SOSYAL BİLİMLERDE TEMEL KAVRAMLAR

Toplumsal tabakalaşma insanlık tarihinin ilk aşamalarından beri farklı formlarda görülen bir gerçekliktir. Bu anlamda tarihte dört farklı toplumsal tabakalaşma sisteminden bahsetmek mümkündür: • Kölelik sistemi • Kast sistemi • Feodalitede görülen toprak mülkiyetine dayalı sistem • Sosyal sınıflar

Kölelik, bir insanın diğer insan üzerindeki mülkiyet hakkını tanımlayan en aşırı eşitsizlik olarak kabul edilir. İnsanlığın yerleşik düzene geçmesi ve özellikle insan emeğine dayalı tarım topluluklarının gelişmesi ile başlayan tarihsel süreçte ortaya çıkmıştır. Kölelik daha çok doğuştan belirlenen ve babadan oğula geçen bir statüdür. Ancak tarımın temel üretim olduğu bu toplumlarda savaşta kaybeden taraftan olan kişilerde köleleştirilerek tarım işlerinde ve askerî görevlerde kullanılırlar. Bu toplumda insanlar ya köle olarak ya da köle sahibi olarak doğar.

Hindu toplumu dört temel Varna grubuna ayrılmıştır: Brahmin (din adamları), Kashtriya (askerler), Vaishya (tüccarlar) ve Shudra (işçiler). Buradan görüleceği gibi Varna sistemi din ve geleneklerin yanı sıra toplumda bir iş bölümü ve meslek bölünmesine de dayanır. Her Varna grubuna üyelik doğuştan kazanılan, kalıtsal bir statüdür ve ortak bir soy ve bir atadan gelir.

Feodal sistem, kral - soylular - serfler arasındaki “karşılıklı haklar ve sorumluluklara” dayanan bir sistemdir.

Sanayileşmiş ve ekonomik olarak gelişmiş toplumlarda genellikle üç sosyal sınıftan söz etmek mümkündür: Üst Sınıf - gayrimenkul ve menkul sahipliği, işveren, sanayici veya üst düzey yönetici konumunda toplumda kaynaklara sahip veya kontrol edebilen grup; Orta Sınıf - beyaz yakalı, masa başı iş yapan konumunda çalışanlar, profesyonel mesleklere sahip olanlar, devlet görevlileri; Alt Sınıf - mavi yakalı, genellikle imalatta çalışan işçiler, el emeği ile çalışanlar, devlet görevinde daha alt ücretli işlerde çalışanlar. Bunlardan başka sanayileşmekte olan ve tarım sektörünün hâlen güçlü olduğu toplumlarda birde köylülerden bahsetmek gerekmektedir.

Göreceli mahrumiyet: Alt gelir gruplarına ait kesimlerin daha üst konumda olanın çok fazla göz önünde olan yaşam biçimlerinden etkilenmesini ve karşılaştırdığında kendini mahrum hissetmesini açıklayan bir kavramdır.

Weber’de parti siyasi erke ve otorite konumlarına yakınlık ve uzaklığı belirler. Yine sınıftan bağımsız bir boyuttur.

Mülkiyet ilişkileri Sınıfların yaşamları sürdürmeleri için üretim yapabilmelerini sağlayan üretim araçlarının sahipliği ve kontrolüne olan yakınlık ve uzaklığı belirtir.

Üretim araçları : Sanayi öncesinde toprak ve toprağın işlenmesi için kullanılan aletler, kapitalist sanayileşme sonrasında ise toprağa ilaveten, fabrikalara, makinelere sahip olan sermaye ve bu sermayenin kontrolünde olan emektir.

Sosyal sınıf kavramı sosyolojik çalışmalarda çok çeşitli kuramlarla açıklanmaktadır. Sosyal sınıf sisteminin diğer sistemlerden bazı farkları vardır (Giddens, 2001: 282). Bunlar: 1. Sosyal sınıflar herhangi bir kanunla veya dinsel bir açıklama ile yapılanmaz. Sosyal bir sınıfa ait olma durumu aileden miras alınan ve yasal veya geleneksel bir temele oturmaz. Farklı sınıflar arası evlilik daha yaygın ve herhangi bir resmî veya dinî kısıtlanma yoktur. 2. Bir kişinin sosyal sınıfı, yine içine doğulan konum önemli olmakla beraber, bir ölçüde de “kazanılmış” bir konum olmaya izin verir. Tabakalar arası yukarı ve aşağı, dikey ve yatay toplumsal hareketlilik olasılığı vardır. 3. Sosyal sınıf kişiler arasında özellikle maddi kaynakların mülkiyeti ve kontrolü gibi ekonomik temelli farklılıklara dayanır. Ancak diğer sistemlerde unvan, saygınlık, geleneksel ve kültürel kurallar gibi ekonomik olmayan farklılıklar daha önemlidir. 4. Sosyal sınıflar daha çok formal ilişkiler içinde belirlenir.

Hindu toplumu dört temel Varna grubuna ayrılmıştır: Brahman (din adamları), Kashtrya (askerler), Vashya (tüccarlar) ve Shudra (işçiler).

Bu dört kast grubundan başka bir de herhangi bir kast üyesi olamayan kastdışı (dokunulamayan) gruplar vardır. Bu gruplar toplumda hayvan bakıcılığı ve temiz olmadığı kabul edlen işler yaparlar.