SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Bilimi tanımlamaya çalışmadan önce, bilimle ilgili farklı tanımlamaları incelemekte yarar var. Aşağıda çeşitli bilim tanımları sunulmuştur. Bunları inceleyerek sınırlandırmaya çalışalım.

Doğru cevap D’dir.

Bilim birikimlidir. Bilim daha önceki bilgilerin üzerine, onların tekrar gözden geçirilmesi sonucu yığmalı bir şekilde oluşur. Bilim, eski bilgilerin üst üste eklenmesi değil, eski bilgilerin yeni araştırma bulgularıyla sentezlenerek değişimidir. Bir başka anlatımla, bilim biribirinden kopuk bilgiler yığını değildir. Doğru cevap E’dir.

Sayıltı; Bir araştırmada, var olan araştırma sürecini ve sonucunu önemli ölçüde etkileyeceği düşünülen, araştırıcının test etmeden doğru olarak kabul ettiği, denenmeyen yargılardır. Doğru cevap B'dir.

Doğru cevap E’dir.

Sorunun doğru yanıtı C seçeneğinde verilmiştir. İnsanların sorunlarının çözümü için kullandıkları çeşitli bilgi kaynakları bulunmaktadır. Bunlar deneyim, sezgiler, otorite, gelenek ve görenekler, tümdengelime dayalı akıl yürütme, tümevarıma dayalı akıl yürütme ve bilimsel yöntem olarak sıralanabilir. Otorite, genel olarak sorunun çözümü için gerekli deneyime sahip birinin bilgisinden yararlanmayı içerir. Nitekim madde kökünde örneklendirilen durumda kişi, hava durumunu öğrenmek üzere bu konuda deneyimi ve uzmanlığı olan bir durumdan yararlanma yoluna gitmiştir.

Tümvarıma dayalı akıl yürütme ve bilimsel yöntem, sorunların çözümünde kullanılan bilgi kaynaklarından ikisidir. Tümevarıma dayalı akıl yürütme süreci, bilimsel yöntemin temellerini oluşturmaktadır. Her iki bilgi kaynağı, sorun/duruma dayalı olarak gözlemlerden yararlanmakta ve elde edilen bilgiler çerçevesinde bir yargıya ulaşmaya çalışmaktadırlar. Aralarındaki en önemli fark, bilimsel yöntemde denence denilen ve daha önceki verilere dayalı olarak geliştirilen ve sonucun geçici tahminini içeren bir yargı olmasıdır. Bilimsel yöntemde, bu yargıyı test etmek için yeni veriler toplanmakta ve bu denencelerin doğrulanıp doğrulanmadığı test edilmektedir. Buna göre Doğru yanıt A seçeneğidir.

Araştırmanın giriş bölümünde araştırma sorunu belirlenir ve sınırlanır, ayrıca araştırma amaçları denence ya da soru olarak ifade edilir. Daha sonra, sorunla ilgili alanyazın taranır ve sonuçları sunulur. Yöntem bölümünde araştırma modeli doğrultusunda araştırma desenlenir, veri toplama araçları ve veri toplanacak grup belirlenir. Bulgular bölümünde toplanan verilerin analizi sonucunda elde edilen bulgular sunulur ve yorumlanır. En son bölümde ise, araştırma sonuçları belirlenerek, olası doğurgular açıklanır. Doğru cevap C’dir.

Bilimi niteleyen çeşitli özellikler bulunmaktadır. A, C, D ve E seçeneklerinde yer alan ifadeler bu özelliklerden bazılarıdır. Ancak B seçeneğinde yer alan ifade doğru değildir. Nesnellik; bilimin öznel görüşlerin değil, nesnel bulguların ifadesi olduğunu anlatır. Bununla birlikte bilimde mutlak bir nesnellikten söz etmek olanaksızdır çünkü bilim insanı bir öznedir. Bilim insanının zihni bir kamera gibi çalışmaz; gördüğü, duyduğu her şeyi olduğu gibi kaydetmez. Anlam oluşumu sürecinde bilim insanının duyguları, düşünceleri, önbilgileri farklı etkileşimlere girerek oluşan bilginin anlamını etkileyebilir.

Sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir. Kuramların oluşturulma sürecinde bilim betimleme, açıklama, yordama ve denetimleme gibi amaçları gerçekleştirir. Bilimsel kurama ulaşmanın ilk aşaması olguları betimlemedir. Betimleme daha çok “ne?”, “nedir?” sorularına yanıt arar.

Sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir. Bilim betimleme, açıklama, yordama ve denetimleme gibi amaçları gerçekleştirmeye çalışır. Betimleme daha çok “ne/nedir” sorularına yanıt arar. A ve B seçenekleri buna bir örnektir. Açıklama ise betimlemeyi de kapsayan bir aşamadır ve neden-sonuç ilişkisini kurmayı gerektirir. C seçeneğindeki ifade bu amaca bir örnektir. Madde kökünde sorulan yordama var olan bilgilere dayalı olarak incelenen konuyla ilgili gelecekte neler olabileceği hakkında tahminde bulunmaktır. 2030 yılına ilişkin enerji gereksinimini belirlemede şu anki verilerden hareket edilerek bir tahminde bulunulmaya çalışılır. Son seçenekteki örnek ise bilimin denetimleme amacı kapsamında yer alır.

Seçeneklerin tümünde bir bilim insanının taşıması gereken ilkeler yer almaktadır. Soruda ise araştırmacının çalışmasında deneyin etkililiğini test etme amacından uzaklaşarak deney grubunun etkililiğini sağlamaya çalışması durumu örneklendirilmiştir. Bu durum bir bilim insanın sahip olması gereken nesnel ve tarafsız olma ilkesi kapsamında açıklanır. Bilim insanlarının temel amacı kendi düşüncelerini doğrulamaya çalışmak değil, gerçeği ortaya çıkarmaktır. Bu nedenle araştırmanın tüm süreçlerinde kişisel yargılar ve düşüncelerden arındırılmış bir nesnellik sağlanmalıdır. Bu nedenle doğru yanıt E seçeneğidir.

Sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir. Pozitivizm (olguculuk) anlayışını ilk olarak ortaya atan kişi sosyolog August Comte’dur (1798-1857). Bununla birlikte Bacon, Galile, Newton, Descartes gibi doğa bilimcileri ve felsefecilerin de bu bilim anlayışının gelişmesine önemli katkıları olmuştur.

Bilim insanları bilgi ve bilimin doğası hakkında farklı felsefi anlayışlara sahiptirler. Bu anlayışları üç temel kategoride incelemek olasıdır. Bunlar pozitivist bilim anlayışı, pozitivizm ötesi /anlamacı /yorumlamacı bilim anlayışı ve eleştirel kuram bilim anlayışlardır. Bu anlayışların her biri farklı bir felsefi görüşe dayanmaktadır. Pozitivist bilim anlayışının temel ilkesi şudur: Bizim dışımızda duran gerçek bir maddi evren bulunmaktadır. Bu gerçek, maddi evrende her şey doğa yasalarınca yönetilmektedir. Doğada eğer bir gerçek varsa onun bir miktarı vardır ve o miktarı ölçebiliriz. Bilim, bu gerçekleri ölçerek doğanın yasalarını bulma uğraşısıdır. Pozitivist bilim anlayışında, bilim insanları doğadaki olayların gözlenmesi sırasında nesnel davranırlar ve ölçme sürecine bir etkileri olmaz. Öte yandan D seçeneğinde yer alan ifade pozitivist anlayışının ayırt edici bir özelliği değildir. D seçeceği postpositivist anlayışının belirleyici bir özeliğidir.

Seçeneklerden yalnızca denenceleri gözlemler yoluyla test etme ve sonuca ulaşma bilimsel yönteme oldukça yakındır. Akıl yürütme, şayet tutarlı ve sistematik ise ağırlıklı olarak felsefede söz konusudur. Mitolojik öyküler kabul gören bilimsel yönteme oldukça uzaktır. Kişisel deneyimler ya da otorite bilgisi ise bireyi bilimsel yöntemde olduğu kadar doğru bilgiye götürmemektedir.

Deneyim sorun çözümünde sıklıkla kullanılan bir bilgi kaynağıdır. Öğretim üyesi deneyimlerinden bilgi çıkarmış, üzerinde yansıtıcı düşünme gerçekleştirmiş ve ödevleri kontrol etmediği için düzenli yapılmadığı sonucuna ulaşmıştır.

Bilimsel yöntem tümevarım ve tümdengelimin sistemli bir bileşkesi olarak düşünülebilir. Örneğin tümdengelime dayalı bir akıl yürütmede sonucun doğru olabilmesi için başlangıçtaki önermenin de doğru olması beklenir. Önerme doğru ya da yanlış bir yargı olabilir. Denence ise önceki deneyimlere dayalı olarak önerilmiş; ancak doğruluğu henüz bilimsel olarak sınanmamış bir önermedir. Tüm bunlar bilimsel yöntemde karşılaşılabilecek bilgi kaynakları olabilir. Öte yandan dogma, araştırmaya gerek duyulmadan, doğruluğu denemesiz ve tartışmasız kabul edilmiş, değişmez sayılan bir düşüncedir. Dogma ile doğru bilgiye ulaşmak oldukça güçtür. Bilimsel yöntemin tarihsel gelişiminde dogmanın bu zararı anlaşılmış, gözlemlere dayalı olarak akıl yürütmenin doğru bilgiye daha sağlıklı bir biçimde ulaştırdığı görülmüştür. Bu bağlamda dogma, verilen seçenekler içerisinde ayrı bir başlıkta değerlendirilebilir.

Seçeneklerde sırasıyla bilimsel yöntemin adımları verilmiştir. Sorunun belirlenmesi, sorunun sınırlandırılması ve tanımlanması, denencelerin ifade edilmesi, denencelerin test edilmesi için uygun verilerin toplanması, verilerin analiz edilmesi ve sonuç olarak özetlenebilecek bu adımlardan en sonuncusunda veriler analiz edilmekte; denencelerin doğrulanıp doğrulanmadığı test edilmektedir. Bu bağlamda denencelerin bir bölümünü doğrulamak, bir bölümünü ise yanlışlamak son adımda yer almalıdır.

Her türlü düzenden yoksun algılar ve duyular ile mantıksal olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlama çabası, Einstein tarafından gerçekleştirilmiş süreç olarak bilim tanımlarından biridir. Diğer tanımların tamamında bilim bir ürün olarak, yani nesnel bilgiler bütünü olarak nitelenmektedir.

Bilim olgusaldır. Bilimsel önermelerin tümü ya doğrudan ya da dolaylı olarak gözlenebilir olgular dile getirir. Doğa ötesilik ve metafizik bu nedenle bilimsel alanın dışındadır. Bilimsel bilgilerin doğru kabul edilebilmesi için olgusal kanıtlar gereklidir.