SOSYAL BİLİMLERDE TEMEL KAVRAMLAR

Toplumsal tabakalaşma insanlık tarihinin ilk aşamalarından beri farklı formlarda görülen bir gerçekliktir. Bu anlamda tarihte dört farklı toplumsal tabakalaşma sisteminden bahsetmek mümkündür: 

• Kölelik sistemi

 • Kast sistemi 

• Feodalitede görülen toprak mülkiyetine dayalı sistem 

• Sosyal sınıflar

Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Kast Orta Çağ’da, özellikle Hindistan’da geçerli olan ve Hindu felsefesi, din, töre, gelenek ve mesleki ayrımlara dayalı bir tabakalaşma biçimidir. Kast Hindistan’dan başka tüm Uzak Doğu toplumlarında da görülebilen ve Asya’nın kolonileşmesi sırasında İspanyol gemicilerin bu toplumsal kuruma verdikleri isimdir. İspanyolca’da Kast “tür” veya “akraba grubu” anlamına gelir. Diğer taraftan, Hindistan’da Sanskrit dilinde Kast kelimesinin karşılığı “varna”dır ve “renk” anlamına gelir. 

Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

Feodalite’de topraklar kral tarafından soylular arasında dağıtılır. Bu toprakların büyüklüğü ve kullanım hakları yasal olarak tanımlanır. Her toprak parçası yasal hak ve görevleri, yetkileri ve yükümlülükleri ile birlikte bir soyluya verilir. Bu toprak da soylu derebeyi tarafından üzerinde yaşamakta olan serf aileleri arasında toprağın ekilmesi amacı ile dağıtılır. Bu sistem 9. yüzyıldan 14 - 15. yüzyıla kadar bu şekilde devam eder. Ancak 15. yüzyıldan sonra feodalite çeşitli faktörlere bağlı olarak çözülmeye başlar ve 18. yüzyıldan sonra Kapitalizme geçiş ile beraber bu sistem sona erer. 

Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

Sosyal sınıflar daha çok formal ilişkiler içinde belirlenir. Örneğin, çalışma yaşamında kişiler arasında aldıkları ücret, çalışma şartları, bilgi ve becerileri, meslekleri açısından farklılıklar vardır. Buradan anlaşılacağı gibi çeşitli açıklamalar olmakla beraber, sosyal sınıflar daha çok “modern” ve sanayileşmiş toplumlarda ortaya çıktığı kabul edilen bir eşitsizlik biçimidir. Diğer toplumsal tabakalaşma biçimlerinde ise eşitsizlikler daha çok bireyler arası hak ve görev ilişkilerine dayanır. 

Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

Marx’a göre eşitsizlik toplumda birbiriyle zıt ve çelişkili çıkarlara sahip iki sosyal sınıf arasındaki kutuplaşmaya dayalı olarak oluşur. Öte yandan, Marx’a göre sınıf eşitsizliğinin oluşması toplumdaki sınıflar mücadelesi içinde anlaşılmalıdır. Ayrıca sınıflar kendi çıkarları için diğer sınıflara karşı mücadele verirken tarihi oluşturan tarihsel aktörlerdir. Marx’a göre sosyal sınıflar basitçe gelir farklılıklarına, meslek gruplarına, veya prestij farklılaşmasına göre tanımlanmazlar. Tabakalaşma yazınında sık kullanılan “üst sınıf”, “orta sınıf” ve “alt sınıf” kavramları Marx’ın sınıf tanımı dışındadır. Bu tür tanımlar sadece bir tür kategorileştirmedir. Hâlbuki Marx’ın tanımladığı sosyal sınıflar sosyal ve ekonomik yapıda iş bölümündeki eşitsizliklere dayalı oluşan gerçek sınıflardır. Marx “gerçek sınıflar” derken her sınıfın kendi şartlarında bizzat yaşadığı deneyimleri kastetmektedir.  

Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

İşlevselci okulun toplum analizi toplumun gereksinimleri kavramından başlar. Toplumun gereksinimlerine göre de toplumdaki işlevler belirlenir. İşlevselci okula göre toplumsal tabakalaşma, “toplumun gereksinimleri ile belirlenen işlevler arasındaki uyum ve bireylerin belirlenen işlevler arasında kendi yetenekleri ve eğitimlerine uygun olarak dağıtılması” sürecinde oluşur. Yapısal işlevselci okul toplumu analiz ederken “bütünü oluşturan parçalardır” mantığı ile hareket ettiği için bu işlevlerin yerine getirilmesi ve gereksinimler arasındaki uyum çok önemlidir ve toplumda düzeni sağlar. Bu mantığa bağlı olarak toplumsal tabaklaşma toplumda eşitsizlik değil “doğal” ve “kaçınılmaz” olarak ele alınması gerekli bir farklılaşma ortaya çıkarır. Bu farklılık toplum için olumlu ve gereklidir. Bu farklılaşma sayesinde toplumda gerekli işlevler liyakat’a (meritokrasi) dayalı bir biçimde yerine getirilir ve toplumda istikrar ile düzen sağlanır. 

Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

Yapısal - işlevci okul ve Weberyan okulun toplumsal tabakalaşma konusuna yaptıkları bir başka katkı da “Toplumsal Hareketlilik” kavramıdır. Her iki kuramda kapitalist toplumları inceledikleri, bu toplumlara özgü çoklu sınıf konumlarını kabul ettikleri ve kapitalist toplumun “tüm bireylere eşitlik değilse bile fırsat eşitliği sunan ‘açık toplumlar’” olduğu fikrinden hareketle farklı toplumsal konumlar arasındaki geçişkenliği, yer değiştirmeyi toplumsal hareketlilik olarak adlandırmışlardır. 

Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

1980’lerin başlarında sosyal sınıf tartışmalarında yeni bir evreye girildi. 1980’lerle birlikte çalışma yaşamının değişmesi, fordist iş süreçlerinin yerini fordizm sonrası (post-fordist) iş süreçlerine bırakması, emek gücünün becerisinin ve dolayısıyla işyerinde inisiyatifinin alması, kol emeğinden kafa emeğine geçişin gerçekleşmesi, işçiler arasında farklılaşmanın oluşması (Sennett, 1998) ve benzer şekilde iş dünyasında yönetim ile mülkiyet arasında bir bölünme yaşanması tartışılmaya başlandı (Harvey, 2000). Öte yandan, siyasi yaşamda sosyal refah devletinden vazgeçilmesi ve toplumda herkesin kimseden destek almadan artık kendi ayakları üzerinde durabileceği ve refah ödemelerinin zaten çok fazla büyümesi nedeniyle artık devlet tarafından karşılanamayacağı savları da önemli bir dönüşüme neden oldu.

Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

Artık sınıf/tabaka terimlerinin sanayi sonrası toplumlardaki gelişmeleri açıklamaktan yoksun olduğu, bunun yanında veya alternatif olarak yaş, toplumsal cinsiyet, ırk veya etnik kimlik gibi değişkenlerin açıklayıcılığına gereksinim olduğu belirtilmektedir. Bu tartışmalara önemli bir kuramsal katkıda Bourdieu’den (1989) gelmiştir. Bourdieu, günümüzde toplumsal sınıfların belirlenmesinde yaşam tarzı, tüketim, hobiler, boş zaman alışkanlıkları gibi farklı zevklere hitap edebilen konuların çalışılması gerektiği üzerinde durmakta ve ekonomik sermaye (kişinin elindeki maddi olanaklar); sosyal sermaye (kişinin sosyal ilişki ağları); kültürel sermaye (kişinin erişebildiği eğitim, bilgi olanakları); sembolik sermaye (kişiyi etkileyen değerler, normlar) gibi dört yeni değişkenin eski sınıf analizlerindeki meslek, gelir, eğitim değişkenlerinin yerini alması gerektiğini savunmaktadır. 

Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

Toplumsal hareketlilik ile ilgili ilk çalışmalar, İngiltere’de 1954’te D.V. Glass’ın başlattığı ve bir hareketlilik analizi geliştirme amacına yönelik olarak başlayan çalışmalardır (Glass ve Hall, 1963). Toplumsal hareketlilik çalışmalarında daha çok Weber’in statü, güç ve iktidar kavramları kullanılmaktadır. Buna göre beyaz yakalı işçilik, masa başı iş, kol emeği yerine kafa emeği kullanan, ücreti daha yüksek, temiz iş ve statüsü daha yüksek bir iş konumu olarak yorumlanmış, ayrıca yönetim ve karar verme kademelerine yakınlığı ile de kol emeğinin önüne geçmiştir.

Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

Toplumsal tabakalaşma insanlık tarihinin ilk aşamalarından beri farklı formlarda görülen bir gerçekliktir. Bu anlamda tarihte dört farklı toplumsal tabakalaşma sisteminden bahsetmek mümkündür:

• Kölelik sistemi

• Kast sistemi

• Feodalitede görülen toprak mülkiyetine dayalı sistem

• Sosyal sınıflar

Bilgiye dayalı sistem bunlardan birisi değildir.

Hindu toplumu dört temel Varna grubuna ayrılmıştır: Brahmin (din adamları), Kashtriya (askerler), Vaishya (tüccarlar) ve Shudra (işçiler). Buradan görüleceği gibi Varna sistemi din ve geleneklerin yanı sıra toplumda bir iş bölümü ve meslek bölünmesine de dayanır. Her Varna grubuna üyelik doğuştan kazanılan, kalıtsal bir statüdür ve ortak bir soy ve bir atadan gelir.

Feodal sistem, kral - soylular - serfler arasındaki “karşılıklı haklar ve sorumluluklara” dayanan bir sistemdir. Feodalite’de topraklar kral tarafından soylular arasında dağıtılır. Bu toprakların büyüklüğü ve kullanım hakları yasal olarak tanımlanır. Her toprak parçası yasal hak ve görevleri, yetkileri ve yükümlülükleri ile birlikte bir soyluya verilir. Bu toprak da soylu derebeyi tarafından üzerinde yaşamakta olan serf aileleri arasında toprağın ekilmesi amacı ile dağıtılır.

Mülkiyet araçları sınıfların yaşamları sürdürmeleri için üretim yapabilmelerini sağlayan üretim araçlarının sahipliği ve kontrolüne olan yakınlık ve uzaklığı belirtir.

Marx bir üretim tarzı içindeki sosyal sınıfları tanımlamak için üç boyutun gerekli olduğu söyler. Ekonomik alt yapı, yasal, hukuksal üst yapı ve sınıf bilinci. Bu üç düzey birbirleri ile diyalektik bir ilişki içindedir.

Weber sosyal sınıfları tabakalaşmanın sadece bir boyutu olarak görür. Dolayısıyla Weber’in toplumsal tabakalaşma kuramı üç boyut üzerinden tanımlanmaktadır. Bunlar sosyal sınıf, statü ve politik partidir. Kuramsal olarak bu üç boyut birbirinden bağımsız olarak belirlenir. Zengin olmak otomatik olarak kişiye yüksek statü veya iktidar konumu sağlamaz.

Wright farklı sınıfları aralarındaki üretim, kontrol ve mülkiyet, otorite ve ‘sömürü’ ilişkilerine göre tanımlayarak Amerika için bir ‘sınıf haritası’ ortaya çıkarmakta ve bu kriterlerle her ülke için benzer bir çalışmanın yapılabileceğini savunmaktadır. Wright, Marx’ın sınıf kuramını modern topluma uyarlarken ortaya çıkan ara katmanları Marx’tan farklı olarak bir sınıf olarak görmektedir.

Bourdieu, günümüzde toplumsal sınıfların belirlenmesinde yaşam tarzı, tüketim, hobiler, boş zaman alışkanlıkları gibi farklı zevklere hitap edebilen konuların çalışılması gerektiği üzerinde durmakta ve ekonomik sermaye (kişinin elindeki maddi olanaklar); sosyal sermaye (kişinin sosyal ilişki ağları); kültürel sermaye (kişinin erişebildiği eğitim, bilgi olanakları); sembolik sermaye (kişiyi etkileyen değerler, normlar) gibi dört yeni değişkenin eski sınıf analizlerindeki meslek, gelir, eğitim değişkenlerinin yerini alması gerektiğini savunmaktadır.

Kişinin erişebildiği eğitim ve bilgi olanakları Bourdieu'ye göre kişinin kültürel sermayesi ile ilgilidir.

Göreceli yoksulluğu “maddi kaynakların toplumda norm olmuş veya en azından özendirilen ve onaylanan normal etkinliklere katılımın, konfora ve yaşam koşullarına sahip olmanın olanaksız veya son derece kısıtlı hâle gelecek kadar yetersiz kalması” şeklinde tanımlamak mümkündür.