SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Pozitivist bilim anlayışının dayandığı temel sayıltılardan biri bilimin amacı neden-sonuç ilişkilerini açığa çıkarmak ve düzenlilikleri açıklayan yasalar ortaya koymaktır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Eleştirel bilim anlayışının amacı eşitliği sağlayarak güçsüzleri özgürleştirme, anlamadan ziyade değiştirmedir Doğru yanıt D seçeneğidir.

Araştırmada hangi araştırma modelinin tercih edileceği, hangi istatistiksel çözümleme tekniğinin kullanılacağı araştırma amaçlarına göre belirlenir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Nitel verilerin toplandığı bir araştırmada verilerin çözümlenmesinde söylem çözümlemesinden yararlanılır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Veri, bir sorun hakkında toplanan ve henüz çözümlenmemiş bilgi topluluğudur. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Kişisel deneyim insanların çok eskiden beri sorunlarının çözümünde kullanagel­dikleri bilgi kaynaklarından biridir. Bu süreç aslında deneyimlerden bilgi çıkarma sürecidir. Ayrıca, bu bilgiler düzenli ve sistematik olarak toplanmamıştır. İnsanın geçmiş deneyimleriyle ilgili anımsadıklarıyla sınırlıdır. Buna göre A ve B şıkları deneyimlerden bilgi çıkarma sürecinin sınırlılıklarından olur. Deneyimin başka bir sınırlılığı da, birinin her konuda deneyime sahip olma ola­sılığının olmamasıdır. Kişisel deneyimler kişinin yaşantılarıyla sınırlıdır. Böylece, C ve E şıkları da deneyimlerden bilgi çıkarma sürecinin sınırlılıkları arasında yer alır. Tümdengelime dayalı akıl yürütme ise başka bir bilgi kaynağıdır. Eski Yunan filozoflarının katkısı olarak ortaya çıkan bu kaynak, kişisel deneyim ve otoriteye göre sorunların çözümüne daha sistematik bir yaklaşım getirmiştir. Buna göre kişilerin sadece tümdengelime dayalı akıl yürütme yapması deneyimlerden bilgi çıkarma sürecinin sınırlılıkları arasında yer almaz. Doğru cevap D’dir.

Bilimsel yöntem birbirini izleyen altı adımda gerçekleşmektedir. Bunlar soru­nun belirlenmesi (III), sorunun sınırlandırılması ve tanımlanması (I), denencelerin oluş­turulması (IV), denencelerin test edilmesi için verilerin toplanması (V), verilerin analiz edilmesi ve sonuçtur (II). Buna göre sıralama, III – I – IV – V – II olur. Doğru cevap B’dir.

Bilim nedir? Bilim çok eskilerden beri insanların üzerinde uğraştıkları bir alan ol­duğu için net bir tanımının olması gerektiği düşünülebilir. Ancak durum pek öyle değildir. Soru kısa ve net olmasına karşın yanıtı karmaşık ve zordur. Buna göre A seçeneği doğru değildir. Hatta Kerlin­ger (1986) bilimin doğrudan tanımlanmaması, onun yerine işlevinin ve doğasının açıklanmasının daha uygun olacağı görüşündedir. Böylece verilen seçeneklerden D seçeneğinin doğru olduğu görülür. Kerlinger’e göre bilim yanlış anlaşılmış bir kavramdır. Bu yanlış anlaşılmaya neden olan üç kalıpyargıdan söz edilmektedir (Kerlinger, 1986). Bunlardan ilki bilim insanının beyaz önlüklü, laboratuvarda şişe ve tüplerle çalışan biri olarak görülmesidir. Buna göre B seçeneği yanlıştır. İkinci kalıpyargı, bilim adamlarının iyi düşünen, karmaşık kuramlar oluşturan ve zamanlarının bü­yük kısmını kendi fildişi kulelerinde geçiren, gerçek dünyadan ve sorunlarından habersiz insanlar gibi algılanmasıdır. Üçüncü kalıpyargı ise, bilimin mühendislik ve teknoloji ile aynı anlamda görülmesidir. Bilim insanları köprüler yapan, oto­mobiller üreten, bilgisayarlar ve telefonlar yaratan insanlar olarak görülmektedir. Bu kalıpyargılar insanların bilimi yanlış anlamasına neden olmaktadır. Böylece C ve E seçeneklerinin de yanlış olduğu görülür. Doğru cevap D’dir.

Bilimin tanımı konusunda farklı anlayışlar bulunmakla birlikte, onu niteleyen özellikler konusunda genel bir görüş birliği olduğunu söylemek olasıdır. Buna göre bilimi niteleyen ortak özellikler, bilimin bir bilgi toplama yolu değil, bir analiz yöntemi olması, olgusal olma, mantıksal olma, nesnellik, eleştirici olma, genelleyici olma, seçici olma, evrensel olma, kayıtlı olma, birikimli olma ve sistematik olma olarak sıralanabilir. Bunlardan bilimin birikimli olması, bilimin daha önceki bilgilerin üzerine, onların tekrar göz­den geçirilmesi sonucu yığmalı bir şekilde oluşması ile ilgilidir. Bilim, eski bilgilerin üst üste eklenmesi değil, eski bilgilerin yeni araştırma bulgularıyla sentezle­nerek değişimidir. Bir başka anlatımla, bilim birbirinden kopuk bilgiler yığını değildir. Buna göre soruda verilen bilim insanının merak ettiği konu ile ilgili yapılan araştırmaları incelemesi ve daha sonra araştırılmamış bir problem ortaya atması bilimin birikimli olması niteliği ile ilgilidir. Doğru cevap E’dir.

Bilim bazı ön kabullerden hareket eder. Bunlara sayıltı ya da varsayım denir. Sa­yıltı; deneyle kanıtlanmamış olmakla birlikte kanıtlanabileceği umulan kuramsal düşünü ya da varmış ve gerçekmiş gibi kabul edilerek bir şeyde dayanak olarak kullanılan, bir olayı açıklamada yararlanılan ilke olarak tanımlanmaktadır. Buna göre bilimin temel sayıltılarını aşağıdaki gibi belirtilebilir;

Bilimin temel amacı kuram geliştirmedir. Kuramların oluşturulma sürecinde bilim betimleme, açıklama, yordama ve de­netimleme gibi amaçları gerçekleştirir. Bilimsel kurama ulaşmanın ilk aşaması olguları betimlemedir. Betimleme olguları saptama, sınıflama ve dile getirme gibi işlemleri kapsar. Betimleme daha çok “ne?”, “nedir?” sorularına yanıt arar. Örneğin Türkiye’nin 2011 yılında ihraç ettiği mal­lar nelerdir ve ihraç edilen ülkeler hangileridir? sorularının yanıtı betimlemedir. Buna göre verilen soruda matematik öğretmeninin öğrencilerinin hangi matematik etkinliklerinden hoşlandıklarını araştırması “öğrencilerin hoşlandıkları matematik etkinlikleri nelerdir?” sorusunun cevabıdır. Böylece bu araştırma bilimin betimleme amacı ile ilgilidir. Doğru cevap D’dir.

Bilim insanları bilimsel araştırma sürecinde bazı bilimsel tutumlara sahip olmalı ve bu süreci bilimsel etik ilkeleri doğrultusunda gerçekleştirmelidirler. Bunlardan biri bilim insanlarının bilimsel verilere karşı kuşkucu olması ile ilgilidir. Bilim insanları doğa ve toplumdaki sorunlarla ilgili çözümler üretirler. Ancak ürettikleri bu çö­zümlerin öteki araştırmacılar tarafından da doğrulanması gerekir. Bir araştırma sonucunda üretilen bilgiye geçici gözüyle ve kuşkuyla bakmak gerekir. Doğrula­ma aynı araştırma yinelendiğinde aynı sonucun alınmasıyla gerçekleşir. Bu ne­denle araştırma sürecinin ve ölçme işlemlerinin, bir başka araştırıcının aynı işle­mi tekrar edebilmesine olanak sağlayacak açıklık ve netlikte açıklanması gerekir. Doğru cevap C’dir.

Pozitivist bilim anlayışının dayandığı temel sayıltıları şu şekilde belirtmiştir:

E seçeneğinde verilen “Gerçeklik çok katmanlı ve karmaşıktır.” ifadesi ise post pozitivist bilim anlayışının ayırt edici özellikleri arasında yer alır. Doğru cevap E’dir.

“Orta ve büyük çaplı araştırma”, “Doğa bilimleri modeli”, “Teknik bilgi” ve “Özelden genellemeye gitme” bakış açıları pozitivizm (olguculuk) bilim anlayışının bakış açılarındandır. D seçeneğinde verilen “İstatistik kullanılmaz” ise postmodernist bakış açılarından biridir. Doğru cevap D’dir.

Bilim insanları, bilimsel yöntemi bir sorunun çözümünde kullanırken bu işi bir­birini izleyen yedi temel aşamada gerçekleştirirler. Araştırmanın giriş bölümünde araştırma sorunu belirlenir ve sınırlanır, ayrıca araştırma amaçları denence ya da soru olarak ifade edilir. Daha sonra, sorunla ilgili alanyazın taranır ve sonuçları sunulur. Yöntem bölümünde araştırma modeli doğrultusunda araştırma desenle­nir, veri toplama araçları ve veri toplanacak grup belirlenir. Bulgular bölümünde toplanan verilerin analizi sonucunda elde edilen bulgular sunulur ve yorumlanır. En son bölümde ise, araştırma sonuçları belirlenerek, olası doğurgular açıklanır. Buna göre C seçeneğinde verilen “Araştırma sorusunun belirlenmesi ve sınırlandırılması” bilimsel araştırma sürecinin ilk aşamasıdır. Doğru cevap C’dir.

Herhangi bir düşünce, olay ya da durum ve onun doğurguları üzerinde derinliğine ve genişliğine düşünme, yansıtıcı düşünmedir.

Bir sorunun çözümünde konu alanında otorite kabul edilen umanlar ve önceki deneyimler işe yarar çözümler üretebilse de, bu çözümler sorunun bilimsel yöntemle çözümü kadar işlevsel olmayabilir. Bilimsel yöntem, diğer kaynaklara göre daha güvenilirdir.

Verilen örnekte genel önerme yanlış veya yanlış biçimde genellenmiş bir önermedir. Mantıksal çıkarımda, özel önermede ve tümdengelim akıl yürütme sürecinde bir sorun yoktur. Sorun genel önermeden kaynaklanmaktadır.

Bilimsel yöntemde sorun belirlendikten (1) sonra sorun tanımlanır ve sınırlandırılır (2). Sonrasında da sorunun çözümüne yönelik  denenceler oluşturulur (3).

Bilim bir bilgi toplama yolu değil, bir analiz yöntemidir. Çünkü bilimde olgusal verileri biraraya getirmekten fazlası yapılır. Bilim toplanan verileri analiz eder, sonuç çıkartır.