SÖMÜRGECİLİK TARİHİ (AVRUPA-AMERİKA)

Yüzyılın hemen başında dünyanın önde gelen güçleri arasında Afrika’nın paylaşılması üzerine yapılan çatışmalar, Çin-Japon Savaşı, İspanyol-Amerikan Savaşı, Boer Savaşı ve Rus-Japon Savaşı gibi mücadeleler, geleneksel sömürgecilikten farklı olarak kapitalist olguyla yakından bağlantılı yeni bir tür emperyalizmin gelişmekte olduğunun bir göstergesiydi.  Doğru cevap E'dir.

I. Dünya Savaşı’ndan sonra Arap coğrafyasındaki petrol bölgelerinin neredeyse tamamını ele geçiren İngiltere, yüzyılın ortalarına kadar bölgedeki üstünlüğünü devam ettirdi. Fakat savaş sırasında ekonomik açıdan yıpranan İngiliz İmparatorluğu, denizaşırı coğrafyalardaki üstünlüğü koruyabilecek kaynaklardan mahrumdu ve halk arasında savaş karşıtlığı had safhaya ulaşmıştı. Bu durumda İngiltere; Uzak Doğu, Akdeniz ve Afrika’da güç kaybetmeye başladı. İngiliz şirketler büyük savaş sonrasında giderek artan bir şekilde yerel ayaklanmalar, Bolşevik propaganda ve Amerikan rekabetiyle karşı karşıya kaldı ve yalnızca petrol bölgeleri değil denizaşırı diğer sömürgelerin idaresi de her geçen gün zorlaştı. Amerikan şirketlerinin petrol bölgelerinden pay alma çabaları, İngilizleri kontrolü elde tutmak için çeşitli tedbirler almaya sevk ettiyse de bunda pek bir başarı elde edilemedi. Doğru cevap D'dir.

II. Dünya Savaşı’nın nihayete ermesiyle birlikte Avrupa merkezli sömürge düzeninin sarsılma dönemi tamamlandı ve bundan sonraki dönemde sömürgelerin bağımsızlık süreci başladı. 1946-47’de Suriye ve Lübnan bağımsızlığını elde ederken bağımsızlık hareketleri 1954’ten itibaren daha da hız kazandı. 1960’lardan itibaren İngiltere’nin geleneksel sömürge sisteminin merkezinde yer aldığı günler artık geride kalmıştı. 1946’da Hindistan’a bağımsızlık garantisi verilmesinin ardından, Batı Afrika’da da yeni bir dönem başladı. Zaten ekonomik açıdan sömürgelerin maliyetini üstlenmekte zorlanan İngiltere’de 1959’da işbaşına gelen hükûmetin ilk işi Afrika’dan çekilme kararı almak oldu. Böylelikle Nijerya, Togo, Benin 1960 itibarıyla bağımsız birer devlet olarak ortaya çıktı. Onları 1961’de Tanzanya, Uganda ve Kenya takip etti. Nihayet 1964’te Malavi ve Zambiya bağımsız Afrikalı devletler arasında yerini aldı. Doğru cevap B'dir.

1956’da yaşanan Süveyş Krizi’nde, İsrail’le iş birliği yapan İngiltere ve Fransa’nın, Sovyetler karşısında başarısız olması ve krizin ancak Amerika’nın araya girmesiyle aşılması geleneksel sömürge imparatorluklarının sonunu işaret ettiği gibi Amerika’nın dünya üzerindeki etkisini giderek artırdığının da göstergesidir. Doğru cevap A'dır.

ABD merkezli sömürgeci politikaların ve yayılmacılığın ilk uygulamaya konulduğu yer Latin Amerika coğrafyası olmuştur. Amerika’nın, bölgede gerçekleştirdiği operasyonlar bir bakıma geleneksel sömürge yöntemlerinden izler taşıyordu. 1898 İspanyol-Amerikan Savaşı neticesinde İspanyol sömürgelerinin birçoğunu ele geçiren Amerika aynı zamanda küresel bir aktör olarak dünya siyaset sahnesine de hızlı bir giriş yaptı. Savaş sonrasında yapılan Paris Anlaşması’yla İspanya; Guam, Porto Riko ve Filipinleri Amerika’ya bırakmış, ayrıca Küba Amerikan kontrolüne girmişti. Sonraki dönemde Santo Domingo, Nikaragua, Haiti, Panama gibi yerlerde gerçekleştirdiği operasyonlarla Amerika bölgenin tek hâkim gücü hâline geldi. 1902’deki Venezuella Krizi, Latin Amerika üzerindeki ABD hegemonyasını sağlamlaştırdı. Doğru cevap C'dir.

I. Dünya Savaşı sırasında Latin Amerika üzerindeki ABD etkisi artmaya devam etti. Bu dönemde İngiltere’nin aleyhine genişleyen bölgedeki Amerikan ticaret hacmi daha önce hiç olmadığı bir düzeye ulaşarak toplamda %32’lik bir paya ulaştı. Bölge ülkeleri artık sermayelerini Londra ve Paris’ten daha çok New York bankalarında değerlendiriyordu. Doğru cevap A'dır.

Roosevelt, Wilson ve arkasından Hoover’in başkanlıkları döneminde sürdürülen kuşatıcı politikaların temel hedefini kıtanın dış müdahalelerden arındırılmasına yönelik çabalar teşkil etti. Doğru cevap E'dir.

1930’larda ABD “İyi Komşu Politikası” olarak adlandırılan ve Latin Amerika ülkelerinin iç işlerine müdahaleyi asgariye indiren bir dizi uygulamanın altına imza attı. Bu süreçte ABD, Latin Amerika ülkelerinin iç işlerine saygıyı esas alan dış müdahalelere kapalı, devletlerin eşitliğine dayalı bir Pan-Amerikan sistemi tesis etme çabalarını yoğunlaştırdı ve 1938 yılında ilan edilen Lima Bildirgesi ile bu amaca büyük oranda ulaşılmış oldu. Doğru cevap B'dir.

Sovyetlerin başını çektiği komünist bloka karşı cephenin önderliğini üstlenen Amerika ise II. Dünya Savaşı’ndan yeni süper güç olarak çıkmıştı. Savaştan sonra Amerika, dünya üzerinde ekonomik açıdan stratejik öneme sahip bölgelerin kontrolünü ele geçirmek için yeni bir planı devreye soktu. “Büyük Bölge” projesi olarak bilinen bu projeyle birlikte dünyanın doğudan batıya kontrolü için gerekli olan noktalar tek tek tespit edildi. Hegemonyanın kontrolünü temin etmek için belirlenen bölgeler yarı kürenin batı kısmı, İngiliz İmparatorluğu’nun eski hâkimiyet alanları ve Uzak Doğu’ydu. Geleneksel imparatorlukların çöküşü ve Uzak Doğu’da Japonya’nın durdurulması, ordunun eşlik ettiği Amerikan yatırımcılarına yeni pazarlara girebilme şansı verdi. “Büyük Bölge” projesinin en can alıcı noktası Orta Doğu’ydu. Bölgedeki zengin petrol rezervleri 1950’lerden itibaren Amerika’nın doğrudan ya da dolaylı olarak çeşitli müdahalelerine sahne oldu. Doğru cevap C'dir.

Dünya Savaşı sonrasında “demokratik ve özgür milletler düşüncesi” kendisine geniş bir taraftar kitlesi buldu. Liberal fikirlere dayanan bu düşünceler, Amerikan Başkanı Wilson’un 14 prensibiyle somut bir anlam kazandı.

Savaşı kaybeden Almanya’ya yönelik ağır yaptırımlar içeren Versay Antlaşması buna rağmen galiplerden Fransızlar başta olmak üzere neredeyse kimseyi memnun etmedi. Nitekim Alman toplumunun anlaşma şartlarına yönelik sert tepkisi kısa bir süre sonra Alman siyasetinde “nasyonal sosyalizm’’ düşüncesinin yükselmesinde etkili oldu.

Almanya, Japonya, Rusya ve İtalya gibi ülkelerde baş gösteren diktatör rejimlerin etkisiyle
dünya yeni bir sömürgeci rekabete sahne olmaya başladı. 1931’de Çin’e saldırarak Uzak
Doğu’da imparatorluk düşüncesini yeniden alevlendiren Japonya.

Avrupa’nın merkezinde gerçekleştirdiği ağır sanayi hamlesiyle Versay’ın rövanşını almaya hazırlanan Nazi Almanyası ve Habeşistan’a saldırarak geleneksel sömürgeciliği yeniden başlatan Mussolini idaresindeki faşist İtalya’nın izlediği politikalar yeni bir emperyalist çatışmanın habercisi niteliğindeydi.

Savaş sonrasında emperyalist yarıştan çekildiği düşünülen Rusya, Stalin idaresinde yoğun propaganda faaliyetleriyle yeni türden bir emperyalist tutumla geri döndü.

1941 yılı içerisinde Japonların Pearl Harbor’a düzenlediği intihar saldırıları, Amerika’nın kendi içine kapandığı günlerin de sonu oldu.

Savaş esnasında Kuzey Afrika, İtalya ve Fransa’da varlık gösteren Amerikan birlikleri 1943’te giriştikleri Uzak Doğu macerasını Japonya’ya atom bombası atarak nihayete erdirdiler.

1936 yılında İtalya’nın Habeşistan’a yönelik operasyonu Avrupa sömürgeciliğinin son başarılı hamlesiydi.

I. Dünya Savaşı’ndan sonra Arap coğrafyasındaki petrol bölgelerinin neredeyse tamamını
ele geçiren İngiltere, yüzyılın ortalarına kadar bölgedeki üstünlüğünü devam ettirdi.

Afrika’da iktidarların yerli aşiret liderlerinden, Batı tarzı eğitim almış seçkinlerin eline geçmesi hedeflendi. Zaten ekonomik açıdan sömürgelerin maliyetini üstlenmekte
zorlanan İngiltere’de 1959’da işbaşına gelen hükûmetin ilk işi Afrika’dan çekilme kararı
almak oldu.