SÖMÜRGECİLİK TARİHİ (AVRUPA-AMERİKA)

Hollandalı tüccarların Doğu’ya ilk seferi 1594 yılında gerçekleşti. Bu sefer, Amsterdamlı 9 zengin tüccar tarafından kurulan “Uzak Ülkeler Şirketi” adına yapılmıştı. Toplam 4 gemiden ve 249 mürettebattan oluşan bu ilk Hollandalı ticaret kafilesi Ümit Burnu üzerinden Doğu Hint Adalarına ulaştı.

Hollanda’nın batıdaki ticarî ve koloni faaliyetleri de doğuda olduğu gibi 1621 yılında kurulan Hollanda Batı Hindistan Şirketi (West Indische Compagnie -WIC) tarafından yürütüldü.

Kuzey Amerika’daki Hollanda kolonisi kesin olarak İngilizlerin hâkimiyetine geçtikten bir süre sonra New Amsterdam, New York’a dönüştürüldü.

Hollandalıların XVII. yüzyıl ortalarına doğru dünyanın en büyük deniz ticaret filosuna sahip olmaları ve dünyanın her yerinde ticaret yapmaları, İngilizleri tedirgin etmekteydi. Sömürge rekabetinden dolayı ilki 1652-1654, ikincisi 1664-1667, üçüncüsü de 1672-1674 yıllarında olmak üzere 3 defa İngiltere-Hollanda savaşı yaşandı. Bu savaşlar neticesinde Hollanda bazı kolonilerini İngilizlere kaptırdı.

İki ülke arasındaki anlaşmazlıklar 1824 yılında Londra’da imzalanan İngiltere-Hollanda Anlaşmasıyla karara bağlandı.

1899-1902 yılları arasında Boerler Savaşı adıyla bilinen İngiliz-Boer çatışmaları meydana geldi.

1816’dan sonra Cava Adası’nın tamamını doğrudan sömürge yönetimleri altına almaya çalışınca, Yogyakarta merkezli büyük bir ayaklanma ile karşılaştı. Tarihe Cava Savaşı (1825-1830) olarak geçen bu ayaklanma neticesinde, Hollanda Yogyakarta ve Surakarta’ya bağlı tüm toprakları da ilhak ederek Cava’nın tamamını doğrudan kendi yönetimi altına aldı.

Ahmed Sukarno ve Muhammed Hatta 1945 yılının günümüzde de bayram olarak kutlanan 17 Ağustos gününde Cakarta’da Endonezya’nın bağımsızlığını ilan ettiler.

Hollanda Karayipleri adıyla da tanınan Hollanda Antilleri, Hollanda’nın sömürgesi olarak kalmaya devam etti. 10 Ekim 2010 tarihinde Hollanda Antilleri de lağvedilerek Curaçao ve St. Martin Hollanda Krallığı içinde ülke statüleri kazandı ve Bonaire, St. Eustatius ve Saba adalarına da aynı statü verildi.

Hollanda, XVI. yüzyıl boyunca İspanyol egemenliği altında bulunuyordu. 1568’de başlayan uzun bir mücadeleden sonra 1579 yılında İspanya’dan bağımsızlığını kazandı, Portekiz ve İspanyolları takip ederek deniz aşırı ülkelerde ticaret merkezleri açıp koloniler kurmaya başladı.

Ancak Hollanda Karayipleri adıyla da tanınan Hollanda Antilleri, Hollanda’nın sömürgesi olarak kalmaya devam etti. 10 Ekim 2010 tarihinde Hollanda Antilleri de lağvedilerek Curaçao ve St. Martin Hollanda Krallığı içinde ülke statüleri kazandı ve Bonaire, St. Eustatius ve Saba adalarına da aynı statü verildi.

İlk defa 1596 yılında Endonezya adalarına ayak basan Hollandalı denizci ve tüccarlar, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi vasıtasıyla bölgede ticaret yapmaya başlamışlar ve daha sonra da sahil liman kentlerini kendi denetimleri altına almışlardı.

Hollanda, XVIII. yüzyıl sonlarına kadar doğrudan yönetimi altında tuttuğu Endonezya adalarında ekonomik bakımdan angarya usulüne dayalı üretim ile serbest ticaret politikası takip etmişti. Hollandalılar, Avrupa’daki Napolyon Savaşları’ndan sonra Endonezya’da Hollanda sömürge idaresinin 1816’da tekrar kurulmasıyla birlikte yeni bir ekonomik politika benimsediler. 1825’te Hollanda ile Endonezya arasındaki ticareti tekellerine almak için Hollanda Ticaret Şirketi (Nederlandsche Handel Maatschappij) adıyla yeni bir sömürge şirketi kurdular. 1830’da Cava Adası’nı çeşitli idarî bölgelere ayırarak merkezî yönetimin denetimini kuvvetlendirmeyi amaçladılar. Mahallî idareciler ve sultanlar tedrici olarak Hollanda’nın maaşlı sömürge idarecileri hâline geldiler.

Hollandalıların XVII. yüzyıl ortalarına doğru dünyanın en büyük deniz ticaret filosuna sahip olmaları ve dünyanın her yerinde ticaret yapmaları, İngilizleri tedirgin etmekteydi. Sömürge rekabetinden dolayı ilki 1652-1654, ikincisi 1664-1667, üçüncüsü de 1672-1674 yıllarında olmak üzere 3 defa İngiltere-Hollanda savaşı yaşandı.

XX. yüzyılın başlarından itibaren “Ahlâkî Politika” adı verilen yeni bir sömürge politikası uygulamaya kondu.

XX. yüzyılın başlarından itibaren “Ahlâkî Politika” adı verilen yeni bir sömürge politikası uygulamaya kondu. Ahlâkî Politika, Hollandalıların Endonezyalılara karşı “şeref ve vicdan borcu”nu ödemelerini öngörmekte ve bir bakıma “beyaz insanın yükü”nün Hollanda tipini oluşturmaktaydı. 1901 yılında resmen ilan edilen bu siyasetin temel hedefi, sömürgelerde yaşayan halkın refahını artırmak ve onların sağlık ve eğitim imkânlarını geliştirmekti. Bu çerçevede Endonezya’da devlet dairelerinin ve çeşitli iş çevrelerinin ihtiyaç duyduğu yerel personel sıkıntısını karşılamak, tarım sektöründe modern araç ve tekniklerin kullanımını özendirmek ve sağlık hizmetlerini yaygınlaştırmak gayesiyle ilk ve orta öğretim seviyesinde çeşitli idarî, teknik ve meslekî okullar açılmaya başlandı. Çiftçiler ve işçiler kapitalist sömürü sisteminden korunmaya çalışıldı; sulama kanalları, kara ve demir yolları yapımı gibi bazı altyapı hizmetlerine önem verildi.

Sukarno’nun başkanlığındaki Endonezya Cumhuriyeti hükûmeti, diğer federal Endonezya devletlerini birleştirdi ve Hollanda ile birlik anlaşmasını tek taraflı olarak feshetti (1954). Eylül 1969’da yapılan bir referandumla son Hollanda kolonileri de Endonezya’ya katıldı. Böylece Hollanda 350 yılı aşkın bir süre nüfuzu ve egemenliği altında bulundurduğu Endonezya’dan tamamen çekilmiş oldu.

İlk Hollanda kafilesi 6 Nisan 1652 tarihinde Ümit Burnu’na ayak basarak buradaki ilk beyaz yerleşiminin temellerini attılar.

Japonlar, II. Dünya Savaşı sırasında Endonezya’ya saldırdığı zaman, Hollanda Doğu Hindistan donanması Mart 1942 yılında Cava’da batırıldı ve Endonezya Japonlar tarafından işgal edildi.