Herbert Spencer (1820-1903) organizmacı toplum anlayışlarının örnek temsilcisi olarak görülebilir. Spencer, Sosyal Darwinist bir bakış açısıyla toplumların tıpkı doğa gibi doğal ayıklanma, hayatta kalma ve adaptasyon süreciyle ilişkili belirli ‘temel yasalar’a göre geliştiklerini öne sürer. Sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Marx, tüm toplumların dört temel özellik sergilediğini vurgular. İlk olarak, insanlar, diğer hayvanlardan farklı şekilde varlıklarını sürdürebilmek ve böylece ‘tarihi yapmak’ için çevreden yararlanarak üretim yapabilir. İkinci olarak Marx’a göre üretim (veya çalışma), her zaman farklı türden araçlar kullanmayı ve bu araçların daha fazla ve daha iyi tüketim malları üretmek için sürekli iyileştirilmesini gerektirdiği için yeni ihtiyaçlar yaratır. Üçüncü olarak Marx, toplumlarda üretimin iş bölümüne dayalı olduğunu, ancak iş bölümünün her zaman sömürü ve yabancılaşmayı içeren bir hiyerarşik tabakalaşma yapısını ifade ettiğini ve tüm toplumlarda bunun temelinde toprak veya sermayenin, kendi ifadesiyle üretim araçlarının özel mülkiyetinin yattığını öne sürer. Dördüncü olarak Marx toplumdaki düşünceler ve değerlerin kaynağının iş bölümü, yani insanların geçimlerini sağlama, ihtiyaçlar yaratma ve birlikte çalışmaya yönelik somut çabaIarı olduğunu öne sürer. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Durkheim’›n toplum anlayışında özetle 3 ilkeye rastlanır. (1) İşlevselci İlke: Genel toplumsal ihtiyaçlar kavramı. Toplumlar değerlere ve paylaşılan değerlere ihtiyaç duyarlar. (2) Organizmacı İlke: Toplumsal sağlık farklı parçaların bütünle işlevsel olarak ilişkili olma derecesine bağlıdır. (3) Evrimci İlke: Durkheim’ın toplumsal ve biyolojik analojilerle ilgilenmesi ve onun evrim teorisinde farklılaşma düşüncesinin merkezi rolü. Sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Aristoltales insanın toplumsal ve politik özellikler taşımasının temelinde insan doğasını görmektedir. Doğru yanıt A seçeneğidir.