SÖMÜRGECİLİK TARİHİ (AVRUPA-AMERİKA) - Deneme Sınavı - 3

XX. yüzyılın hemen başında büyük güçler arasındaki rekabetin sömürgeler ve yeni pazarlar adına sıcak çatışmaya dönüşmesi, tarihin en tahrip edici savaşlardan birine neden oldu. Ortaya çıkan tahribatı tamir edebilmek adına Dünya Savaşı sonrasında “demokratik ve özgür milletler düşüncesi” kendisine geniş bir taraftar kitlesi buldu. Doğru cevap C dir.

1885 Berlin Konferansı ile Afrika sömürgelerinin kurumsallaşması ve belirli bir hukuka dayandırılması üzerinde sömürgeci devletler arasında bir uzlaşı sağlanmış ise de bir süre sonra ortaya çıkan ulusçu hareketler ve iktidarı ele geçirme gayretleri bu uzlaşının kısa sürmesine neden oldu. Doğru cevap E dir.

Amerika’nın başını çektiği yeni tip sömürgeciliğin önceliği ekonomik çıkarlardan ziyade stratejik üstünlüğü elde etmeye yönelikti. Yeni dönemde geleneksel uygulamalardan farklı olarak, siyasî kontrolü ele geçirmek öncelikli hedef olarak belirlenmişti. Ticaret ve kâr bunun doğal sonucu olarak zaten ortaya çıkacak bir süreçti. Doğru cevap A dır.

1960’lardan itibaren İngiltere’nin geleneksel sömürge sisteminin merkezinde yer aldığı günler artık geride kalmıştı. 1946’da Hindistan’a bağımsızlık garantisi verilmesinin ardından, Batı Afrika’da da yeni bir dönem başladı. Doğru cevap B dir.

ABD merkezli sömürgeci politikaların ve yayılmacılığın ilk uygulamaya konulduğu yer Latin Amerika coğrafyası olmuştur. Doğru cevap B dir.

1823’te ABD Başkanı Monroe’nin ilan ettiği doktrin ile kıtanın geneline yapılacak herhangi bir müdahaleyi düşmanca olarak nitelendireceğine dair Avrupalıları uyaran ABD’nin, Latin Amerika üzerindeki etkisi bu tarihten itibaren âdeta kurumsallaşmaya başladı. Doğru cevap D dir.

ABD, Latin Amerika ülkelerinin iç işlerine saygıyı esas alan dış müdahalelere kapalı, devletlerin eşitliğine dayalı bir Pan-Amerikan sistemi tesis etme çabalarını yoğunlaştırdı ve 1938 yılında ilan edilen Lima Bildirgesi ile bu amaca büyük oranda ulaşılmış oldu.

Savaştan sonra Amerika,dünya üzerinde ekonomik açıdan stratejik öneme sahip bölgelerin kontrolünü ele geçirmek için yeni bir planı devreye soktu. “Büyük Bölge” projesi olarak bilinen bu projeyle birlikte dünyanın doğudan batıya kontrolü için gerekli olan noktalar tek tek tespit edildi. Doğru cevap C dir.

ABD’nin takip ettiği diğer bir yöntem ise bazı devletleri Birleşmiş Milletler, NATO, SEATO ve Bağdat Paktı gibi çeşitli uluslararası örgütler etrafında toplamak oldu. Doğru cevap E dir.

I. Dünya Savaşı, Avrupa sömürgeciliğine ciddi bir darbe indirdiyse de iki büyük sömürgeci imparatorluk İngiltere ve Fransa büyük savaştan yine de kârlı çıkabilmişti. Özellikle İngiltere, Arap coğrafyasında oluşturduğu nüfuz alanlarıyla petrol kaynakları üzerinde önemli bir kontrol sağlamış oldu. I. Dünya Savaşı’ndan sonra Arap coğrafyasındaki petrol bölgelerinin neredeyse tamamını ele geçiren İngiltere, yüzyılın ortalarına kadar bölgedeki üstünlüğünü devam ettirdi. Doğru cevap C'dir.

Yüzyılın hemen başında dünyanın önde gelen güçleri arasında Afrika’nın paylaşılması üzerine yapılan çatışmalar, Çin-Japon Savaşı, İspanyol-Amerikan Savaşı, Boer Savaşı ve Rus-Japon Savaşı gibi mücadeleler, geleneksel sömürgecilikten farklı olarak kapitalist olguyla yakından bağlantılı yeni bir tür emperyalizmin gelişmekte olduğunun bir göstergesiydi.  Doğru cevap E'dir.

I. Dünya Savaşı’ndan sonra Arap coğrafyasındaki petrol bölgelerinin neredeyse tamamını ele geçiren İngiltere, yüzyılın ortalarına kadar bölgedeki üstünlüğünü devam ettirdi. Fakat savaş sırasında ekonomik açıdan yıpranan İngiliz İmparatorluğu, denizaşırı coğrafyalardaki üstünlüğü koruyabilecek kaynaklardan mahrumdu ve halk arasında savaş karşıtlığı had safhaya ulaşmıştı. Bu durumda İngiltere; Uzak Doğu, Akdeniz ve Afrika’da güç kaybetmeye başladı. İngiliz şirketler büyük savaş sonrasında giderek artan bir şekilde yerel ayaklanmalar, Bolşevik propaganda ve Amerikan rekabetiyle karşı karşıya kaldı ve yalnızca petrol bölgeleri değil denizaşırı diğer sömürgelerin idaresi de her geçen gün zorlaştı. Amerikan şirketlerinin petrol bölgelerinden pay alma çabaları, İngilizleri kontrolü elde tutmak için çeşitli tedbirler almaya sevk ettiyse de bunda pek bir başarı elde edilemedi. Doğru cevap D'dir.

II. Dünya Savaşı’nın nihayete ermesiyle birlikte Avrupa merkezli sömürge düzeninin sarsılma dönemi tamamlandı ve bundan sonraki dönemde sömürgelerin bağımsızlık süreci başladı. 1946-47’de Suriye ve Lübnan bağımsızlığını elde ederken bağımsızlık hareketleri 1954’ten itibaren daha da hız kazandı. 1960’lardan itibaren İngiltere’nin geleneksel sömürge sisteminin merkezinde yer aldığı günler artık geride kalmıştı. 1946’da Hindistan’a bağımsızlık garantisi verilmesinin ardından, Batı Afrika’da da yeni bir dönem başladı. Zaten ekonomik açıdan sömürgelerin maliyetini üstlenmekte zorlanan İngiltere’de 1959’da işbaşına gelen hükûmetin ilk işi Afrika’dan çekilme kararı almak oldu. Böylelikle Nijerya, Togo, Benin 1960 itibarıyla bağımsız birer devlet olarak ortaya çıktı. Onları 1961’de Tanzanya, Uganda ve Kenya takip etti. Nihayet 1964’te Malavi ve Zambiya bağımsız Afrikalı devletler arasında yerini aldı. Doğru cevap B'dir.

1956’da yaşanan Süveyş Krizi’nde, İsrail’le iş birliği yapan İngiltere ve Fransa’nın, Sovyetler karşısında başarısız olması ve krizin ancak Amerika’nın araya girmesiyle aşılması geleneksel sömürge imparatorluklarının sonunu işaret ettiği gibi Amerika’nın dünya üzerindeki etkisini giderek artırdığının da göstergesidir. Doğru cevap A'dır.

ABD merkezli sömürgeci politikaların ve yayılmacılığın ilk uygulamaya konulduğu yer Latin Amerika coğrafyası olmuştur. Amerika’nın, bölgede gerçekleştirdiği operasyonlar bir bakıma geleneksel sömürge yöntemlerinden izler taşıyordu. 1898 İspanyol-Amerikan Savaşı neticesinde İspanyol sömürgelerinin birçoğunu ele geçiren Amerika aynı zamanda küresel bir aktör olarak dünya siyaset sahnesine de hızlı bir giriş yaptı. Savaş sonrasında yapılan Paris Anlaşması’yla İspanya; Guam, Porto Riko ve Filipinleri Amerika’ya bırakmış, ayrıca Küba Amerikan kontrolüne girmişti. Sonraki dönemde Santo Domingo, Nikaragua, Haiti, Panama gibi yerlerde gerçekleştirdiği operasyonlarla Amerika bölgenin tek hâkim gücü hâline geldi. 1902’deki Venezuella Krizi, Latin Amerika üzerindeki ABD hegemonyasını sağlamlaştırdı. Doğru cevap C'dir.

I. Dünya Savaşı sırasında Latin Amerika üzerindeki ABD etkisi artmaya devam etti. Bu dönemde İngiltere’nin aleyhine genişleyen bölgedeki Amerikan ticaret hacmi daha önce hiç olmadığı bir düzeye ulaşarak toplamda %32’lik bir paya ulaştı. Bölge ülkeleri artık sermayelerini Londra ve Paris’ten daha çok New York bankalarında değerlendiriyordu. Doğru cevap A'dır.

Roosevelt, Wilson ve arkasından Hoover’in başkanlıkları döneminde sürdürülen kuşatıcı politikaların temel hedefini kıtanın dış müdahalelerden arındırılmasına yönelik çabalar teşkil etti. Doğru cevap E'dir.

1930’larda ABD “İyi Komşu Politikası” olarak adlandırılan ve Latin Amerika ülkelerinin iç işlerine müdahaleyi asgariye indiren bir dizi uygulamanın altına imza attı. Bu süreçte ABD, Latin Amerika ülkelerinin iç işlerine saygıyı esas alan dış müdahalelere kapalı, devletlerin eşitliğine dayalı bir Pan-Amerikan sistemi tesis etme çabalarını yoğunlaştırdı ve 1938 yılında ilan edilen Lima Bildirgesi ile bu amaca büyük oranda ulaşılmış oldu. Doğru cevap B'dir.

Sovyetlerin başını çektiği komünist bloka karşı cephenin önderliğini üstlenen Amerika ise II. Dünya Savaşı’ndan yeni süper güç olarak çıkmıştı. Savaştan sonra Amerika, dünya üzerinde ekonomik açıdan stratejik öneme sahip bölgelerin kontrolünü ele geçirmek için yeni bir planı devreye soktu. “Büyük Bölge” projesi olarak bilinen bu projeyle birlikte dünyanın doğudan batıya kontrolü için gerekli olan noktalar tek tek tespit edildi. Hegemonyanın kontrolünü temin etmek için belirlenen bölgeler yarı kürenin batı kısmı, İngiliz İmparatorluğu’nun eski hâkimiyet alanları ve Uzak Doğu’ydu. Geleneksel imparatorlukların çöküşü ve Uzak Doğu’da Japonya’nın durdurulması, ordunun eşlik ettiği Amerikan yatırımcılarına yeni pazarlara girebilme şansı verdi. “Büyük Bölge” projesinin en can alıcı noktası Orta Doğu’ydu. Bölgedeki zengin petrol rezervleri 1950’lerden itibaren Amerika’nın doğrudan ya da dolaylı olarak çeşitli müdahalelerine sahne oldu. Doğru cevap C'dir.

Dünya Savaşı sonrasında “demokratik ve özgür milletler düşüncesi” kendisine geniş bir taraftar kitlesi buldu. Liberal fikirlere dayanan bu düşünceler, Amerikan Başkanı Wilson’un 14 prensibiyle somut bir anlam kazandı.