SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Araştırma sorularının biçimlendirilmesinden sonra araştırma sorularını yanıtlayabilmek, başka bir deyişle neyin nasıl yapılacağını belirleyebilmek için yöntem adını verdiğimiz araştırmanın tasarım aşaması yapılandırılır. Yöntem bölümünde araştırmanın nasıl yapılacağı açık ve ayrıntılı olarak betimlenmelidir. Doğru cevap C’dir.

Veri, araştırma yapılacak konuyla ilgili bilinen ya da herhangi bir kaynaktan elde edilen işlenmemiş bilgilerdir. Doğru cevap B’dir.

Genel olarak anket sorularını geliştirme ve uygulama aşamalarında bazı konulara dikkat etmekte yarar bulunmaktadır. Bunları kısaca şu şekilde belirtmek olanaklıdır: • Anket formunda yer alan ilk soruların dikkat çekici olmasını sağlayın. • Yanıtlaması kolay sorular sormaya özen gösterin. • Yanıtlaması zor soruları kolay sorulardan sonra sorun. • Sorular basit ve anlaşılır olsun. • Olabildiğince kısa ifadeler kullanın. • Olumlu tümcelere ağırlık verin. • Soruları mantıksal bir sıra içinde düzenleyin. • Birbiriyle ilişkili soruları aynı bölümde toplayın. • Sorularda yönlendirme içeren ifadelerden kaçının. • Gerçekdışı varsayımlara dayanan sorular sormayın. • Bir soru içinde birden fazla soru sormayın. • Hatırlanmayacak ayrıntıları sormaktan kaçının. • Anketin biçimsel görünüşüne özen gösterin. • Maddeleri ve sayfaları numaralandırın. • Yararlı, kısa ve anlaşılır bir yönerge hazırlayın. • Kapak yazısı koymaya özen gösterin. • Gerekli durumlarda izleme çalışması yapın. • Yapılandırılmış seçenekler sağlamaya özen gösterin. • Uygulama aşamasında yardımcınız varsa araştırma hakkında bilgilendirin. • Sonunda katılımcılara teşekkür etmeyi unutmayın. Doğru cevap D’dir.

Araştırmaya katılan bireylerin değer, inanç, eğilim ve tercihlerini saptamaya yönelik araçlardır. Çok çeşitli türleri olmakla birlikte, yaygın olarak kullanılan Likert tipi ölçeklerdir. Bu tip ölçeklerde, bazı ifadeler yer almakta ve her birinde katılım düzeylerini belirten seçenekler bulunmaktadır. Bu seçeneklerde, çoğunlukla beşli derecelendirme kullanılmaktadır. Bireylerin araştırma sorularıyla ilişkili görüşleri; hiç katılmıyorum (1), az katılıyorum (2), orta derecede katılıyorum (3), çok katılıyorum (4), tam katılıyorum (5) seçeneklerinden birini işaretleyerek değerlendirilmektedir. Her seçenek, bireyin işaretlediği ifadeyi ne oranda onayladığını belirtmektedir. Doğru cevap A’dır.

Bireylerin; bilişsel, duyuşsal ve davranışsal olarak belli özelliklerini ölçmek için geliştirilen araçlardır. Test maddeleriyle elde edilen sonuçlarla bireyler hakkında çok yönlü bilgi toplanabilir ve bireyin kendisini tanıması sağlanabilir. Testler, kullanım amaçlarına ve ölçülen özelliklere göre çeşitli biçimlerde sınıflandırılmaktadır. Genel olarak bilimsel araştırmalarda; bireylerin yaşıyla zihinsel gelişimi arasındaki ilişkiyi inceleyen yetenek testleri, bireylerin belirli durumlarda nasıl düşündüğünü ya da davrandığını inceleyen kişilik testleri, bireylerin neleri tercih ettiği ve nelerden kaçındığını belirleyen ilgi testleri ve bir öğretim sonunda bireylerin öğrenilmesi istenen yeterliklerini belirleyen başarı testleri kullanılmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Boşluk doldurmalı testler; tümcedeki eksiği belirleyerek uygun sözcükle doldurmayı öngören testlerdir. Bu tür testlerde boşluğa gelecek sözcük tümüyle bireyin kendi bulduğu bir sözcük olabileceği gibi, listelenen sözcüklerden uygun olanın belirlenmesi biçiminde de uygulanmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Görüşme, araştırmanın amaçlarına uygun bilgi toplamaya çalışan araştırmacıyla görüşülen kişi arasında soru sorma ve yanıtlamaya dayalı etkileşimli bir iletişim sürecidir. Doğru cevap B’dir.

Görüşmecinin, görüşme sürecinde dikkat etmesi gereken bazı konular bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde listelenmiştir: Görüşmeci; • Sabırlı, doğal ve nesnel olmalıdır. • Katılımcıya güven vermelidir. • Farklı bakış açılarına saygı duymalıdır. • Empatik dinleme becerilerine sahip olmalıdır. • Katılımcıyı sorgulamadan ve yargılamadan kaçınmalıdır. • Araştırmanın amacını bilmeli ve soruları önceden çalışmalıdır. • Katılımcının soruları doğru anlamasına çaba göstermelidir. • Yeterli olmayan yanıtlar için ek sorular sorabilmelidir. • Katılımcıyı yanıt vermeye teşvik etmelidir. • Katılımcının yanıtlarını etkileyecek yorumlardan kaçınmalıdır. • Görüşmenin gizlilik kurallarına bağlı kalmalıdır. • Ses ya da görüntü kaydını yürütebilecek teknik beceriye sahip olmalıdır. Doğru cevap C’dir.

Gözlem; bireylerin, nesnelerin ve olayların sistematik bir biçimde izlenerek betimlenmesidir. Davranışların doğasıyla ilgili ayrıntılı, kapsamlı ve zamana yayılmış veriler toplanabilir. Patton’a (2002) göre bilimsel araştırmalarda veri toplama aracı olarak kullanılan gözlemin, sıradan bireylerin yaptığı gözlemden farkı; gözlemcinin yetiştirilmiş olması ve gözlemlerin sistematik biçimde toplanmasıdır. Doğru cevap D’dir.

Paralel formlar güvenirliğinde, aynı soruları içeren ama soruların ve yanıtların sırası farklı olan birbirine eşdeğer iki ayrı test formu geliştirilir. Eşleştirilmiş gruplarda bu testlerde alınan puanlar arasındaki korelasyon katsayısı, testin güvenirlik düzeyi olarak kabul edilmektedir. Doğru cevap A’dır.

Türkiye'de eğitim kademelerinde görev yapan öğretmen sayısının bir milyon olmasına ilişkin açıklama gerçek veriye dayalıyken çocukların parkta oynamaktan hoşlanmaları ya da kadınların siyah rengi sevmeleri verileri yoruma dayalı yargısal verilerdir.

Bireylerin belirli durumlarda nasıl düşündüğünü ya da davrandığını inceleyen testler kişilik testleridir.

Bir öğretim sonunda bireylerin öğrenilmesi istenen yeterliklerini belirlemek için  başarı testleri kullanılmaktadır.

Belirli bir konuyla ilgili fikirleri, görüşleri, tercihleri, davranışları, beklentileri ve eğilimleri belirlemek amacıyla seçeneklere dayalı bilgi toplayan araçlar anketlerdir.

Ölçek maddelerini geliştirme aşamasında bazı konulara dikkat etmekte yarar bulunmaktadır. Bunları kısaca aşağıdaki biçimde belirtmek olanaklıdır:
• Olumlu ve olumsuz ifadeleri dengeli dağıtın.
• Olabildiğince tek kavramla ilişkili ifadeler kullanın.
• Birbirine bağlı konular hakkında maddeler yazmayın.
• Katılımcıların tümünün onaylayacağı ya da onaylamayacağı ifadelerden kaçının.
• Cümlelerde “genellikle, daima, tümü, hiçbiri, asla” gibi sözcükler kullanmayın.
• Açık ve basit bir dille doğrudan ifadeler kullanın.
• Belirsizlik taşıyan ve her anlama gelebilecek ifadeler kullanmayın.
• Kültürel olarak duyarlılık yansıtan sorular sormayın.
• Her ifadeyi olabildiğince kısa yazın.
• Seçeneklerde derecelendirme yapın.
• Sunulan seçenek sayısının tekli sayı (3, 5, 7, 9 vb.) olmasını sağlayın.
• Olumsuz ifadeleri puanlarken ters çevirmeyi unutmayın.
• Ön deneme sonrası geribildirimlere dayalı olarak yeniden düzenleyin

Bireyin özellikle akıl yürütme ve durumu değerlendirme gibi ileri düzeyde öğrenme tepkilerini ölçmek istediğimizde, serbest yanıtlı testler önerilmektedir.

Görüşmenin temel amacı, katılımcıların deneyimlerini ve bu deneyimleri nasıl anlamlandırdıklarını açıklamaya çalışmaktır. Bu nedenle odaklanılan nokta, öteki insanların öyküleri, izlenimleri, duygu ve düşünceleridir.

Yarı-Yapılandırılmış Görüşme: İncelenmek istenen konu hakkında katılımcılardan aynı türde bilgilerin toplanması amacıyla yapılan bir görüşme türüdür.
Bu yaklaşımda görüşme öncesinde, görüşmeciye rehberlik edecek görüşme sorularının ya da konu başlıklarının yer aldığı görüşme formu hazırlanır.

Yapılandırılmış Görüşme: Her katılımcıya önceden hazırlanan soruların,aynı biçimde ve aynı sırada sorulduğu bir görüşme türüdür. Görüşmeci, belirlenen sırada soruları sorarak her katılımcıdan verileri toplamaya çalışır. Bu durum, daha önce açıklanan görüşme türlerine göre görüşmeciye çok fazla esneklik sağlamamaktadır. Dolayısıyla, birden çok görüşmecinin kullanılacağı araştırmalar için daha uygundur.

Kestirim Geçerliği: Ölçme aracının uygulanmasıyla elde edilen puanlarla daha sonra belirli bir anda elde edilen sonuçlara ilişkin tutarlı çıkarımlar yapabilmesidir.