Projelerde Ulusal ve Uluslararası Fon Kaynakları

Proje yönetimi, bütünleşik olarak ele alınması gereken birçok farklı süreci barındırmaktadır. Bir projenin planlanması, yürütülmesi, izlenmesi ve kontrol edilmesi aşamalarının rasyonel yöntemlerle bütünleşik bir tarzda ele alınması gerekmektedir. 

Proje yöneticisi, bütçe, zaman, kalite, insan kaynağı, iletişim, risk, mal/hizmet temini ve paydaş yönetimi gibi unsurları koordineli bir şekilde ele alır. Bir projenin gerçekleştirilebilmesi için yeterli ölçüde kaynak ayrılması de gerekmektedir. Aksi halde proje süreci başarılı bir şekilde sonuçlanmayacak, amaç ve hedeflere ulaşılamayacaktır. Proje tamamlandıktan sonra sürdürülebilmesi için de sürekli olarak kaynak sağlamak gerekmektedir.

Bir projenin kurumsal çerçevesi şu unsurlardan oluşmaktadır (Ankara Kalkınma Ajansı, 2018):
1. Proje yararlanıcıları
2. Proje sahibi
3. Sözleşme makamı
4. Uygulayıcı kuruluş
5. Fon sağlayan kuruluş

Ulusal fon kaynakları kalkınma ajansları, kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları ve diğer başlıkları altında toplanabilir.  

Ulusal fon kaynakları arasında yer alan kamu kurumlarına örnek olarak üniversiteler, TÜBİTAK, KOSGEB, TKDK ve bakanlıklar verilebilir. 

Uluslararası fon kaynaklarına örnek olarak Avrupa Birliği, Birleşmiş Milletler ve Büyükelçilikler gösterilebilir.

Türkiye’nin bölgesel kalkınma ajanslarına dönük ilgisi 1990’lı yıllarda Avrupa Birliği’ne tam üyelik çalışmaları çerçevesinde başlamış, 1999’daki Helsinki Zirvesi sonrasında imzalanan Katılım Ortaklığı Belgesi hükümleri gereği yasal düzenleme sürecine geçilmiş, “Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun” 25 Ocak 2006 tarihinde kabul edilerek 08 Şubat 2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Cankorkmaz, 2011).

Kalkınma Ajansları, bölgeler arası eşitsizliklerin azaltılması ve bölgesel kalkınmanın gerçekleştirilmesi için Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı koordinasyonunda çalışmalar yürütmekte olan özerk kamu kuruluşlarıdır.

Kalkınma Ajansları, kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki iş birliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek yoluyla, bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla kurulmuştur. Kalkınma Ajansları doğrudan yatırım yapan uygulayıcı kuruluşlar olmayıp asıl görevleri kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları arasında iş birliğini destekleyerek yerel potansiyelin açığa çıkmasını sağlamaktır.

Düzey 2; istatistiki bir sınıflamadır. Bölgesel analizlerin sağlıklı yapılabilmesi için geliştirilmiş olan bu sınıflama, Avrupa Birliği istatistiki sınıflandırma birimleri ile uyumludur. Bu sınıflamaya göre istatistiki açıdan Türkiye; 12 Düzey 1 Bölgesi ve 26 Düzey 2 Bölgesine ayrılmıştır.

Türkiye genelinde Ağustos 2020 tarihi itibarıyla her biri Düzey 2 Bölgelerinde kurulan 26 adet Kalkınma Ajansı mevcuttur. 

Kalkınma ajanslarının görevleri, 15.7.2018 tarih ve 4 no.lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nde şu şekilde düzenlenmiştir:

• Yerel yönetimlerin planlama çalışmalarına teknik destek sağlamak
• Bölge plan ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı faaliyet ve projelere destek olmak; bu kapsamda desteklenen faaliyet ve projelerin uygulama sürecini izlemek, değerlendirmek ve sonuçlarını Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına bildirmek
• Bölge plan ve programlarına uygun olarak bölgenin kırsal ve yerel kalkınma ile ilgili kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak ve bu kapsamdaki projelere destek sağlamak
• Bölgede kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülen ve bölge plan ve programları açısından önemli görülen diğer projeleri izlemek
• Bölgesel gelişme hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik olarak kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki iş birliğini geliştirmek
• Bölgesel gelişmeye yönelik ajansa tahsis edilen iç ve dış kaynaklı fonları, bölge plan ve programlarına uygun olarak kullanmak veya kullandırmak
• Bölgenin kaynak ve olanaklarını tespit etmeye, ekonomik ve sosyal gelişmeyi hızlandırmaya ve rekabet gücünü artırmaya yönelik araştırmalar yapmak, yaptırmak, başka kişi, kurum ve kuruluşların yaptığı araştırmaları desteklemek
• Bölgenin iş ve yatırım imkânlarının, ilgili kuruluşlarla iş birliği hâlinde ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtımını yapmak veya yaptırmak
• Bölge illerinde yatırımcıların, kamu kurum ve kuruluşlarının görev ve yetki alanına giren izin ve ruhsat işlemleri ile diğer idari iş ve işlemlerini, ilgili mevzuatta belirtilen süre içinde sonuçlandırmak üzere tek elden takip ve koordine etmek
• Yönetim, üretim, tanıtım, pazarlama, teknoloji, finansman, örgütlenme ve iş gücü eğitimi gibi konularda, ilgili kuruluşlarla iş birliği sağlayarak küçük ve orta ölçekli işletmelerle yeni girişimcileri desteklemek
• Türkiye’nin katıldığı ikili veya çok taraflı uluslararası programlara ilişkin faaliyetlerin bölgede tanıtımını yapmak ve bu programlar kapsamında proje geliştirilmesine katkı sağlamak
• Ajansın faaliyetleri, mali yapısı ve ajansla ilgili diğer hususların güncel olarak yayımlanacağı bir internet sitesi oluşturmak

Kalkınma ajanslarının finansal kaynaklarının büyük kısmı merkezî bütçeden aktarılan ödeneklerden oluşur. Merkezî bütçe ödeneklerinden geri kalan kısmını ise ajansın görev alanı içerisinde yer alan Belediyeler, İl Özel İdareleri ve Ticaret Sanayi Odalarının bütçelerinden aktarılan kurum payları meydana getirir.

Mali destek türleri şunlardır: Doğrudan Finansman Desteği, Doğrudan Faaliyet Desteği, Güdümlü Proje Desteği, Faiz Desteği, Faizsiz Kredi Desteği.

Kalkınma ajansları, kendi personeli eliyle ya da zorunlu hâllerde hizmet alımı yoluyla; eğitim verme, program ve proje hazırlanmasına katkı sağlama, geçici uzman personel görevlendirme, eğitim ve danışmanlık sağlama, lobi faaliyetleri ve uluslararası ilişkiler kurma gibi kurumsal nitelikli ve kapasite geliştirici teknik destek hizmetleri de sağlayabilir.

Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), Türkiye’deki küçük ve orta ölçekli işletmelerin ekonomideki rolünü, etkinliğini artırmak ve rekabet güçlerini artırmak ve sanayide entegrasyonu ekonomik gelişmelere uygun biçimde gerçekleştirmek amacıyla kurulmuş kamu kurumudur.

KOSGEB tarafından yapılan destekler arasında ön plana çıkanlardan biri Girişimcilik Destekleri’dir. Girişimcilik destek alanının amacı yeni kurulan işletmelerin en kırılgan oldukları dönemde hayatta kalma oranının arttırılmasına katkı sağlamak ve ulusal plan ve programlar doğrultusunda yeni işletmelerin kurulmasını ve sürdürülmesini sağlamaktır.

Girişimcilik destek kalemleri şunlardır:
1. Kuruluş Giderleri Desteği
2. Performans Desteği
3. Makine, Teçhizat ve Yazılım Desteği
4. Mentörlük, Danışmanlık ve İşletme Koçluğu Desteği

İŞGEM (İş Geliştirme Merkezi); yeni ve küçük girişimcilerin işlerini kurmalarını ve geliştirmelerini verdiği desteklerle kolaylaştırarak işletmelerin kurulduğu yıllardaki sıkıntılarını gidermeyi ve hayatta kalmalarını amaçlar.

TEKMER (Teknoloji Geliştirme Merkezleri); KOSGEB girişimcilerine yenilikçi ürün üretimi ve teknolojik ürünlerin pazarlanması konusunda destek verilen girişimci destek eğitim merkezleridir ve KOSGEB bünyesinde bulunan girişimcilere çok sayıda alanda destekler sunmaktadırlar.

18 Mayıs 2007 tarih ve 5648 Sayılı Kanun’lakurulmuş olan Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumuna Avrupa Birliği ile Türkiye Cumhuriyeti arasında yürütülen AB’ye katılım müzakereleri kapsamında, katılım öncesi süreçte tahsis edilen IPARD (Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Programı) fonlarını kullandırma görevi verilmiştir.

TKDK, “Merkezi Olmayan Uygulama Sistemi” çerçevesinde hibe fonlarını dağıtmak amacıyla, 2011 yılı Ağustos ayında IPARD fonlarının kullanımına ilişkin yetki devrini almış ve bununla birlikte başvuru çağrı ilanlarına çıkılması, projelerin seçimi, sözleşmelerin imzalanması ile ödeme ve raporlama işlemlerinin yürütülmesine dair tüm yetki Avrupa Komisyonu tarafından TKDK’ye devredilmiştir.

Mikrokredi, dar gelirli kadınların kendi kendilerine gelir getirici faaliyetlerde bulunmasına imkân sağlayan, teminat ve kefalet gerektirmeden verilen küçük bir sermayedir.

Kitle fonlaması son yıllarda özellikle Amerika ve başta Almanya, İngiltere gibi Avrupa ülkeleri olmak üzere birçok ülkede kullanılan, yeni kurulmuş, finansman arayışı içerisindeki şirketlere yeni bir seçenek olarak doğmuş bir ortaklık biçimidir. Kitle fonlaması (veya bilinen diğer isimleriyle kitlesel fonlama, dağıtık sermaye, kitle yatırımı, kalabalık fonlaması), çok sayıda yatırımcının (fon sağlayıcılar) projelere (girişimcilere) genellikle internet üzerinden yaptığı küçük miktarda bağışlara dayalı olan yeni nesil bir yatırım ve fonlama sistemidir. Aslında kitle fonlaması bir tür “finansal imece” dir.

Günümüzde dünya genelinde birçok ülkede kullanılmakta olan bu sistemde, yeni kurulmuş ve finansman bulma çabasındaki şirketlere yeni bir seçenek olarak doğmuş bir ortaklık biçimidir. Bu sistemde, sermayesi olmayan bir girişimci, detaylı projesini (video, metin, çizim vb. biçimlerde) internetteki online kitlesel fonlama platformları (internet siteleri) aracılığıyla paylaşır. Yatırımcılar karşılıksız bağış şeklinde veya hisse ve gelecekteki kazançlardan pay alma seçeneğiyle projeye destek olabilmekte, ödemelerini (kredi kartı, sanal kart, EFT, havale vb. yöntemlerle) aracılık yapan platforma yapmaktadır. Gerekli fon miktarına ulaşıldığında proje hayata geçirilmektedir. Aracılık yapan platform proje için toplanan miktarı % 5-10 arasında değişen oranlardaki kendi komisyonunu kestikten sonra proje sahibine öder. Eğer yatırım için yeteri kadar fon toplanamamışsa aracı platform komisyonunu keserek (kesinti yapmayan platformlar da bulunmaktadır) yatırımcılara iade eder.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), “demokratik yönetişim”, “yoksulluğun azaltılması” ve “çevre-sürdürülebilir kalkınma” alanlarına yoğunlaşarak bu alanlardaki projelere fon sağlamaktadır. Ayrıca, proje uygulama desteği, özel sektörle işbirliği, kalkınma ve cinsiyet, bilişim teknolojileri konularında da destek sağlamaktadır. Bu programa kamu ve özel sektör kuruluşları başvurabilir. UNDP daha çok “proje uygulama desteği” sağlamaktadır.

Dünya bankası hükûmetlere ve sivil toplum kuruluşlarına çeşitli alanlarda proje destekleri vermektedir. Örneğin, “Sosyal Kalkınma Sivil Toplum Fonu” kapsamında geliştirilen projelere fon desteği sağlayarak yoksul ve marjinalleşmiş grupların kalkınma süreçlerindeki söz haklarını ve etkilerini güçlendirmeyi ve böylelikle bu süreçleri daha katılımcı ve adil bir hâle getirmeyi amaçlamaktadır. Öte yandan “Yaratıcı Kalkınma Fikirleri Yarışması” ve Yenilikçilik Yarışması” ile girişimcilere finansal destek veya teknik yardım sağlamayı amaçlamaktadır. Dünya Bankası, Türkiye’deki sivil toplum ile sürekli bir diyaloğun oluşturulması açısından gençlik grupları, özel sektör ve kamu yetkilileri arasında ortaklığın sürdürülebilmesi için kolaylaştırıcı bir rol oynamaya çalışmaktadır. Böylelikle, gençlerin kalkınma süreçlerine daha fazla katılımları teşvik edilmekte, “Sosyal Fonlar” ve “Toplumsal Kalkınma Projeleri” aracılığı ile kırsal kalkınma, toplum sağlığı, su dağıtımı, AIDS’in önlenmesi ve KOBİ’lerin geliştirilmesi gibi konularda ilerleme sağlanmasına çalışılmaktadır (Ekinözü Kaymakamlığı, 2020).