SÖMÜRGECİLİK TARİHİ (AVRUPA-AMERİKA)

Batı yayılmacılığı XX. yüzyılın hemen başında ekonomik ve siyasî olarak zirve noktasına ulaşmış bulunuyordu. Neredeyse bütün büyük Avrupa devletleri sömürgecilikle bir şekilde bağlantılıydı. İngiltere, Fransa gibi imparatorluklar zenginliklerini bu yolla katlayarak artırmışlardı. Antiemperyalist bir düşüncenin ürünü olan Amerika bile kendi içindeki problemleri çözdükten sonra, yalnızca şirketler bazında gerçekleştirdiği uluslararası ticarî faaliyetleri bir adım daha öteye taşıma gayretindeydi. Yüzyılın hemen başında dünyanın önde gelen güçleri arasında Afrika’nın paylaşılması üzerine yapılan çatışmalar, Çin-Japon Savaşı, İspanyol-Amerikan Savaşı, Boer Savaşı ve Rus-Japon Savaşı gibi mücadeleler, geleneksel sömürgecilikten farklı olarak kapitalist olguyla yakından bağlantılı yeni bir tür emperyalizmin gelişmekte olduğunun bir göstergesiydi. Öte yandan XX. yüzyılın başında küresel emperyalist devletler arasındaki rekabet iki dünya savaşının yaşanmasına neden olmuştu. Bu iki savaş sonucunda Sovyetlerin de emperyalist bir güç olarak belirmesi Amerika’nın başını çektiği kapitalist sisteme yönelik bir meydan okuma niteliğindeydi. Bu dönemde ortaya çıkan Almanya, Japonya, İtalya gibi ülkeler başta İngiliz hegemonyası olmak üzere geleneksel sömürgeci güçlere karşı büyük bir mücadeleye girişmişti. Giderek yoğunlaşan pazar elde etme çabası, Alman üretim sisteminin son derece güçlü bir altya pıyla devreye girmesi ve Amerika’nın etki alanlarını genişletmek üzere harekete geçmesi, geleneksel imparatorlukların aleyhine olmak kaydıyla emperyalist yarışa yeniden ivme kazandırmıştı.

Savaşı kaybeden Almanya’ya yönelik ağır yaptırımlar içeren Versay Antlaşması buna rağmen galiplerden Fransızlar başta olmak üzere neredeyse kimseyi memnun etmedi. Nitekim Alman toplumunun anlaşma şartlarına yönelik sert tepkisi kısa bir süre sonra Alman siyasetinde “nasyonal sosyalizm’’ düşüncesinin yükselmesinde etkili oldu.

Savaştan sonraki 10 yıl boyunca Milletler Cemiyeti öncülüğündeki “özgür ve demokratik dünya projesi”nin etkisiyle emperyalizm sorunu bir süre için ertelenmiş oldu. Fakat Almanya, Japonya, Rusya ve İtalya gibi ülkelerde baş gösteren diktatör rejimlerin etkisiyle dünya yeni bir sömürgeci rekabete sahne olmaya başladı.

1931’de Çin’e saldırarak Uzak Doğu’da imparatorluk düşüncesini yeniden alevlendiren Japonya’nın yanı sıra, Avrupa’nın merkezinde gerçekleştirdiği ağır sanayi hamlesiyle Versay’ın rövanşını almaya hazırlanan Nazi Almanyası ve Habeşistan’a saldırarak geleneksel sömürgeciliği yeniden başlatan Mussolini idaresindeki faşist İtalya’nın izlediği politikalar yeni bir emperyalist çatışmanın habercisi niteliğindeydi.

Rusya, Stalin idaresinde yoğun propaganda faaliyetleriyle yeni türden bir emperyalist tutumla geri döndü. Başta Avrupa’nın doğusu olmak üzere Asya ve Pasifik’e kadar etki alanlarını genişletmeyi hedefleyen Rusya ile önderliğini Amerika’nın üstlendiği liberal batı arasında yaşanan sosyal, ekonomik ve siyasî çatışma, “Soğuk Savaş” olarak adlandırılan iki kutuplu dünyanın en önemli olgusudur. Nitekim Amerika’nın Kore, Vietnam ve diğer müdahaleleri, Sovyetlerin Afganistan sınırlarına kadar yayılması veya Boğazlar üzerindeki düşünceleri bu politikaların dışa yansımasından başka bir şey değildi.

1941 yılı içerisinde Japonların Pearl Harbor’a düzenlediği intihar saldırıları, Amerika’nın kendi içine kapandığı günlerin de sonu oldu. İlerleyen süreçte istikrar ve güven için küresel müdahalelerin gerekliliğine inanan Amerikalılar yalnızca finansal değil askerî operasyonlarla da dünya üzerinde egemen güç hâline geldi. Savaş esnasında Kuzey Afrika, İtalya ve Fransa’da varlık gösteren Amerikan birlikleri 1943’te giriştikleri Uzak Doğu macerasını 1945'te Japonya’ya atom bombası atarak nihayete erdirdiler.

1941 yılı içerisinde Japonların Pearl Harbor’a düzenlediği intihar saldırıları, Amerika’nın kendi içine kapandığı günlerin de sonu oldu.

ABD merkezli sömürgeci politikaların ve yayılmacılığın ilk uygulamaya konulduğu yer Latin Amerika coğrafyası olmuştur.

Monroe Doktrini ile Latin Amerikalıların hamiliğini ilan etmiştir.

Sovyetlerin başını çektiği komünist bloka karşı cephenin önderliğini üstlenen Amerika ise II. Dünya Savaşı’ndan yeni süper güç olarak çıkmıştı.

Başkan Truman, Sovyetlerin Akdeniz’e doğru ilerlemesini durdurabilmek adına bu coğrafyadaki iki devlet olan Türkiye ve Yunanistan’a yardım kararı aldı. Bunu daha sonrasında 16 Avrupa ülkesine yönelik olarak devreye sokulan Marshall yardımı takip etti. Bu çabalar Avrupa ülkelerinin yeniden yapılandırılmasına yönelik gözükse de gerçekte Amerikan çıkarlarının devamını tesis etmeye yönelik ekonomik bir tedbirden ibaretti.

Bu durumda İngiltere; Uzak Doğu, Akdeniz ve Afrika’da güç kaybetmeye başladı. İngiliz şirketler büyük savaş sonrasında giderek artan bir şekilde yerel ayaklanmalar, Bolşevik propaganda ve Amerikan rekabetiyle karşı karşıya kaldı ve yalnızca petrol bölgeleri değil denizaşırı diğer sömürgelerin idaresi de her geçen gün zorlaştı. Amerikan şirketlerinin petrol bölgelerinden pay alma çabaları, İngilizleri kontrolü elde tutmak için çeşitli tedbirler almaya sevk ettiyse de bunda pek bir başarı elde edilemedi. Doğru yanıt A seçeneğidir.