SÖMÜRGECİLİK TARİHİ (AVRUPA-AMERİKA)

Ulusal mücadele hareketlerinin giderek ivme kazanması Avrupa merkezli sömürge
imparatorluklarının dağılmasında ciddi bir etken oldu. Uzak sömürgelerde bağımsızlık ya
da özerklik gibi taleplerle yola çıkan her ayaklanma, sömürgeci imparatorlukların dominyonlarına daha fazla taviz vermesiyle sonuçlandı. Keza sömürgeciler için daha geniş halk kitlelerini memnun etmektense zaten uzunca bir süredir iş birliği içinde oldukları yerli
seçkinlerin taleplerini karşılamak hem daha kolay hem daha az maliyetliydi. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Olağanüstü çabalar yeterli olmadığı gibi kısa süre içerisinde Hindistan, Fas, Tunus, Malezya, Kenya, Cezayir gibi kadim sömürgelerde şiddet içeren bağımsızlık yanlısı ayaklanmalar çıktı. Doğru yanıt C seçeneğidir.

1956’da yaşanan Süveyş Krizi’nde, İsrail’le iş birliği yapan İngiltere ve Fransa’nın, Sovyetler karşısında başarısız olması ve krizin ancak Amerika’nın araya girmesiyle aşılması geleneksel sömürge imparatorluklarının sonunu işaret ettiği gibi Amerika’nın dünya üzerindeki etkisini giderek artırdığının da  bir göstergesi niteliğindedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Batı sömürgeciliğinin temsil kabiliyetinin Avrupa’dan Amerika’ya geçmesi noktasında bir başlangıç oldu. 1956’da yaşanan Süveyş Krizi’nde, İsrail’le iş birliği yapan İngiltere ve Fransa’nın, Sovyetler karşısında başarısız olması ve krizin ancak Amerika’nın araya girmesiyle aşılması geleneksel sömürge imparatorluklarının sonunu işaret ettiği gibi Amerika’nın dünya üzerindeki etkisini giderek artırdığının da bir göstergesi niteliğindedir. Kriz esnasında 3 devletin Süveyş Kanalı’nın Nasır tarafından millîleştirilmesine karşı çıkmasına rağmen Sovyetler karşısında tutunamayışı aynı zamanda Sovyetlerin de küresel bir güç olarak ortaya çıkışının bir işareti olarak algılanabilir. Dünya bu dönemde bir tarafını Amerika, diğer tarafını Rusya’nın oluşturduğu iki kutuplu bir çatışma ortamının başlamasına şahit olurken geleneksel sömürge imparatorlukları son bulmakta, milliyetçi hareketler de giderek tırmanmaktaydı. Bu süreçler âdeta birbirine bağımlı ve paralel olarak ilerledi. İngiltere ve Fransa’nın Süveyş Krizi sırasında kaybettikleri prestij ve bu kriz esnasında ortaya çıkan zafiyetleri, dominyonlardaki özgürlükçü hareketlere cesaret verdi. Doğru yanıt E seçeneğidir.

1823’te ABD Başkanı Monroe’nin ilan ettiği doktrin ile kıtanın geneline yapılacak herhangi bir müdahaleyi düşmanca olarak nitelendireceğine dair Avrupalıları uyaran ABD’nin, Latin Amerika üzerindeki etkisi bu tarihten itibaren âdeta kurumsallaşmaya başladı. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Pasifik’i kontrol etme iddiasında olan Amerika’nın ilk önemli durağı olan Filipinler, yayılmacı politikaları tecrübe etmesi açısından bir okul, aynı zamanda Amerikan tarzı sömürgeciliğin mahiyetini anlamak bakımından da bir örnek niteliğindedir. Amerika bölgeye demokrasi ihraç etmek üzere gittiğini iddia etmiş, neticede bu söylem hem ABD hem de Filipin halkı için Amerikan varlığının gerekliliğine bir dayanak teşkil etmiştir. İlhakın hemen ardından öncelikle bölgede Amerikan kurumlarının tesis edildiği görülmektedir. Amerikalı yetkililerin birçoğu danışmanlık ve eğitim hizmetlerini bizzat üstlenmiş durumdaydı ve ulaşılmak istenen hedef kitle yerli elitlerdi. Seçkinlerin eğitilmesiyle birlikte içerde iş birliğine müsait bir kesim oluşturulacak ve onların üzerinden sistemin devamı sağlanabilecekti. Uygulamalar öylesine başarılı oldu ki 1946’daki bağımsızlık anına gelindiğinde başkanlık rejimi, güçler ayrılığı prensibi, iki partili sistemi ve özel mülkiyete verdiği önemle Filipinler âdeta Amerika’yı taklit ediyordu. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Rusya gibi komünist idare altında olan Çin, 1949 yılında kendi anakarasının tamamında kontrolü ele geçirmişti. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Amerikan emperyal sisteminin tesis edilmesi için hiç şüphesiz siyasî organizasyonların yanı sıra ekonomik iş birliği araçlarının geliştirilmesine de ihtiyaç vardı. Bretton Woods Anlaşması bunun için ilk ve en önemli adımlardan biri oldu. Anlaşmanın amacı, Amerika’nın hedeflediği ekonomik kontrol mekanizmasını tüm dünyada hâkim kılmaktı. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Sovyetlerin dağılmasının hemen ertesinde yaşanan 1991 Körfez Savaşı ABD’nin bölgedeki yayılmacı politikalarının devamı niteliğindeydi. Bu defa siyasî meşruiyet aracı olarak tehdidin adı değişmiş, komünizm yerine başta Müslüman ülkeler olmak üzere “terörizm ve terörist devletler’’ yeni tehdit kaynağı olarak sunulmuştu. Doğru yanıt A seçeneğidir.