SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Alanyazın taraması kavramının içindeki alanyazın (literature) sözcüğü, belirli bir konu hakkında yazılmış olan kaynakları ifade eder. Bu kaynaklar çalışılan alan ya da araştırılan konuya bağlı olarak çeşitlenme gösterebilir. Alanyazın; Bir konu hakkında üretilmiş kaynakların toplamıdır. Doğru cevap C’dir.

Alanyazın kavramının içindeki ikinci sözcük olan tarama (review) ise belirli bir konuyla ilgili olan kaynakları inceleme, özetleme, analiz etme, değerlendirme ve sentezleme anlamına gelir. Yapılan alanyazın taramasının amaçlarına bağlı olarak bazı raporlarda o güne kadar üretilen çalışmaları özetleyip bunlardan belirli çıkarımlara ulaşmak yeterlidir. Alanyazın taraması; bir konuyla ilgili daha önceden üretilmiş olan bilgileri amaçlı biçimde incelemek ve değerlendirmektir. Doğru cevap B’dir.

Alanyazın taramasında bazı sorulara yanıt bulunmuş olur. Bu sorulardan bazılarını şu şekilde sıralamak olanaklıdır (Hart, 1998):

Doğru cevap D’dir.

Bilimsel araştırmalardaki her işlem gibi, alanyazın taraması da belirli amaçlarla yapılır

Doğru cevap A’dır.

Alanyazın tarama sürecinin aşamaları;

Doğru cevap A'dır.

Alanyazına ilişkin toplu bilgi kaynakları;

Bir araştırmada alanyazın taraması yapabilmek için elbette ilgili her yere başvurmak gerekir. Bunların başlıcaları kitaplar, bilimsel makaleler, tezler, gazete yazıları, tarihsel belgeler, raporlar, istatistiksel kayıtlar, kataloglar, dizinler vb. olarak sıralanabilir. Ancak günümüzde ilgili kaynakları saptama ya da onlara ulaşma konusunda çeşitli kolaylıklar söz konusudur. Çoğu araştırmacı kaynakları tekil olarak taramak yerine öncelikle toplu veri kaynaklarına bakmayı yeğlemektedir. Bunların başlıcaları;

Doğru cevap E’dir.

Birincil kaynaklar;

Bunlara “doğrudan kaynaklar” da denilmektedir. Bu tür kaynaklar kendi bulgularını rapor eder. Örneğin, bir doktora tezi ya da dergi makalesi bizzat yazarının yaptığı ve o tezde ya da makalede sunduğu araştırma bulgularından söz ediyorsa buna birincil kaynak denir. Nedeni açıktır: Araştırmacı yaptığı çalışmanın sonucunu okurlarıyla paylaşmaktadır ve bu paylaşım ilk kez o tezde ya da makalede gerçekleşmektedir. Doğru cevap D’dir.

Alanyazın derin ise güncel ve doğrudan kaynaklara ağırlık verilmelidir. Konuyla ilgili çok kaynak varsa ve kapsayıcı bir alanyazın taraması yapmak güç görünüyorsa araştırmacı ne yapmalıdır? Çok sayıda kaynağın olduğu durumlarda belirli bir süzme ve ayıklama yapmak kaçınılmazdır. Bunun için ulaşılan kaynakların özetlerine göz atıp ilgisiz ya da düşük kaliteli olanlar bir yana bırakılabilir. Ancak bunu yaparken yanlı davranıp araştırmacının kendi görüşlerine uymayan kaynaklar dışarıda bırakılmamalıdır. Böyle bir yola başvurmak alanyazın taramasını geçersiz kılabilir. Özetlere dayalı olarak karar verdikten sonra ilgili görünen kaynakları daha ayrıntılı inceleyerek de bazı kaynaklardan vazgeçilebilir. Özellikle düşük kaliteli çalışmaların çoğu bu yolla ayıklanabilir. Dikkatli inceleme yapamayan araştırmacılar bu aşamada kaynak sayısını pek azaltamazlar. Bunun temel nedeni “çok kaynaktan oluşan bir kaynakçanın daha çok beğenileceği” düşüncesidir. Ne var ki, bu görüş yanlıştır ve bilim dünyasında fazla saygı görmez. İlke olarak, az sayıda ama ilgili kaynaklardan oluşan bir alanyazın taraması, çok sayıda ilgisiz kaynağın yer aldığı bir kaynakçadan daha geçerlidir. Doğru cevap B’dir.

Alanyazın tarama ölçütleri; 

Doğru cevap C'dir.

Başarılı alanyazın taraması      Başarısız alanyazın taraması
Sentezlenmiş bilgi                   Açıklamalı kaynakça
Eleştirel değerlendirme            Sınırlı betimleme
Geniş ve derin                        Dar ve yüzeysel
Özlü ve anlaşılır                      Karışık ve uzatışmış
Kurallı, ciddi ve tutarlı             Rastgele, keyfi ve düzensiz
Bütünleşik bir bölüm               Eklektik bir metin

Araştırma için seçilen konunun ya da sorunun tanımlamasını ve işedönük biçimde sınırlandırılmasını yapabilmek için o güne kadar alanda yapılmış olan çalışmaları incelemeye gereksinim vardır. Konuyu çok geniş tutmak, kontrolün yitirilmesine ve araştırma amaçlarının gerçekleşmemesine yol açabilir. Tersi durumda, konuyu çok dar olarak belirlemek ve aşırı sınırlandırmak da harcanan çabalara değmeyen sonuçlar ortaya çıkarabilir.

Alanyazın tarama sürecinin normal akışı 

I. Konuyu seçme II.Anahtar sözcükleri listeleme III.Kaynakları bulma IV.Kaynakları okuma V.Yazma ve düzeltme VI. Kaynakçayı hazırlama

Bir araştırmada alanyazın taraması yapabilmek için elbette ilgili her yere başvuralanabilir. Başlıcaları kitaplar, bilimsel makaleler, tezler, gazete yazıları, tarihsel belgeler, raporlar, istatistiksel kayıtlar, kataloglar, dizinler

Veri tabanları kendi içinde “özetlemeleri içeren veri tabanları” ve “alıntıları gösteren veri tabanları” olarak da ayrılabilir. Bunların birincisine örnek olarak PsycINFO ve Medline, ikincisine de Scopus ve Web of Science gösterilebilir. Bunların dışında dergi makalelerinin bulunabileceği Business Source Complete, IEEE Xplore, ScienceDirect vb. elektronik veri tabanları da bulunmaktadır.

Kendi bulgularını rapor eden kaynaklara birincil kaynaklar denir. Bir doktora tezi ya da dergi makalesi  yazarının yaptığı ve o tezde ya da makalede sunduğu araştırma bulgularından söz ediyorsa buna birincil kaynak denir.

İkincil kaynaklar, bizi daha önce yapılmış başka çalışmaların sonuçlarından haberdar eder. Bu kaynaklara “dolaylı kaynaklar” da denilmektedir.  İkincil kaynakların temel işlevi aracılık etmektir.

Oy sayma, özellikle deneysel ve yarı deneysel araştırmaları incelerken kullanılan bir tekniktir. Bu teknik uygulandığında aynı alanda yapılan araştırmalar üç kümede toplanır. Bağımlı değişken üzerinde etkisi araştırılan bağımsız değişkenin sonuçları ne yönde ise her kaynak buna uygun bir kategoriye yerleştirilir.

Meta analiz sonucunda ulaşılan değer istatistiksel bir değerdir ve etki büyüklüğü (effect size) olarak adlandırılır.

Alanyazın taraması belirli bir konu hakkında yapıldığı için ilgili kaynaklardan yararlanır, ilgisiz kaynakları dışarıda bırakır. İlgili bulunan kaynaklardan elde edilen bilgiler de kendi içinde anlamlı bir bütün oluşturacak biçimde sunulur.