SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Değişkenler sınırlı sayıda değer alabildikleri zaman süreksiz değişken olarak adlandırılır. Örneğin cinsiyet değişkeni sadece erkek ve kadın olmak üzere yalnızca iki değer alabilir. Ya da bireylerin saç rengi esmer, sarışın ve kumral gibi sınırlı sayıda değer alabilir. Kızıl ya da beyaz saçlıların eklenmesi ile belki bu liste birazcık daha genişletilebilir; ama sonuç olarak bireylerin sahip olabilecekleri saç renkleri sınırlı sayıdadır. Bu örneklerdeki süreksiz değişkenler aynı zamanda nitel değişkenlerdir. Ancak süreksiz değişkenler bazen nicel de olabilir. Örneğin bir zar atıldığında gelebilecek altı olasılık vardır. Her zar atıldığında bir ile altı arasında bir değere ulaşılır. Zar atıldığında elde edilen sayısal değerler niceldir; öte yandan zar sonucunda elde edilebilecek değerler sınırlı olduğu için süreksizdir. Sürekli değişkenler ise mümkün olan en yüksek ve en düşük puan aralığında sınırsız sayıda değer alabilirler. Başarı testlerinden alınan puanlar, tutum ve kişilik ölçekleri ya da yaş gibi değişkenler sürekli değişkenlerdir. Sürekli değişkenler zar örneğinde olduğu gibi tam sayı olmak zorunda değildir. Bir öğrencinin not ortalaması 75.8 ya da yaşı 19.7 gibi ondalık sayılarla da gösterilebilir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Araştırmalarda ölçek türleri sınıflama (adlandırma), sıralama (dereceleme), eşit aralıklı ve oranlı olmak üzere dörde ayrılmaktadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Yukarıdakilerden tamamı, betimsel istatistik olarak kullanılmaktadır. Doğru cevap E şıkkıdır.

t-testi, yalnızca iki grubu ya da bir gruba ait iki değeri karşılaştırırken oldukça verimli ve kullanışlı bir testtir. Ancak daha çok grup ya da değişkeni istatistiksel hata yapmadan karşılaştırmak için varyans analizi kullanılmaktadır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Yukarıdakilerden tamamı, nitel verilerin çözümleme ve yorumlanmasında kullanılan ve araştırmaya güç katan yöntemlerdendir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Değişkenler aldıkları değerlerin sınırlı ya da sınırsız sayıda olmasına göre sürekli ve süreksiz olarak da iki başlık altında incelenebilir. Değişkenler sınırlı sayıda değer alabildikleri zaman süreksiz değişken olarak adlandırılır. Süreksiz değişkenler hem nicel hem de nitel olabilir. Örneğin, yalnızca iki değer alabilen cinsiyet değişkeni süreksiz ve nitel bir değişkendir. Öte yandan örneklerde yer alan fidan sayısı da süreksiz bir değişkendir, çünkü en düşük ve en yüksek puan aralığında sınırsız sayıda değer alamazlar. Bahçeye iki buçuk fidan dikilemez. Ya iki ya da üç fidan dikilebilir. Öte yandan bir elbise için 2.58 metre kumaş alınabilir, Ayşegül’ün boyu 172.7 cm olabilir, pazardan 3.27 kg. meyve alınabilir, ya da Ayşe yılda 37352.58 lira kazanabilir.

Mutlak sıfır noktası, oransal karşılaştırmaları olanaklı kılar. Tüm seçeneklerde göreceli sıfır noktasının söz konusu olduğu ifadeler yer almaktadır. En güvenilir ifade saç uzunluğu hakkındaki karşılaştırmadır.

31 yaşından küçük olanlar 44 kişidir. 36 yaşından küçük olanlar 83 kişidir (44+39). 41 yaşından büyük olanlar 99 kişidir (51+48). 46 yaşından büyük olanlar 48 kişidir. Buna göre 36 yaşından büyük olanlar en kalabalık gruptur (44+51+48=143).

Bir dağılımda değerlerin büyük bir bölümü ortalamanın etrafında toplanmışsa, düşük ve yüksek puanların olduğu uçlara doğru simetrik ve düzenli bir azalma varsa bu dağılım normal dağılım olarak adlandırılır (Huck, 2012). Bir çanı andıran mükemmel bir normal dağılım eğrisinde verilerin yüzde 50’si ortalamanın sağında, yüzde 50’si ise ortalamanın solunda yer alır. Yine mükemmel bir normal dağılımda aritmetik ortalama, ortanca ve tepedeğer birbirine eşittir. Çarpıklık ve basıklık değerleri ise sıfıra yakındır. Öte yandan eğer puanların büyük bir kısmı düşük ya da yüksek uçlarda toplanmışsa dağılım çarpıktır. Böyle bir dağılım, puanların büyük bir bölümü düşük değerlerde yığılmışsa sağa çarpık (pozitif kayışlı), puanların büyük bir bölümü yüksek değerlerde yığılmışsa sola çarpık (negatif kayışlı) dağılım olarak adlandırılır.

Öğrencilerin ortalamaya olan uzaklıklarının standart sapma cinsinden verilmesi ile z puanı adı verilen standart puan elde edilir. z puanlarında ortalama değer sıfır olarak hesaplanır. Bu puanlar yardımıyla bireylerin ortalama değerin kaç standart sapma altında ya da üstünde oldukları görülür. Ortalamanın iki standart sapma altında olan bireyin z puanı -2, ortalamanın üç standart sapma üstünde olan bireyin z puanı +3’tür. Örnekte ortalaması 50, standart sapması 5 olan bir matematik testi verilmiştir. +3 z puanına sahip olan öğrencinin notu, ortalamanın üç standart sapma üstünde bir başarı gösterilmesi anlamına gelir. Öğrencinin notu 65 olmalıdır (60+[5*3]).

Hipotez testinde araştırma başında birtakım denenceler geliştirilir ve yapılan istatistiksel testler yardımı ile bu hipotezler denenir. İlk adım bir sıfır hipotezi ya da yokluk hipotezi (null hypothesis) oluşturmaktır. Sonra bu hipotez için karşı hipotez geliştirilir. Alternatif hipotez adı da verilen karşı hipotez, bulunan farkın şans eseri gerçekleşmediği, gerçekte önemli bir fark olduğu yargısıdır. Hipotezler belirlendikten sonra sıfır hipotezini test etmek için bir istatistiksel yöntem seçilir ve mevcut örneklem için o istatistiksel yöntem ile ulaşılan test değeri hesaplanır. Hesaplanan test değeri, sonuçları şans olarak görmemek için kritik sınır kabul edilen değere ulaştığında ya da o değerin üzerine çıktığında, sıfır hipotezinin geçerli olmadığı sonucuna varılır. Yani şans eseri fark bulmuş olma hipotezi (yokluk hipotezi) reddedilmiş, karşı hipotez kabul edilmiş, gerçekten anlamlı bir fark bulunduğu yargısına ulaşılmış olur.

Hipotez testlerinde iki tür istatistiksel hataya düşme tehlikesi vardır. Gerçekten doğru olan bir sıfır hipotezini reddetmek, yani evrende anlamlı olmayan bir farkın anlamlı olduğu sonucuna varmak 1. tür hata (alfa hatası); gerçekte yanlış olan bir sıfır hipotezini reddedememek yani evrende anlamlı olan bir sonucu istatistiksel olarak anlamlı bulamamak ise 2. Tür hatadır (beta hatası).

Korelasyon, değişkenler arasında bir ilişki olup olmadığını, varsa bu ilişkinin yönünü ve gücünü göstermekte kullanılır. Örnekte aralarındaki ilişkiyi irdelediğimiz iki değişken de aynı anda artmaktadır. Yani bu değişkenler arasında pozitif korelasyon vardır. Diğer seçeneklerde ise 2 ya da daha fazla grup ya da ölçümü karşılaştırma amacıyla kullanılan testler sıralanmaktadır.

Parametrik testlerin ön şartları sağlanamadığı zaman parametrik olmayan karşılığı ile analize devam etmekte yarar vardır. Pearson korelasyonu (r) hariç tüm seçeneklerde parametrik olmayan testler sıralanmıştır.

Üzerinde çalışılan konuyu tam anlamıyla betimleyen, ortaya çıkan kavram ve temaları tam anlamıyla destekleyen güçlü, ilginç ve özlü alıntıları bulguları desteklemek amacıyla kullanma sürecinin seçeneklerdeki karşılığı “alıntı yapma”dır.

Veri, işlenmemiş bilgi demektir. Bir araştırmada bol miktarda veri toplanır. Bunlar dağınıktır ve belirli bir anlam taşımaz. İstatistiksel çözümlemeler yoluyla veriler bulgulara dönüştürülür. Böylece, araştırma amaçlarındaki soruları yanıtlayabilmek ya da denenceleri test etmek olanaklı hale gelir. Bulguya dönüşen bilgi belirli bir anlam içerir ve yorumlanabilir. Dahası, bazı sonuçlar elde edilmişse (rneğin anlamlı fark bulunmuşsa) bunlar artık tesadüfi değildir, seçilen güven aralığında doğrudur ve uygun testlerden geçmiş dayanıklı/sağlam bilgilere dönüşmüş demektir.

Nicel değişkenlerin belirli bir miktarı vardır ve bu miktar sayısal olarak ifade edilebilir. Nicel değişkenler kategorik olarak belirtilmez, miktar belirten değerlerle anlatılır.

Sürekli değişkenler olanaklı olan en düşük ve en yüksek puan aralığı içinde sınırsız sayıda değer alabilir. Buna karşılık süreksiz değişkenler yalnızca belirli ya da sınırlı sayıda değerleri alabilir. Örneğin, öğrencilerin not ortalamaları 100 üzerinden 50.0, 65.3, 87.5, 96.2 vb. hem tam sayıyla hem ondalıklı sayılarla belirtilen değerleri alabildikleri için sürekli değişkendir. Buna karşılık, öğrencilerin cinsiyeti yalnızca Kadın (1), Erkek (2) gibi yalnızca sınıflamaya olanak veren kategorik değerleri alabildiği için süreksiz değişkendir.