SÖMÜRGECİLİK TARİHİ (AVRUPA-AMERİKA)

1599’da Amsterdam’dan hareket eden Jacop van Neck yönetimdeki bir deniz filosu ilk defa “Baharat Adaları” olarak da adlandırılan bugünkü Endonezya’nın doğusundaki Maluku Adalarına ulaşmıştır.

Kaapstad, Güney Afrika Cumhuriyeti’ndeki bugünkü Cape Town şehri olup, İngiliz sömürge döneminde İngilizce adıyla tanınmıştır.

1654 yılındaki Recife Teslim Anlaşması ve 1661 yılındaki Lahey Barış Anlaşması ile Hollanda, Brezilya sahillerindeki kolonilerinin tamamını Portekizlilere geri vermiştir.

New Amsterdam, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki bugünkü New York şehrinin eski adıdır. Burası İngilizlerin eline geçtikten sonra New York adını almıştır.

İngiltere, 1664 yılında Yeni Hollanda’yı işgal etmiş  ve Hollandalılar, 1667 yılında imzalanan Breda Antlaşması ile Yeni Hollanda kolonisini İngilizlere bırakmışlardır.

Fransa ve İngiltere arasında imzalanan 1802 tarihli Amiens Anlaşması ile İngilizlerin işgal ettiği Cape Town kolonisi ve Hollanda Batı Hindistan kolonileri tekrar Hollanda’ya verilmiştir.

Yogyakarta ve Surakarta (Solo) gibi Orta Cava’daki Cava sultanlıkları ise ikili antlaşmalarla 19. yüzyıla kadar yarı bağımsız özelliklerini korumuşlardır. Ancak Hollandalılar, 1816’dan sonra Cava Adası’nın tamamını doğrudan sömürge yönetimleri altına almaya çalışınca, Yogyakarta merkezli büyük bir ayaklanma ile karşılaştı. Tarihe Cava Savaşı (1825-1830) olarak geçen bu ayaklanma neticesinde, Hollanda Yogyakarta ve Surakarta’ya bağlı tüm toprakları da ilhak ederek Cava’nın tamamını doğrudan kendi yönetimi altına almıştır.

Hollanda, 1830 yılında Cava çiftçilerine yönelik sadece pirinç gibi yiyecek ürünü değil bilakis dünya pazarlarında aranan yüksek fiyatlı ihraç ürünlerinin ekilmesini teşvik eden bir tarım sistemini uygulamaya koydular. “Kültür sistemi” adıyla bilinen bu sistem çerçevesinde Endonezyalı köylü ve çiftçiler verimli arazilerinin beşte birini hükûmetin istediği ihraç oranı yüksek olan değerli ürünlere ayırmak ve bunları resmî gözetim altında ekmek mecburiyetindeydiler.

XX. yüzyılın başlarından itibaren “Ahlâkî Politika” adı verilen yeni bir sömürge politikası uygulamaya kondu. Ahlâkî Politika, Hollandalıların Endonezyalılara karşı “şeref ve vicdan borcu”nu ödemelerini öngörmekteydi. 1901 yılında resmen ilan edilen bu siyasetin temel hedefi, sömürgelerde yaşayan halkın refahını artırmak ve onların sağlık ve eğitim imkânlarını geliştirmekti. Bu çerçevede Endonezya’da devlet dairelerinin ve çeşitli iş çevrelerinin ihtiyaç duyduğu yerel personel sıkıntısını karşılamak, tarım sektöründe modern araç ve tekniklerin kullanımını özendirmek ve sağlık hizmetlerini yaygınlaştırmak gayesiyle ilk ve orta öğretim seviyesinde çeşitli idarî, teknik ve meslekî okullar açılmaya başlandı. Çiftçiler ve işçiler kapitalist sömürü sisteminden korunmaya çalışıldı; sulama kanalları, kara ve demir yolları yapımı gibi bazı altyapı hizmetlerine önem verildi.

Hollanda, XVI. yüzyıl boyunca İspanyol egemenliği altında bulunuyordu. 1568’de başlayan uzun bir mücadeleden sonra 1579 yılında İspanya’dan bağımsızlığını kazandı.

1568’de başlayan uzun bir mücadeleden sonra 1579 yılında İspanya’dan bağımsızlığını kazandı, Portekiz ve İspanyolları takip ederek deniz aşırı ülkelerde ticaret merkezleri açıp koloniler kurmaya başladı.

Bölgedeki İngiliz, Fransız, İspanyol ve Portekizli tüccarlarla birkaç yıl süren yoğun
rekabetten sonra şirketin yeni genel valisi Jan Pieterszoon Coen 1619 yılında şirketin doğudaki
ana merkezini Cava Adası’nın kuzey batısındaki Jayakarta’da (Batavya) (bugünkü
Cakarta) kurdu.

1641-1651 yılları arasındaki Hollanda-Portekiz savaşı
ile Brezilya’daki işçi ve köle ayaklanmaları, Hollanda Brezilyası’nın kaybedilmesiyle neticelendi.

Köleliğin kaldırılmasıyla birlikte ortaya çıkan iş gücü ihtiyacını karşılamak için 1890
ve 1939 yılları arasında Surinam’a çok sayıda Çinli, Cavalı ve Hindistanlı göçmen getirildi.
Dışarıdan getirilen yeni göçmen işçilerle birlikte Surinam’daki halkın demografik ve dinî
yapısı da çeşitlendi.

Doğrudan sömürge yönetiminin giderek yaygınlaşması, 1816’dan sonra Hollanda
otoritesini yerleştirmek için yapılan askerî seferler ve Cava Savaşı’nın getirdiği ağır borç
yükü elde edilen gelirlerle karşılanamadı. Bunun üzerine Hollandalılar ekonomide yeni
bir sömürge siyaseti benimsediler.

Surinam, Endonezya, Cape Town ve Yeni Hollanda, Hollanda sömürgesi iken Guyana, İngiltere sömürgesidir.

Açe, XVI. yüzyıl başlarından itibaren tüm Endonezya sultanlıklarının en güçlüsü idi ve
Portekizlilere karşı Osmanlı Devleti ile de yakın ilişkiler kurarak Osmanlı Devleti’nden askerî ve kültürel yardım almıştı. Bundan dolayı, Açelilerin başkenti Banda Aceh’te birçok Türk tesiri görülür.

İlk Hollanda kafilesi 6 Nisan 1652 tarihinde Ümit Burnu’na ayak
basarak buradaki ilk beyaz yerleşiminin temellerini attılar. Bu tarih daha sonra Güney
Afrika’daki eski Hollanda kökenli beyazlar tarafından ulusal bayram olarak kutlanacaktı.

XX. yüzyılın başlarından itibaren “Ahlâkî Politika” adı verilen yeni bir sömürge politikası
uygulamaya kondu. Ahlâkî Politika, Hollandalıların Endonezyalılara karşı “şeref ve vicdan borcu”nu ödemelerini öngörmekte ve bir bakıma “beyaz insanın yükü”nün (burden
of white man) Hollanda tipini oluşturmaktaydı.

Hollandalı tüccarlar, ilk önceleri Portekiz üzerinden gelen baharatların Kuzey Avrupa‘da pazarlanmasında aracı olarak çalışmaktaydılar. Ancak Portekiz’in İspanyol hâkimiyeti altına girmesiyle 1580 yılında İspanya Kralı II. Philip’in Portekiz limanlarını Hollanda gemilerine kapatması, Hollandalıları yeni pazarlar ve ticaret yolları aramaya sevk etti. Bu maksatla 1602’de Doğu Hindistan Şirketi’ni ve 1621’de de Batı Hindistan Şirketi’ni kurdular. Bu şirketler, büyük kısmı İspanya ve Portekiz’in egemenliği altında bulunan sömürgelerde faaliyet göstererek Hollanda sömürge imparatorluğunu meydana getirdiler.