SÖMÜRGECİLİK TARİHİ (AVRUPA-AMERİKA) - Deneme Sınavı - 5

Çıkış sebebi din ve Avrupa kıtasıyla sınırlı olan Otuzyıl Savaşları (1618-1648), “modern öncesi son savaş” idi. Ardından yapılan Westfalya (Westphalia) Antlaşması (1648) Avrupa’da ulus devletlerin doğuşuna zemin hazırladı.

Almanya Başbakanı Bismarck’ın yürüttüğü askerî ve diplomatik faaliyetlerin sonucu olarak 1871 yılında Prusya önderliğinde Almanya İmparatorluğu kurulmuş oldu.

Avusturya’nın barış isteği kabul edildi ve 10 Kasım 1859 yılında Zürih Barış Antlaşması yapıldı. Bu antlaşmayla Lombardiya İtalya’ya, Venedik ise Avusturya’ya bırakıldı. Böylece İtalya biraz daha büyümekle beraber yine de bölünmüş olarak kalıyordu.

Niederland Devleti, 1815 ile 1830 yılları arasında kuzeyde Hollanda (Dutch), güneyde ise Belçika (Belgian) vilayetlerinden müteşekkildi. Ancak Belçikalılar nüfus bakımından Hollandalılardan daha fazlaydı. Üstelik Hollandalılar Protestan, Belçikalılar Katolik idi. Bu mezhep farklılığının yanısıra Belçikalıların çoğunluğu Fransızcaya akraba bir dili konuşuyordu. Öyle ki güney vilayetleri yani Belçikalılar, Kral I. William’ın din, dil ve ekonomi politikaları yüzünden bu birliktelikten rahatsızdı. 25 Ağustos 1830’da başlayan olaylar 7 Şubat 1831 tarihinde Belçika’nın bağımsızlığını ilanıyla neticelendi.

Afrika kıtasının iç kesimlerinin keşfi İskoçyalı bir misyoner olan David Livingstone tarafından yapıldı (1842). Livingstone bu gezileri sırasında 1851 yılında Zambezi Nehri’ni (Zambia ile Zimbabwe arasında) buldu ve nehri takiben Afrika’nın daha da iç kesimlerine giderek Viktoria Şelalesi’ne ulaştı.

15 Kasım 1884 tarihinde konusu Afrika olan Berlin Afrika Konferansı toplandı. 26 Şubat 1885 tarihinde de Berlin Genel Senedi veya Kongo Senedi denilen 37 maddeden oluşan antlaşma imzalandı.

İngiliz ve Belçikalı temsilcilerin yaptıkları görüşmeler sonunda 30 Mayıs 1919 tarihinde Orts Milner Antlaşması yapıldı. Buna göre Almanya’nın Doğu Afrika’daki Tanzanya denilen Rwanda, Burundi ve Tanzanyika topraklarından ilk ikisi Belçika’nın diğer kısımları ise İngiltere’nin payına düştü.

1884 yılından sonra Almanya, Gine Körfezi’nin sahil şeridini ve Kamerun topraklarını da ilhak ederek sömürge sahasını genişletti. Batı Afrika’da bulunan Togo sahasını kendi nüfuz bölgesi olarak ilan etti. I. Dünya Savaşı’nda Almanya’nın yenilmesi üzerine Batı Afrika’da bulunan Alman sömürgelerinden Togo, Fransa’ya verildi.

Bismarck’ın tesis ettiği Almanya, I. Dünya Savaşı’nı kaybetmesi üzerine mevcut topraklarının bir kısmını komşularına ve tüm sömürgelerini rakip- lerine devretmek zorunda kaldı. Öyle ki Almanya Afrika’da bulunan sömürgelerinden Togo’yu Fransa’ya; Kamerun’u Fransa ve İngiltere’ye; Tanzanya’yı İngiltere ve Belçika’ya; Namibya’yı da İngiltere’ye bıraktı. Pasifik’te bulunan Yeni Gine’yi Avustralya; Çin’deki diğer sömürge yerlerini ve Pasifik’te bulunan Bismarck Takımadaları ile diğer adalarını da Japonya ele geçirdi.

Kuzey Afrika’da Fransa, Tunus, Cezayir ve Fas’ı; İngiltere Mısır’ı işgal etmişti. İtalya da bu durumu dengelemek adına, Trablusgarp’ı sömürgeleştirmeye çalıştı. Bu süreçte pek çok İtalyan şirketi burada faaliyetlere girişti. Ardından da 29 Eylül 1911’de Osmanlı Devleti’ne bir ültimatom verdi ve Libya topraklarını işgal etti.

XVI. ve XVII. yüzyıllarda İspanya, Portekiz, Hollanda, Fransa ve İngiltere dünyanın pek çok bölgesinde çok büyük sömürgeler kazandılar. XVIII. yüzyıldan itibaren İspanya ve Portekiz, sömürgelerinin bir kısmını dolayısıyla da güçleri­ni kaybetmeye başladı. Buna paralel olarak İngiltere de Kuzey Amerika’daki kolonilerine bağımsızlık vermek zorunda kaldı. Fransız İhtilali’nden sonra Avrupa’da yapılan koalisyon savaşlarında Fransa’nın sömürge imparatorluğu da küçüldü. XVIII. yüzyılın ikinci yarı­sında İngiltere’de başlayan birinci Sanayi İnkılabı 1800’lerden sonra diğer Avrupa ülkeleri­ne de yayıldı. Bu bağlamda Fransa, Almanya, Belçika, Hollanda, İtalya ve Amerika Birleşik Devletleri hızla sanayileşti. Bu ülkelere daha sonra Japonya ve Rusya da dâhil oldu.

Bavyera Kralı II. Ludwig büyük bir törenle bütün Alman prenslikleri adına Alman imparatorluk tacını Prusya kralı I. Wilhelm’e takdim etti. Böylece Alman ulusal birliği resmen kuruldu. 14 Nisan 1871’de Alman imparatorluk meclisinin yeni imparatorluk meclisini ilan etmesiyle hukuki süreç tamamlandı. İmparatorluğun başı olan Prusya kralı, devletin birliğinin temsilcisi olarak iç ve dış politikaların yürütücüsüydü.

Fransız İhtilali (1789) akabinde yapılan koalisyon savaşları sırasında III. Napolyon ta­rafından İtalyan Krallığı kurulmak suretiyle İtalyan ulusal birliği yönünde ilk teşebbüs yapılmıştı. Koalisyon savaşları sonunda yapılan Viyana Kongresi’nde (1815) ise İtalya, Pi­emonte (Sardunya) Krallığı, Toskana, Modena, Parma Dukalıkları, Luqas Prensliği, Kilise Devleti ve Napoli (iki Sicilya) Krallığı olarak eskiden olduğu gibi küçük devletlere ayrıldı ve mevcut durum korundu.

Niederland Devleti, 1815 ile 1830 yılları arasında kuzeyde Hollanda (Dutch), güneyde ise Belçika (Belgian) vilayetlerinden müteşekkildi. Ancak Belçikalılar nüfus bakımından Hollandalılardan daha fazlaydı. Üstelik Hollandalılar Protestan, Belçikalılar Katolik idi. Bu mezhep farklılığının yanısıra Belçikalıların çoğunluğu Fransızcaya akraba bir dili ko­nuşuyordu. Öyle ki güney vilayetleri yani Belçikalılar, Kral I. William’ın din, dil ve ekono­mi politikaları yüzünden bu birliktelikten rahatsızdı. 25 Ağustos 1830’da başlayan olaylar 7 Şubat 1831 tarihinde Belçika’nın bağımsızlığını ilanıyla neticelendi. Avrupa’nın büyük güçleri de 20 Temmuz 1831 tarihinde Belçika’nın bağımsızlığını tanıdılar. Belçika’nın ba­ğımsızlığını tanımayan Hollanda da Nisan 1839’da yapılan Londra Antlaşması’yla bunu kabul etmek zorunda kaldı.

Westfalya Barış Anlaşması ile başlayan ve Fransız İhtilali ile per­çinlenen ulusçuluk akımı aynı ulusa ait olanların tek bir devlet kurmasını temin ederken farklı aidiyetler barındıran imparatorluklar için ise yıkım oldu. Bu durum bazı güçlerin yeni bir birlik oluşturması, bazılarının ise çözülmesi demekti. Nitekim Almanya ve İtalya ulusal birliklerini kurdu, Belçika da bağımsızlığını kazandı. Avusturya ve Osmanlı Devleti gibi geleneksel çok uluslu devletler ise güç ve toprak kaybetti.

Afrika kıtasının iç kesimlerinin keşfi İskoçyalı bir misyoner olan David Livingstone tarafından yapıldı (1842). Livingstone bu gezileri sırasında 1851 yılında Zambezi Nehri’ni (Zambia ile Zimbabwe arasında) buldu ve nehri takiben Afrika’nın daha da iç kesimleri­ne giderek Viktoria Şelalesi’ne ulaştı. Livingstone, bu gezilerine 1863 yılına kadar devam ederek Afrika içlerinde o tarihe kadar bilinmeyen pek çok yer hakkında notlar tuttu. Nil’in kaynağını aramaya devam eden Livingstone, 1873 yılında ölümüne kadar yaptığı geziler­de Kongo Nehri’nin iç kesimleri ile Tanganyika Gölü’nü de (Tanzanya ve Zaire arasında) buldu. Böylece Hint Okyanusu’na ulaştı ve Afrika kıtası baştan aşağı geçilmiş oldu.

Almanya, Doğu Afrika’da ise bugün Tanzanya denilen (Burundi, Rwanda ve Tanganyika) topraklarını ilhak etti (1885). Böylece Zengibar Sultanlığı ve Tanzanya kıyılarını ele geçirerek Doğu Alman Afrikası adı verilen Alman sömürgesi kuruldu.

İspanya, Portekiz, İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya da fiilî olarak Fas Sultanlığı üzerinde sömür­gecilik mücadelesine girişti. Bu bağlamda 1900 yılı Aralık ayında İtalya ve Fransa arasında yapılan bir antlaşmayla İtalya, Fransa lehine Fas Sultanlığı üzerindeki mücadelesinden vazgeçti. Buna mukabil Fransa da İtalya’nın Trablusgarp üzerindeki emellerine onay verdi. İtalya, 1914’e gelindiğinde Afrika Kıtası’nda Eritre, Trablusgarp ve Somali’de sömürge­ler elde etmişti.

Temel olarak bilinen sömürge ülkelerinden farklı olarak II. Leopold’un şahsî mülkü olan bu yeni ülkede doğal olarak bal mumu, kahve, meyveler, fil dişi, mineraller, hurma yağı ve özellikle kauçuk elde etme hakkı II. Leopold’a aitti. Öyle ki yerli halk yerlerinden edilme, zorla çalıştırılma (angarya) ve vergilendirme gibi çok zor şartlarla yüz yüze geldi. Özellikle gayriinsanî şartlarda yapılan kauçuk, II. Leopold’un şirketinin kendini idamesi için büyük bir ekonomik öneme sahipti.

Almanya Başbakanı Bismarck, sömürgecilik faaliyetleri için hazırlık olmak üzere 1883-1884 yıllarında Afrika’da Gine Körfezi’ne bir kruvazör gönderdi ve Kamerun kıyı şeridinde araştırmalar yaptırdı. Bazı Alman tüccarlar da çok önceden Güney Batı Afrika (Namibya) bölgesine gelmişti. Hatta bu tüccarlardan Lüderitz, 1883 yılında buranın yerli halkı olan Bantularla bir antlaşma yaparak bunların üzerinde bir çeşit imtiyaz tesis etmiş­ti. Afrika’nın paylaşılması gündemiyle toplanan Berlin Konferansı’nda (1884) Avrupa’nın sömürgeci güçleri özellikle Afrika’nın fiilî olarak işgali ve sömürgeleştirilmesinin meşrui­yetini kabul ettiler.