SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Paradigma olay ve olgulara kapsamlı bir bakış açısı sağlayan düşünsel bir çerçevedir. Doğadaki ve toplumdaki her olayla ilgili paradigmalarımız vardır. Bilimsel çalışmalarda bu çerçeve bir yandan belirli bilim felsefelerinden kaynaklanır, bir yandan da işe koşulacak araştırma paradigmalarına kaynaklık eder. Başka bir deyişle, paradigmaların ideolojik bir dayanağı vardır ama modele dönüşmeden de uygulanamaz.

Bilimsel araştırmalarda paradigma, bilimin ne olduğu ve nasıl yapılması gerektiği konusunda bir bakış açısı sağladığı için model paradigmayı, desen de modeli somutlaştırmaktadır. Demek ouyor ki, bilimsel paradigmadan araştırma modelleri doğmakta, modelden de uygulama desenleri çıkmaktadır.

Comte, bilimsel gelişime evrimci bir bakış açısıyla bakmakta olup, bilim tarihini de söz konusu ilerleme mantığıyla değerlendirmektedir. Comte'un üç hal/durum yasası olarak bilinen sınıflamasına göre tanrıbilimsel çağ ya da hayali durum, metafizik çağ ya da soyut durum, pozitivist çağ ya da bilimsel durum olmak üzere üç hal/durum vardır.

Popper'ın yanlışlanabilirlik görüşüne göre bilimsel ilerleme, bilimsel doğruların biriktirilmesiyle değil yanlış bilgilerin ayıklanmasıyla gerçekleşebilir. Yanlışların ya da anomalilerin dikkate alınmasıyla oluşturulacak yeni kuramlar sayesinde gerçek bilimsel ilerleme sağlanır. Dolayısıyla, bilimselliğin temel ölçütü yanlışlanabilme olmalıdır.

Paradigma altında yapılan çalışmalar yapbozdaki eksik parçaların tammalanmasına ve paradigmanın güçlenmesine yardımcı olmaktadır. Ancak zamanla paradigmada öngörülemeyen ve yerleşik anlayışla tam açıklanamayan bazı eksiklikler belirmeye bailamaktadır. Bu durum"anomali" olarak adlandırılmaktadır. Yapbozun önemli bir parçasında sorun olduğunda ya da anomalilerin önemi arttığında ve ilgili paradigma ışığında olgular açıklanamadığında normal bilimde bir gerilim oluşmaktadır. Oluşan bu yeni döneme bunalım ya da devrim dönemi denilmektedir.

Bütün, kendini oluşturan daha küçük parçalara ayrılarak incelenebilir. Olguların tamamı çalışılamadığında ya da ölçülemediğinde karmaşıklık derecesine bakılmadan ölçülebilir ya da araştırılabilir birimlere ayrılarak bilimsel açıdan incelenebilir. Bu yaklaşıma indirgemecilik denilmektedir.

Nitel araştırma paradigması; post-pozitivist anlayışa dayanır, özneldir, doğal ortamlarda gerçekleştirilir, tümevarımcı bir yaklaşımı benimser

Deneysel araştırmalar deneme koşullarını temel alır. Bağımsız değişken olarak belirlenmiş etkenlerin bağımlı değişken olarak görülen sonuçlar üzerindeki olası etkilerini deneysel koşullar altında test etmek amaçlanır. Bunun için değişkenler dışında her şey kontrol altında tutulur. Olasılıklı örnekleme tekniklerinden yararlanılır. Benzer ya da eşdeğer olduğu varsayılan gruplarda alternatif uygulamalar gerçekleştirilerek ortaya çıkan farkların anlamlı olup olmadığına bakılır. Dolayısıyla neden-sonuç ilişkileri üzerinde durulur.

Etnografik modeldeki araştırmalar insan davranışlarının kökenlerini inceleyen antropoloji alanında gelişmiş olup, bireyin davranışlarının ait olduğu toplumsal ortamda gözlemlenmesini gerektirmektedir. Burada araştırmacının kendisi çoğu zaman katılarak gözlem yoluyla bilgi toplar. Bu nedenle, etnografik modele "kültür çözümlemesi" de denilmektedir.

Karma paradigmaya dayalı araştırmalarda nicel ve nitel yaklaşımlar birlikte kullanılmaktadır. Örneğin araştırmacı hem anket (nicel) uygulayabilir hem de görüşme (nitel) yapabilir. Böylelikle gerçeği daha çoğulcu bir şekilde aydınlatmayı amaçlar. Eğer nicel ve nitel yaklaşımlardan önce biri sonra öteki kullanılıyorsa buna ardışık karma model; aynı anda kullanılarak veri toplanıyorsa eş zamanlı karma model adı verilir.

Bilimsel paradigmadan araştırma modelleri doğmakta, modelden de uygulama desenleri ortaya çıkmaktadır. Yanıt III-II-I şeklinde olmalıdır.

Seçeneklerde bilimin görgül, sistematik ve nesnel yanını ön plana çıkartan açıklamalar yer almaktadır. Olgucu açıklamaların metafiziğin yerini alması seçeneği de bu özellikler ile ilişkilidir. Tüm bu nitelikler, Comte’un üç hal yasası olarak bilinen sınıflamasında pozitivist çağ ya da bilimsel hale tekabül etmektedir. Oysa sorunların nedenlerinin soyut güçlerle açıklanması, metafizik çağa tekabül etmekte; Comte’un üç hal yasasına göre pozitivist çağdan önceki dönemlere işaret etmektedir.

Kuhn, bilimsel ilerlemeyi çeşitli dönemlere ayırmaktadır. Bunlar; bilim öncesi, normal bilim, bunalım-devrim, yeni normal bilim ve yeni bunalım-devrim olarak sınıflandırılabilir. Kısaca açıklamak gerekirse;

Yeni bunalım-devrim: Ortaya çıkan yeni bir paradigmanın zamanla bazı gelişmelere yanıt veremez duruma gelmesidir. Seçeneklerde en son sırada gelmesi gereken yeni bunalım-devrim dönemidir. Yani yeni ortaya çıkmış ve zamanla çoğunluk tarafından kabul görmüş yeni bir paradigmanın zamanla bazı gelişmelere yanıt veremez hale gelmesi Kuhn’un bilimsel ilerlemeye ilişkin dönem kavramsallaştırmasına göre en sonda yer alacaktır.

Nicel ve nitel paradigma arasında epistemolojik ve yöntemsel farklılıklar bulunmaktadır. Tüm seçeneklerde nicel paradigmaya özgü epistemolojik ve yöntemsel bilgiler sunulmaktadır. Bireyler arasındaki deneyim farklılıklarının gerçeklik algısını da farklılaştırması ise nitel paradigmaya özgü bir bilgidir.

Araştırılacak kavramların önceden belirlenmiş ölçütlere göre sayısallaştırılabilmesi nicel araştırmaların genel bir niteliği olup, “ne kadar, ne ölçüde, ne sıklıkta” gibi ifadelerle karşılaşmak oldukça doğaldır. Gerçekliğin bireysel istek, duygu, düşünce, fikir, yorum ve algılardan bağımsız olması nicel araştırmaların yansızlığı ile ilişkilidir. Bütünün, kendini oluşturan daha küçük parçalara ayrılarak incelenebilmesi, nicel araştırmaların indirgemeci olması ile ilişkilidir. Evrende var olan belli yasaların formülleştirilmesi süreci ise pozitivist düşünce ile ilişkilidir. Görgüllük, araştırma değişkenlerinin beş duyu yoluyla ölçülebilmesi anlamına gelmektedir. Bu nedenle yanıt B seçeneğidir.

Bütünün parçaların toplamı olabilmesi, nicel paradigmada kabul görmektedir. Diğer ifadelerin tamamı (tümevarım, öznellik, çoklu gerçeklik, bireyin katılımı) nitel paradigmaya özgü nitelikler içermektedir.

Tüm seçeneklerde nitel araştırma modelleri yer almaktadır. Olgubilim, etnografik inceleme, tarihsel araştırma, dayanaklı kuram ve eylem araştırması nitel araştırma modellerinin başlıcalarıdır. Nedensel karşılaştırmalı model ise nicel bir araştırma modelidir.

Tek grup-son test deseni, tek grup öntest sontest deseni ve karşılaştırmalı eşitlenmemiş grup - sontest deseni deneme öncesi modeller olarak kabul görmektedir. Bu desenlerden ilk ikisinde tek grup bulunmakta, sonuncusunda ise yalnızca son test bulunduğundan ön testin etkisi görülememektedir. Öntest ve sontest kontrol gruplu model gerçek deneysel bir modeldir. Yansız örneklemeyle belirlenmiş iki grubun deney öncesi ve deney sonrası değerleri ölçülerek karşılaştırma yapmak mümkündür. Öte yandan her iki grup da ön teste maruz kaldığı için ön testin bireysel etkisi net olarak görülemez. Solomon dört gruplu modelde ise iki deney ve iki de kontrol grubu vardır. Deney ve kontrol gruplarından birer tanesine ön test verilir, birer tanesine ise verilmez. Böylece ön testin etkileri de ölçülebilmiş olur.

Eylem araştırması, uygulamada yaşanan sorunlara etkin çözümler üretmek amacıyla uygulayıcıların kendi başlarına ya da araştırmacıların yardımı ile uygulama sürecini incelemelerine dayanmaktadır. İşlevsel bir araştırma ve uygulama bileşimi olarak da nitelenebilecek bu modele, uygulamada yaşanan sorunlara çözüm bulmak isteyen bir araştırmacı başvuracaktır.

Bilimsel paradigmadan araştırma modelleri doğmakta, modelden de uygulama desenleri çıkmaktadır. Bilimsel araştırmalarda paradigma, bilimin ne olduğu ve nasıl yapılması gerektiği konusunda bir bakış açısı sağladığı için model paradigmayı, desen de modeli somutlaştırmaktadır.