SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Nitel değişkenler ile yapılan ölçümün amacı çoğunlukla sahip olunan bir özelliğe göre birey ya da nesneleri sınıflandırmaktır.

Bir veri diziliminde en sık yinelenen değere tepe değer adı verilmektedir.

Dizi genişliği ya da dağılım aralığı, bir veri dizisindeki en yüksek değer ile en düşük değer arasındaki farktır.

Standart bir hipotez testi gerçekleştirmenin 6 aşaması bulunmaktadır:
(Huck, 2012):
1. Sıfır hipotezini belirtme
2. Karşı hipotezi belirtme
3. Anlamlılık düzeyini seçme (Sosyal bilimlerde genellikle 0.05 olarak belirlenir)
4. Örneklemden veri toplama ve verileri özetleme
5. Örneklemden elde edilen test istatistiğini, anlamlı fark olup olmadığını görmek
amacıyla ölçüt olarak kabul edilen değerle karşılaştırma
6. Sıfır hipotezinin kabul ya da reddine karar verme

t-testi de dahil olmak üzere tüm istatistiksel testlerde serbestlik derecesi (degree
of freedom) adı verilen bir değer hesaplanmaktadır. Bu değer, araştırmacıların
bir istatistiksel değeri hesaplamak için ne büyüklükte bir örneklem kullandığını
gösterir ve çoğunlukla toplam katılımcı sayısından bir çıkartılarak bulunur (Creswell,2008).

Örneklem üzerinde yapılan gözlem sonuçlarından yararlanarak evren hakkında genellemeler yapabilmek için yordamsal istatistikler kullanılır.

Bağımsız örneklemler için t-testinin nonparametrik karşılığı Mann-Whitney U Testi, bağımlı (ilişkili) örneklemler için t- testinin nonparametrik karşılığı Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi, bağımsız örneklemler için tek faktörlü ANOVA testinin nonparametrik karşılığı Kruskal Wallis Testi, yinelenen ölçümler için tek faktörlü ANOVA testinin nonparametrik karşılığı Friedman Testi, Pearson korelasyonu (r) testinin nonparametrik karşılığı Spearman’ın sıralı korelasyonu (rho) testidir.

Ölçek türleri; sınıflama, sıralama, aralıklı ve oranlı olmak üzere dörde ayrılmaktadır.

Nicel ve nitel ya da sürekli ve süreksiz değişken ayrımının yanı sıra birey ya da nesnelerin özelliklerini açıklamak için bilmek gereken bir başka temel kavram ise ölçek türleridir. Araştırmalarda ölçek türleri sınışama (adlandırma), sıralama (dereceleme), eşit aralıklı ve oranlı olmak üzere dörde ayrılmaktadır. Ölçülen özelliğin nicel veriler ile betimlenmesi olanaklı değilse, ölçüm sonucunda elde edilen veriler miktar göstermiyorsa, sadece ölçülen özelliğe bir isim verilebiliyorsa sınışama ölçeği kullanımı söz konusudur. Bireylerin cinsiyetlerine göre erkek ya da kadın olarak gruplandırılmaları ya da yaşadıkları coğrafi bölgeye göre yedi grupta incelenmeleri bu ölçek türüne örnektir. Burada dikkat edilmesi gereken bir birey ya da nesne aynı anda iki farklı sınıf içerisinde bulunamaz, yani kişi aynı anda hem erkek hem kadın ya da hem iç Anadolu hem de Marmara Bölgesi’nde yaşıyor olamaz. Ayrıca sınışar herhangi bir miktar ifade etmez. Bu nedenle değişkene verilen değerlerin sıralamasını yapmak söz konusu değildir.

Birey ya da nesneler belli bir ölçüte göre sıralanabildiği zaman kullanılan ölçek sıralama ölçeğidir. Bu ölçekte 1 en yüksek ya da en düşük kişi ya da nesneyi gösterirken 2 en yüksek ya da düşük ikinci kişi ya da nesneyi ifade eder (Köklü, Büyüköztürk ve Çokluk, 2007). “Ali sınıf birincisi, Olcay sınıf ikincisi, Fatma ise sınıf üçüncüsüdür” dediğimizde bireylerin sınıf içerisindeki sıralamasını biliriz; ancak kimin hangi notla birinci olduğunu ya da aralarında ne kadar puan farkı olduğunu bilemeyiz. Ali 100 üzerinden 90 ortalama ile sınıf birincisi olabileceği gibi 100 üzerinden 80 ile de birinci olmuş olabilir. Ali ile Olcay ya da Olcay ile Fatma arasında çok az ya da çok fazla puan farkı olabilir. Ali ile Olcay arasındaki fark ile Olcay ile Fatma arasındaki fark eşit olmak zorunda da değildir. Özetle sıralama ölçeğinde hangi birey ya da nesnenin önde olduğu bilinir; ancak kimin kimden tam olarak ne kadar daha önde ya da geride olduğu bilinmez

Bir veri diziliminde en sık yinelenen değer tepedeğer olarak adlandırılır. Örneğin 3, 1, 3, 4, 6 ve 3 şeklinde verilen puanlar arasında tepedeğer 3’tür. Tepede- ğer süreksiz değişkenleri özetlemek için oldukça iyi bir ölçüt olabilir. Ancak eşit aralıklı ve oranlı ölçümleri betimlemede yetersiz kalmaktadır. Veri diziliminde merkezi eğilimi yeterince yansıtmayan, düşük ya da yüksek bir puan sıklıkla yinelenmiş olabilir. Ya da bir dizilimde birden fazla tepedeğer bulunabilir. Bu nedenle merkezi eğilim hakkında tepedeğere göre yapılan yorumlar yeterince güçlü olmayabilir.

Aritmetik Ortalama ya da ortalama, bir veri dizilimindeki değerlerin toplamının o dizilimdeki değer sayısına bölünmesi ile hesaplanır. Öteki ölçümlere göre daha tutarlıdır ve araştırma raporlarında merkezi eğilimi belirtmek için en çok kullanılan ölçüm türüdür. Örneğin 2, 3, 3, 4, 7, 8, 8 dizilimde yer alan 7 puanın toplanması ile bulunan 35 sayısının yediye bölünmesi ile dizilimin ortalamasının 5 olduğu görülecektir. Bir evrenden farklı farklı örneklemler alınıp bu örneklemlerin tepedeğer, ortanca ve ortalamaları hesaplandığında tepedeğer ve ortancanın örneklemler arasında farklılık gösterdiği; öte yandan ortalamanın benzerlik gösterdiği görülecektir. Bu nedenle ortalama merkezi eğilim hakkında en doğru bilgiyi veren göstergedir

Araştırmalarda örneklemin standart sapması “S” sembolü ile gösterilir

Bireylerin ortalamaya olan uzaklıklarının standart sapma cinsinden verilmesi ile z puanı adı verilen standart puan elde edilir. z puanlarında ortalama değer sıfır olarak hesaplanır. Bu puanlar yardımıyla bireylerin ortalama değerin kaç standart sapma altında ya da üstünde oldukları görülür. Ortalamanın iki standart sapma altında olan bireyin z puanı -2, ortalamanın bir standart sapma üstünde olan bireyin z puanı +1’dir. Örneğin Olcay, ortalaması 60, standart sapması 5 olan bir matematik testinde +1 z puanına sahiptir ve notu 65’dir. Yani ortalamanın bir standart sapma üstünde bir başarı göstermiştir. -2 z puanına sahip olan Ömer ise matematik testinden 50 almıştır (60-[5*2]).

z puanlarında negatif ya da kesirli değerler bulunabilir. Bu sorunlarla baş etmek için z puanları yine yaygın olarak kullanılan standart puanlar arasında olan T puanlarına dönüştürülebilir. T puanı ile z puanı kavramsal olarak aynı şeydir. Sadece hesaplama kolaylığı için bir matematiksel dönüştürme yapılır. fiöyle ki T puanı, z puanının 10 ile çarpılması ve sonuca 50 eklenmesi ile bulunur (T=10[z]+50). Yani z puanında ortalama sıfır, standart sapma 1 iken; T puanında ortalama 50, standart sapma ise 10’dur. Bu bağlamda -3 z puanına sahip bireyin T puanı 20, +3 z puanına sahip bireyin T puanı 80 olacaktır. T puanları hesaplanınca dağılımın çok büyük bir bölümü ya da tamamı 20 ila 80 arasında ve çoğunlukla kesirli olmayan sayılardan oluşacağı için birtakım matematiksel işlemler kolaylaşmaktadır.

Korelasyon (Bağıntı): Korelasyon değişkenler arasında bir ilişki olup olmadı- ğını, varsa bu ilişkinin yönünü ve gücünü göstermekte kullanılır. Araştırmalarda en yaygın kullanılan türü Pearson korelasyonu olup, eşit aralıklı ya da oranlı ölçülmüş değişkenler arasındaki ilişkinin yönünü ve gücünü belirlemek amacıyla kullanılır. Küçük r harfi ile sembolize edilen korelasyon değeri +1 ile -1 arasında bir katsayı- dır. Aralarındaki ilişkiyi irdelediğimiz iki değişken de aynı anda artıyor ve azalıyorsa bu katsayı artı yöndedir ve değişkenler arasında pozitif korelasyon vardır. Mükemmel pozitif korelasyon katsayısı +1’dir. Eğer değerlerden biri artarken ötekii azalıyor ise r değeri eksi yöndedir ve değişkenler arasında negatif bir korelasyon vardır. Mükemmel negatif korelasyon katsayısı +1’dir.

Numaralandırma: Üzerinde çalışılan araştırma sorununa yönelik her bir önemli kavram, yapı, duygu, davranış ya da olaydan kaç kez söz edildiğini belirtme; gözlem yapılıyorsa ilgili davranışların kaç kişi tarafından ya da kaç defa gerçekleştirildiğini kayıt altına alma;

Veri, araştırmanın merkezindeki nesne, olgu ya da bireylerden gözlem, görüşme, anket, ölçek ya da deney gibi yöntemler yardımıyla toplanan her türlü bilgiye verilen genel bir addır. Bulgu ise ver kaynaklarından elde edilen ve araştırma sorularını yanıtlamaya çalışan bölümdür. Doğru cevap D şıkkıdır.

IV ve V. maddelerde verilen bireylerin boy uzunluğu ve matematik dersinden aldıkları sınav puanları nicel değişkenlerdir. Doğru cevap A şıkkıdır.