Araştırma Sorununun Belirlenmesi

Türk Dil Kurumu sözlüğünde sorun, “teoremler ve kurallar yardımıyla çözülmesi istenen soru, mesele, güçlük” olarak tanımlanmıştır.

Teorem, kanıtlanan bilimsel önermedir.

Araştırma sorunu seçerken dikkat edilmesi gereken ölçütler şunlardır:

• Genel ölçütler
  • Çözülebilirlik
  • Önemlilik
  • Yenilik
  • Etik kurallara uygunluk
• Özel ölçütler
  • Araştırmacının yetkinliği
  • Araştırma yöntem ve tekniklerinde yeterlik
  • Veri toplama izni
  • Zaman ve olanaklar
  • Araştırmacının ilgisi

Karasar (1995), araştırma sorununun tanımlanmasında, aşamalı bir yaklaşımı önermektedir. Aşamalı yaklaşım, sorunun araştırmacı tarafından anlaşılması ve daha sonra açımlanarak tanımlamasına oldukça net yanıt vermektedir. Karasar, aşamalı yaklaşımın şu üç ana bölümden oluştuğunu söylemektedir:

1. Bütünleştirme
2. Sınırlandırma
3. Tanımlama

Birinci bölüm olan bütünleştirme aşamasında, sorun alanı bir bütün olarak ele alınır ve birbiriyle ilişkili parçalara ayrılarak dilimler halinde tanımlanır. İkinci aşamada, bütün içinden incelenecek olan bölüm alınarak ayrıntılı bir biçimde tanıtılır. Bu bölüme, sınırlandırma aşaması da denir. Başka bir deyişle, incelenecek olan, merak edilen, çalışılacak ve araştırılacak olan konu sınırlandırılarak bütün içerisinden öne çıkarılır. Üçüncü aşama olan tanımlama sırasında ise, sınırlandırılan bölüm ya da konu, ayrıntılı biçimde açıklanır. Bu bölümde sorun durumunu etkilediği ya da oluşturduğu düşünülen değişkenler ve aralarındaki ilişkiler tanımlanır. Sorun durumu bu aşamada net bir biçimde belirtilir.

Değişken, farklı olaylar arasındaki ilişkidir.

Nitel araştırma, bir durumu ilişki bağlantıları içinde anlamaya çalıştığı için bir olayı etkileyen değişkenleri kendisi ortaya çıkarır. Nitel araştırmalarda değişkenler ve denencelerle (hipotezlerle) yola çıkılmaz. Bu araştırma türü daha çok insan ve grup davranışlarına ya da düşüncelerine odaklanır.

Nitel araştırma: Niçin? Nasıl? Ne şekilde? sorularına yanıt arar.

Nicel araştırma: Ne kadar? Ne miktarda? Hangi sıklıkta? Ne kadar yaygın? gibi sorulara yanıt arar ve sonuçları sayılarla ifade eder.

Değişkenleri aldıkları değerlere göre ikiye ayırabiliriz:

• Süreksiz (geçişsiz) değişkenler
• Sürekli (geçişli) değişkenler

Söz konusu değişkenler sayılarla ilgili değişkenlerdir ve bazı kaynaklarda, nicel ve nitel değişkenler olarak adlandırılır.

Süreksiz değişken, belirli sınırlar içinde ve tam sayılarla ifade edilen değişkendir. Örneğin cinsiyet değişkeni, yalnızca kadın ve erkek olarak değer alabilir. Normal şartlarda bu değişken üçüncü bir değer alamaz, başka bir deyişle sınırı bellidir. Bu nedenle süreksiz değişken olarak adlandırılır. Bazı kaynaklarda bu tür değişkenlere nitel değişken adı da verilir.

Sürekli değişken ise belirli sınırlar arasında farklı ya da herhangi bir değer alabilen değişkenlerdir. Tam sayılar arasında kesirli ya da ondalıklı sayıları da alabilirler. Bu değişkene en iyi örnek ağırlık olabilir. Ağırlık, düşündüğümüzde, sıfırdan sonsuza kadar bir değer alabilir. Yine bazı kaynaklarda bu değişkenlere nicel değişken adı da verilmektedir.

Kontrol şekillerine göre değişkenler üçe ayrılır:

• Bağımlı değişken
• Bağımsız değişken 
• Kontrol değişkeni

Bağımlı değişken, araştırmacının, sonuçlarını değiştirmek istediği, araştırma sonunda açıklamak istediği durum olarak tanımlanabilir. Daha farklı bir ifadeyle, araştırmanın sonucudur diyebiliriz.

Bağımsız değişken, bağımlı değişkenin üzerinde etkileri olan ve araştırmacı tarafından bağımlı değişken üzerindeki etkileri doğrudan ya da dolaylı olarak kontrol edilen değişken türüdür.

Birden çok bağımsız değişkenin kullanıldığı ve araştırmacının tüm değişkenleri manipüle edebildiği araştırmalara genellikle faktöryel desen çalışmaları denir.

Bağımsız değişkenlerden en az biri araştırmacı tarafından manipüle edilemiyorsa o tür araştırmalara blok desen çalışmaları denilmektedir.

Kontrol değişkeni, bağımsız değişken örneğinde olduğu gibi, araştırma sonucuna yani bağımlı değişkene dolaylı bir biçimde etkisi olan değişken türüdür. Araştırma sonuçlarına bağımsız değişkenler gibi doğrudan olmasa da dolaylı yoldan etki eden değişkenlere kontrol değişkenleri denir.

Türkçe kaynaklarda dış kaynaklara ait değişken ve kontrol değişkeni başlığı altında tanımlanan bu değişken türü, araştırmanın sonucuna yani bağımlı değişkene önceden tahmin edilemeyen bir biçimde etkisi olan değişken türüdür.

Moderatör değişken, aralarındaki ilişki araştırılan iki tür değişkeni (bağımlı ve bağımsız) etkileyebilen ve bunlar aralarındaki ilişkiyi görmemizi engelleyebilen bir değişken türüdür.

Hipotez (denence), doğruluğu sınanan bir yargıdır. Denence ya da hipotezler en az iki değişken arasındaki ilişkiyi açıklamak için kullanılır. Örneğin “Düzenli çalışmak okul başarısını artırır”, “tasarruf etmek bizi ekonomik krizlerden korur”, “sigara içmemek ameliyat sonrası iyileşme sürecini önemli ölçüde azaltır” gibi hipotez örnekleri verilebilir.

Hipotezler aslında denenen yargılardır. Genel olarak araştırmalarda iki tip hipotez kullanılır. Bunlar iki türlüdür:

• İstatistiksel hipotez (null hypothesis=farksızlık hipotezi=sıfır hipotezi)
• Araştırma hipotezi (research hypothesis=alternatif hipotez=karşıt hipotez)

İstatistiksel hipotez H₀ olarak ifade edilir. İstatistiksel hipotez öyle bir hipotezdir ki, “araştırmadaki değişkenler arasında fark yoktur” önermesine dayanır. İstatistiksel hipotez, eşitliğin ya da farksızlığın ifadesidir.

İstatistiksel hipotez değişkenler arası ilişkinin olmadığını ifade ediyorsa araştırma hipotezi de değişkenler arasında ilişkinin olduğunun ifadesidir.

İyi bir hipotez yazmak için belirlenmiş ölçütler şunlardır:

1. İyi bir hipotez soru biçiminde değil düzgün bir önerme şeklinde olması gerekir. Hipotezler açık, net ve güçlü bir biçimde ifade edildikleri zaman etkili olurlar.
2. İyi bir hipotez değişkenler arasında beklenen bir ilişkiyi ifade eder.
3. İyi bir hipotez bağlı olduğu kuramı ya da alanyazını yansıtmalıdır.
4. İyi bir hipotez kısa, öz ve aynı zamanda konuya odaklı olmalıdır. İçerdiği değişkenleri tam olarak ifade eden, aralarındaki ilişkiyi iyi anlatan bir hipotez araştırmanın konusunu anlatmada en güçlü araçlardan birisidir. Araştırma hipotezini okuyanlar bu araştırmanın amacını ve nasıl yapılacağı ya da yapıldığı hakkında fikir yürütebilmelidirler.
5. İyi bir hipotez aynı zamanda test edilebilen bir hipotezdir.

Tutum ölçeği, bireylerin tutumlarını sayısal olarak ölçmek üzere geliştirilmiş araçtır.

Alanyazın, herhangi bir bilim dalında yazılmış yapıtların tümüdür.

Alanyazın taramasındaki en önemli amaç benzer araştırmaları bulup onlardan sonuçlar çıkarmak ve yeni araştırmayı onların sonuçlarına göre şekillendirmektir.

Alanyazın taramasının adımları şunlardır:

1. Genel kaynakları kullanarak araştırma konunuzu tanımlayın.
2. İkinci düzey kaynakları kullanarak alanyazını tarayın.
3. Birinci düzey kaynakları kullanarak alanyazını tarayın.
4. Notlarınızı düzenleyin.
5. Sorun durumunu oluşturun.

Alanyazın taramasında yararlanılan farklı bilgi kaynak düzeyleri şunlardır:

• Genel kaynaklar: Konu hakkında genel fikir verir ve ayrıntılı kaynaklara yönlendirir.
• İkinci düzey kaynaklar: Özgün araştırmaların özetlerini ve sonuçlarını veren kaynaklar.
• Birinci düzey kaynaklar: Özgün araştırma makaleleri, raporları ve benzeri çalışmalar.

Anahtar sözcük, elektronik olarak İnternette ya da bilgisayardaki bir veri tabanında arama yapmak isteyen insanların arama motorlarının kutucuklarına yazdıkları sözcüklerdir.

Sorun durumunu oluşturabilmeniz için yaşamsal bir önem taşıyan alanyazın taramasında bulduğunuz çalışmaları şu şekilde özetleyebilirsiniz:

• Çalışmanın başlığı: Genelde çalışmanın konusu ile ilgili bilgi verir.
• Yazar ya da yazarlar ile ilgili bilgi: Araştırmayı yapan ya da yapanlarla ilgili bilgileri not ediniz.
• Çalışmanın amacı ve sorunu: Araştırmanın amacı ve sorunu ile ilgili bilgileri kısaca yazınız.
• Alanyazın taraması için kullanılan kaynaklar: Çalışmanın kaynakça bölümü sizi konu ile ilgili başka önemli kaynaklara yönlendirir. Gerekirse bunları kullanmak için not alınız.
• Çalışmanın yöntem ve bulguları: Araştırmada sorun durumunu çözmek için hangi yöntem kullanılmış ve neler bulunduğunu not ediniz. Bunlar özetinizin temelini oluşturacaktır.
• Tartışma bölümü: Araştırma bulguları ile başka araştırmaların karşılaştırıldığı bölümdür.
• Kişisel notlar: İncelediğiniz çalışma ya da çalışmanın içindeki önemli noktalarla ilgili değerlendirmelerinizi yazınız.

Sorun durumunu şu bölümlerden oluşur:

• Giriş Bölümü: Birinci bölüm olan bütünleştirme aşamasında sorun alanı bir bütün olarak ele alınır ve birbiriyle ilişkili parçalara ayrılarak dilimler halinde tanımlanır. Bu aşamada araştırmacı sorun durumunun doğasından söz eder. Araştırmayı neden yapacağına ilişkin ipuçlarını genel olarak yansıtır.
• Gelişme Bölümü: İkinci aşamada bütün içinden incelenecek olan bölüm alınarak ayrıntılı bir biçimde tanıtılır. Bu bölüme sorunu sınırlandırma aşaması denir. Başka bir deyişle incelenecek olan, merak edilen, çalışılacak ve araştırılacak olan konu sınırlandırılarak bütün içerisinden öne çıkarılır. Alanyazın taramasından elde edilen benzer araştırma sonuçları bu bölümde sunulur.
• Sonuç Bölümü: Üçüncü ve son aşamada ise sınırlandırılan bölüm ya da konu ayrıntılı bir biçimde açıklanır. Bu bölümde sorun durumunun etkilediği ya da oluşturduğu düşünülen değişkenler tanımlanır, aralarındaki ilişkiler tanımlanır. Sorun durumu bu aşamada net bir biçimde betimlenir. Son paragrafta, araştırmacı, “Bu araştırmanın sorunu......” ifadesini net bir biçimde açıklar ve sorun durumu bölümünü bu şekilde tamamlar.