SÖMÜRGECİLİK TARİHİ (AVRUPA-AMERİKA)

Portekiz ilk defa 1143’te bağımsız bir ülke hâline gelmiştir.

1494 yılında İspanya ile yapılan “Tordesillas Antlaşması” Portekiz’e Hint Okyanusu’nda yapılacak fetihlerin tekeli ile Brezilya’yı kazandırmıştır.

Ümit Burnu’nun geçilmesi ile birlikte Hindistan’a ulaşma hususunda sabırsızlanan Portekizliler, 8 Temmuz 1497’de Vasco de Gama idaresinde dört gemiden oluşan bir filoyu Lizbon’dan yolcu etmişlerdir.

Yeni Dünya’da, kuzeydeki İngiliz ve Fransızlar ile güneydeki İspanyollar ve Portekizlileri bir diğerinden ayıran en önemli faktör sömürü anlayışlarıdır.

Portekizliler “Inter Caetera” adlı Papalık fermanı ile Afrika’daki Hristiyanlaştırmanın tekelini de elde etmişlerdir.

Zenci köle ticareti İspanyollar tarafından başlatılmıştır.

Portekizlilerin Afrika’daki en önemli ticari faaliyeti olan köle ticareti XIX. yüzyıl ortalarında yasaklanmıştır.

Hristiyanlığın Hindular arasında yayılmasını sağlayan Cizvit papazı Robert de Nobili İtalyandır.

1517’de Portekizlileri Cidde'den çıkartan Osmanlı denizcisi Selman Reistir.

İspanya hükümdarları ile Kolomb arasında yapılan anlaşmaya göre; Kolomb keşfedilecek bütün adaların ve kıtaların amiralliğine, kral naipliğine ve valiliğine atanacaktır.

Portekizlilerin Ümit Burnu’nu dolaşmaları (1487) ve Kristof Kolomb’un İspanya adına Amerika kıtasına ulaşması (1492) üzerine Papa VI. Aleksander’ın aracılığı ile dünya bir bakıma İspanya ile Portekiz devletleri arasında Tordesillas Antlaşması ile (1494) paylaşıldı.

1485 yılında B. Dias’ın Ümit Burnu’nu dolaşması ile birlikte Portekizliler, Hindistan yolunu açtılar. 1498 yılında Vasco de Gama’nın Calicut Limanı’na ulaşması ile de Doğu Hint Adaları’na yerleşerek bölgede etkinliklerini arttırmaya başladılar.

Portekiz ve İspanya arasında yapılan 1494 tarihli Tordesillas Antlaşması ile iki devlet sömürge alanlarını paylaşıp aralarındaki rekabet problemini hallettikten
sonra sömürü faaliyetlerine hız verdiler.

Portekiz, I. Emanuel (1495–1521) zamanında gücünün zirvesine çıktı. Ancak sömürge siyasetinin devam ettirilebilmesi için yapılan savaşlar ve bunların ağır maliyetlerine 1521 yılında meydana gelen salgın hastalık eklenince Portekiz, hububat ithal eden ülke durumuna düştü. Salgın hastalıklarda nüfusunun neredeyse yarısını kaybeden Portekiz’de tarımsal üretim azaldı.

1578 yılında İngiltere Kraliçesi’nden Yeni Dünya’da koloni kurma izni alan Humphrey Gilbert (1539–1583), Newfoundland (Kanada) kıyılarına ulaşarak İngiltere’nin ilk denizaşırı kolonisine sahip oldu.

1960 yılından itibaren Portekiz’in sömürge topraklarında ayaklanmalar başladı. Parçalanma 1973 Karanfil Devrimi ile hızlandı. 1974’te Gine, 1975’te Cabo Verde, Angola ve Mozambik bağımsızlıklarını kazandılar. Goa, Damao gibi Hindistan’daki topraklar ise Hindistan devletine katıldı.

Portekizliler Hint Okyanusu’na nüfuz etmeye başladıkları dönemde ilk olarak Kızıldeniz girişindeki Socatra Adası ile Basra Körfezi girişindeki Hürmüz Boğazı’nı işgal ederek Doğu mallarının Akdeniz’e girmesini engellediler (1514).

Osmanlı Devleti ile Portekiz’i karşı karşıya getiren bir diğer bölge ise Habeşistan oldu. Hint Okyanusu ve Kızıldeniz’e kıyısı olması hasebiyle son derece stratejik öneme ve zengin maden kaynaklarına sahip bu ülke ile aynı dine inandıkları için Portekizlilerin irtibat kurmaları daha kolay oldu.

Seyyah Vasco Nunez de Balboa’nın 1512’de Panama’dan Büyük Okyanus’a geçmesiyle İspanyol Krallığı adına Büyük Okyanus’a el konuldu.

İspanya’nın, Amerika kıtasının yanı sıra Asya kıtasında da sömürgeleri vardı. Bunların başında Filipinler gelmekteydi. İspanya, 1571’de burayı işgal etti. Uzak Doğu’da önemli bir üs olan bu topraklar Kral II. Philippe’nin ismine ithafen “Philippines” (Filipinler) olarak adlandırıldı.