SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ - Deneme Sınavı - 36

Bilim ve felsefenin gerçeği anlama yolundaki farklı bakış açıları, inceledikleri ve yanıt aradıkları sorulardan çok, bu soruların nasıl bir yöntemle yanıtlanacağıdır. Felsefede gerçeği arama yöntemi olarak sistemli ve tutarlı bir akıl yürütme süreci ön planda iken; bilimde sorunlarla ilgili denenceler öne sürme, gözlemler yaparak onları test etme ve sonuca ulaşma yöntemi ön plandadır.

İnsanlar karşılaştıkları sorunları çözerken farklı yaklaşımlardan yararlanırlar. Kimisi kendisinin geçmişteki deneyimlerinden yararlanır, kimisi tümevarım ya da tümdengelim yoluyla akıl yürütür, kimisi kişisel sezgilerine güvenir, kimisi konuyu iyi bilen ve otorite olarak kabul edilen birilerine danışır, kimisi de bilimsel yöntemle gerekli verileri toplayıp kafasındaki denenceleri test edip bir sonuca ulaşmaya çalışır. Seçmek istediği bölüm hakkında ö bölümdeki bir öğretim üyesinden bilgi alan öğrenci bir otoriteye başvurmuş demektir.

Bilimin ne olduğuna ilişkin tanımlar dikkatle incelendiğinde aslında bunların birkaç grupta toplandığı görülmektedir. Ürün olarak bilim; bilimsel yöntemle oluşturulmuş sistematik bilgiler bütünüdür. Bu bilgiler nesneldir, sistematiktir, geçerlidir ve güvenilirdir. Süreç olarak bilim ise gerçeği arama ya da bir sorunun çözümü için bilimsel yöntemin kullanılmasıdır. Aslında bilim hem bilimsel yöntemin kullanılması hem de bu yöntemin sonucunda ulaşılan bilgilerin tümüdür.

Bilimsel önermelerin, yöntemlerin ve sonuçların tümü gözlenebilir gerçekleri yani olguları içerir. Bilimde metafiziğe ya da doğaötesi inançlara yer yoktur. Bilimsel bilgilerin doğru kabul edilebilmesi için olgusal kanıtlarının olması gerekir.

Tümdengelimsel akıl yürütme sürecinin üç temel basamağı ve vardır. Bunlar

Aşağıdaki örneği inceleyelim.

Genel önerme : Bütün kuşların kanadı vardır.

Özel önerme : Saksağan bir kuştur.

Sonuç (çıkarım) : O halde saksağanın kanadı vardır. Doğru cevap A’dır.

Bilimi tanımlamaya çalışmadan önce, bilimle ilgili farklı tanımlamaları incelemekte yarar var. Aşağıda çeşitli bilim tanımları sunulmuştur. Bunları inceleyerek sınırlandırmaya çalışalım.

Doğru cevap D’dir.

Bilim birikimlidir. Bilim daha önceki bilgilerin üzerine, onların tekrar gözden geçirilmesi sonucu yığmalı bir şekilde oluşur. Bilim, eski bilgilerin üst üste eklenmesi değil, eski bilgilerin yeni araştırma bulgularıyla sentezlenerek değişimidir. Bir başka anlatımla, bilim biribirinden kopuk bilgiler yığını değildir. Doğru cevap E’dir.

Sayıltı; Bir araştırmada, var olan araştırma sürecini ve sonucunu önemli ölçüde etkileyeceği düşünülen, araştırıcının test etmeden doğru olarak kabul ettiği, denenmeyen yargılardır. Doğru cevap B'dir.

Doğru cevap E’dir.

Sorunun doğru yanıtı C seçeneğinde verilmiştir. İnsanların sorunlarının çözümü için kullandıkları çeşitli bilgi kaynakları bulunmaktadır. Bunlar deneyim, sezgiler, otorite, gelenek ve görenekler, tümdengelime dayalı akıl yürütme, tümevarıma dayalı akıl yürütme ve bilimsel yöntem olarak sıralanabilir. Otorite, genel olarak sorunun çözümü için gerekli deneyime sahip birinin bilgisinden yararlanmayı içerir. Nitekim madde kökünde örneklendirilen durumda kişi, hava durumunu öğrenmek üzere bu konuda deneyimi ve uzmanlığı olan bir durumdan yararlanma yoluna gitmiştir.

Araştırmanın giriş bölümünde araştırma sorunu belirlenir ve sınırlanır, ayrıca araştırma amaçları denence ya da soru olarak ifade edilir. Daha sonra, sorunla ilgili alanyazın taranır ve sonuçları sunulur. Yöntem bölümünde araştırma modeli doğrultusunda araştırma desenlenir, veri toplama araçları ve veri toplanacak grup belirlenir. Bulgular bölümünde toplanan verilerin analizi sonucunda elde edilen bulgular sunulur ve yorumlanır. En son bölümde ise, araştırma sonuçları belirlenerek, olası doğurgular açıklanır. Doğru cevap C’dir.

Sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir. Kuramların oluşturulma sürecinde bilim betimleme, açıklama, yordama ve denetimleme gibi amaçları gerçekleştirir. Bilimsel kurama ulaşmanın ilk aşaması olguları betimlemedir. Betimleme daha çok “ne?”, “nedir?” sorularına yanıt arar.

Sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir. Bilim betimleme, açıklama, yordama ve denetimleme gibi amaçları gerçekleştirmeye çalışır. Betimleme daha çok “ne/nedir” sorularına yanıt arar. A ve B seçenekleri buna bir örnektir. Açıklama ise betimlemeyi de kapsayan bir aşamadır ve neden-sonuç ilişkisini kurmayı gerektirir. C seçeneğindeki ifade bu amaca bir örnektir. Madde kökünde sorulan yordama var olan bilgilere dayalı olarak incelenen konuyla ilgili gelecekte neler olabileceği hakkında tahminde bulunmaktır. 2030 yılına ilişkin enerji gereksinimini belirlemede şu anki verilerden hareket edilerek bir tahminde bulunulmaya çalışılır. Son seçenekteki örnek ise bilimin denetimleme amacı kapsamında yer alır.

Bilim insanları bilgi ve bilimin doğası hakkında farklı felsefi anlayışlara sahiptirler. Bu anlayışları üç temel kategoride incelemek olasıdır. Bunlar pozitivist bilim anlayışı, pozitivizm ötesi /anlamacı /yorumlamacı bilim anlayışı ve eleştirel kuram bilim anlayışlardır. Bu anlayışların her biri farklı bir felsefi görüşe dayanmaktadır. Pozitivist bilim anlayışının temel ilkesi şudur: Bizim dışımızda duran gerçek bir maddi evren bulunmaktadır. Bu gerçek, maddi evrende her şey doğa yasalarınca yönetilmektedir. Doğada eğer bir gerçek varsa onun bir miktarı vardır ve o miktarı ölçebiliriz. Bilim, bu gerçekleri ölçerek doğanın yasalarını bulma uğraşısıdır. Pozitivist bilim anlayışında, bilim insanları doğadaki olayların gözlenmesi sırasında nesnel davranırlar ve ölçme sürecine bir etkileri olmaz. Öte yandan D seçeneğinde yer alan ifade pozitivist anlayışının ayırt edici bir özelliği değildir. D seçeceği postpositivist anlayışının belirleyici bir özeliğidir.

Bilimsel yöntem tümevarım ve tümdengelimin sistemli bir bileşkesi olarak düşünülebilir. Örneğin tümdengelime dayalı bir akıl yürütmede sonucun doğru olabilmesi için başlangıçtaki önermenin de doğru olması beklenir. Önerme doğru ya da yanlış bir yargı olabilir. Denence ise önceki deneyimlere dayalı olarak önerilmiş; ancak doğruluğu henüz bilimsel olarak sınanmamış bir önermedir. Tüm bunlar bilimsel yöntemde karşılaşılabilecek bilgi kaynakları olabilir. Öte yandan dogma, araştırmaya gerek duyulmadan, doğruluğu denemesiz ve tartışmasız kabul edilmiş, değişmez sayılan bir düşüncedir. Dogma ile doğru bilgiye ulaşmak oldukça güçtür. Bilimsel yöntemin tarihsel gelişiminde dogmanın bu zararı anlaşılmış, gözlemlere dayalı olarak akıl yürütmenin doğru bilgiye daha sağlıklı bir biçimde ulaştırdığı görülmüştür. Bu bağlamda dogma, verilen seçenekler içerisinde ayrı bir başlıkta değerlendirilebilir.

Seçeneklerde sırasıyla bilimsel yöntemin adımları verilmiştir. Sorunun belirlenmesi, sorunun sınırlandırılması ve tanımlanması, denencelerin ifade edilmesi, denencelerin test edilmesi için uygun verilerin toplanması, verilerin analiz edilmesi ve sonuç olarak özetlenebilecek bu adımlardan en sonuncusunda veriler analiz edilmekte; denencelerin doğrulanıp doğrulanmadığı test edilmektedir. Bu bağlamda denencelerin bir bölümünü doğrulamak, bir bölümünü ise yanlışlamak son adımda yer almalıdır.

Her türlü düzenden yoksun algılar ve duyular ile mantıksal olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlama çabası, Einstein tarafından gerçekleştirilmiş süreç olarak bilim tanımlarından biridir. Diğer tanımların tamamında bilim bir ürün olarak, yani nesnel bilgiler bütünü olarak nitelenmektedir.

Bilim olgusaldır. Bilimsel önermelerin tümü ya doğrudan ya da dolaylı olarak gözlenebilir olgular dile getirir. Doğa ötesilik ve metafizik bu nedenle bilimsel alanın dışındadır. Bilimsel bilgilerin doğru kabul edilebilmesi için olgusal kanıtlar gereklidir.

Doğada var olan bir şeyin miktarı da vardır, miktar oluşturan her şey ölçülebilir.  Diğer seçenekler ise yanlış ifadelerden oluşmaktadır. Şöyle ki doğa, açıklamaya ve gözlemlemeye izin vermeyecek kadar hızlıdır. Doğaüstü güçlerle olaylar açıklanamaz. Gerçeklik dinamiktir ve elde var olan yeni bilgilere göre değişkenlik gösterir. Doğadaki olaylar genellenebilir özelliğe sahiptir ve birbiriyle ilişkilidir. Bu nedenle de benzer olaylar gruplanarak incelenebilir.

Bilimin amaçlarından biri yordamadır. Var olan bilgilere dayalı olarak incelenen konuya ilişkin gelecekte neler olabileceği hakkında tahminde bulunmayı gerektirir. Tüm seçeneklerde bir durum saptaması, bir olgunun dile getirilmesi söz konusudur. Yani ne / nedir sorularına yanıt verilmekte ve betimleme yapılmaktadır. B seçeneğinde ise bir yordama, yani var olan bilgiye dayalı olarak geleceğe ilişkin bir tahmin söz konusudur.