SÖMÜRGECİLİK TARİHİ (AVRUPA-AMERİKA) - Deneme Sınavı - 1

Savaştan sonraki 10 yıl boyunca Milletler Cemiyeti öncülüğündeki “özgür ve demokratik dünya projesi”nin etkisiyle emperyalizm sorunu bir süre için ertelenmiş oldu. Fakat Almanya, Japonya, Rusya ve İtalya gibi ülkelerde baş gösteren diktatör rejimlerin etkisiyle dünya yeni bir sömürgeci rekabete sahne olmaya başladı.

1931’de Çin’e saldırarak Uzak Doğu’da imparatorluk düşüncesini yeniden alevlendiren Japonya’nın yanı sıra, Avrupa’nın merkezinde gerçekleştirdiği ağır sanayi hamlesiyle Versay’ın rövanşını almaya hazırlanan Nazi Almanyası ve Habeşistan’a saldırarak geleneksel sömürgeciliği yeniden başlatan Mussolini idaresindeki faşist İtalya’nın izlediği politikalar yeni bir emperyalist çatışmanın habercisi niteliğindeydi.

Rusya, Stalin idaresinde yoğun propaganda faaliyetleriyle yeni türden bir emperyalist tutumla geri döndü. Başta Avrupa’nın doğusu olmak üzere Asya ve Pasifik’e kadar etki alanlarını genişletmeyi hedefleyen Rusya ile önderliğini Amerika’nın üstlendiği liberal batı arasında yaşanan sosyal, ekonomik ve siyasî çatışma, “Soğuk Savaş” olarak adlandırılan iki kutuplu dünyanın en önemli olgusudur. Nitekim Amerika’nın Kore, Vietnam ve diğer müdahaleleri, Sovyetlerin Afganistan sınırlarına kadar yayılması veya Boğazlar üzerindeki düşünceleri bu politikaların dışa yansımasından başka bir şey değildi.

1941 yılı içerisinde Japonların Pearl Harbor’a düzenlediği intihar saldırıları, Amerika’nın kendi içine kapandığı günlerin de sonu oldu. İlerleyen süreçte istikrar ve güven için küresel müdahalelerin gerekliliğine inanan Amerikalılar yalnızca finansal değil askerî operasyonlarla da dünya üzerinde egemen güç hâline geldi. Savaş esnasında Kuzey Afrika, İtalya ve Fransa’da varlık gösteren Amerikan birlikleri 1943’te giriştikleri Uzak Doğu macerasını 1945'te Japonya’ya atom bombası atarak nihayete erdirdiler.

1941 yılı içerisinde Japonların Pearl Harbor’a düzenlediği intihar saldırıları, Amerika’nın kendi içine kapandığı günlerin de sonu oldu.

ABD merkezli sömürgeci politikaların ve yayılmacılığın ilk uygulamaya konulduğu yer Latin Amerika coğrafyası olmuştur.

Monroe Doktrini ile Latin Amerikalıların hamiliğini ilan etmiştir.

Sovyetlerin başını çektiği komünist bloka karşı cephenin önderliğini üstlenen Amerika ise II. Dünya Savaşı’ndan yeni süper güç olarak çıkmıştı.

Başkan Truman, Sovyetlerin Akdeniz’e doğru ilerlemesini durdurabilmek adına bu coğrafyadaki iki devlet olan Türkiye ve Yunanistan’a yardım kararı aldı. Bunu daha sonrasında 16 Avrupa ülkesine yönelik olarak devreye sokulan Marshall yardımı takip etti. Bu çabalar Avrupa ülkelerinin yeniden yapılandırılmasına yönelik gözükse de gerçekte Amerikan çıkarlarının devamını tesis etmeye yönelik ekonomik bir tedbirden ibaretti.

Bu durumda İngiltere; Uzak Doğu, Akdeniz ve Afrika’da güç kaybetmeye başladı. İngiliz şirketler büyük savaş sonrasında giderek artan bir şekilde yerel ayaklanmalar, Bolşevik propaganda ve Amerikan rekabetiyle karşı karşıya kaldı ve yalnızca petrol bölgeleri değil denizaşırı diğer sömürgelerin idaresi de her geçen gün zorlaştı. Amerikan şirketlerinin petrol bölgelerinden pay alma çabaları, İngilizleri kontrolü elde tutmak için çeşitli tedbirler almaya sevk ettiyse de bunda pek bir başarı elde edilemedi. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Ulusal mücadele hareketlerinin giderek ivme kazanması Avrupa merkezli sömürge
imparatorluklarının dağılmasında ciddi bir etken oldu. Uzak sömürgelerde bağımsızlık ya
da özerklik gibi taleplerle yola çıkan her ayaklanma, sömürgeci imparatorlukların dominyonlarına daha fazla taviz vermesiyle sonuçlandı. Keza sömürgeciler için daha geniş halk kitlelerini memnun etmektense zaten uzunca bir süredir iş birliği içinde oldukları yerli
seçkinlerin taleplerini karşılamak hem daha kolay hem daha az maliyetliydi. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Olağanüstü çabalar yeterli olmadığı gibi kısa süre içerisinde Hindistan, Fas, Tunus, Malezya, Kenya, Cezayir gibi kadim sömürgelerde şiddet içeren bağımsızlık yanlısı ayaklanmalar çıktı. Doğru yanıt C seçeneğidir.

1956’da yaşanan Süveyş Krizi’nde, İsrail’le iş birliği yapan İngiltere ve Fransa’nın, Sovyetler karşısında başarısız olması ve krizin ancak Amerika’nın araya girmesiyle aşılması geleneksel sömürge imparatorluklarının sonunu işaret ettiği gibi Amerika’nın dünya üzerindeki etkisini giderek artırdığının da  bir göstergesi niteliğindedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Batı sömürgeciliğinin temsil kabiliyetinin Avrupa’dan Amerika’ya geçmesi noktasında bir başlangıç oldu. 1956’da yaşanan Süveyş Krizi’nde, İsrail’le iş birliği yapan İngiltere ve Fransa’nın, Sovyetler karşısında başarısız olması ve krizin ancak Amerika’nın araya girmesiyle aşılması geleneksel sömürge imparatorluklarının sonunu işaret ettiği gibi Amerika’nın dünya üzerindeki etkisini giderek artırdığının da bir göstergesi niteliğindedir. Kriz esnasında 3 devletin Süveyş Kanalı’nın Nasır tarafından millîleştirilmesine karşı çıkmasına rağmen Sovyetler karşısında tutunamayışı aynı zamanda Sovyetlerin de küresel bir güç olarak ortaya çıkışının bir işareti olarak algılanabilir. Dünya bu dönemde bir tarafını Amerika, diğer tarafını Rusya’nın oluşturduğu iki kutuplu bir çatışma ortamının başlamasına şahit olurken geleneksel sömürge imparatorlukları son bulmakta, milliyetçi hareketler de giderek tırmanmaktaydı. Bu süreçler âdeta birbirine bağımlı ve paralel olarak ilerledi. İngiltere ve Fransa’nın Süveyş Krizi sırasında kaybettikleri prestij ve bu kriz esnasında ortaya çıkan zafiyetleri, dominyonlardaki özgürlükçü hareketlere cesaret verdi. Doğru yanıt E seçeneğidir.

1823’te ABD Başkanı Monroe’nin ilan ettiği doktrin ile kıtanın geneline yapılacak herhangi bir müdahaleyi düşmanca olarak nitelendireceğine dair Avrupalıları uyaran ABD’nin, Latin Amerika üzerindeki etkisi bu tarihten itibaren âdeta kurumsallaşmaya başladı. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Pasifik’i kontrol etme iddiasında olan Amerika’nın ilk önemli durağı olan Filipinler, yayılmacı politikaları tecrübe etmesi açısından bir okul, aynı zamanda Amerikan tarzı sömürgeciliğin mahiyetini anlamak bakımından da bir örnek niteliğindedir. Amerika bölgeye demokrasi ihraç etmek üzere gittiğini iddia etmiş, neticede bu söylem hem ABD hem de Filipin halkı için Amerikan varlığının gerekliliğine bir dayanak teşkil etmiştir. İlhakın hemen ardından öncelikle bölgede Amerikan kurumlarının tesis edildiği görülmektedir. Amerikalı yetkililerin birçoğu danışmanlık ve eğitim hizmetlerini bizzat üstlenmiş durumdaydı ve ulaşılmak istenen hedef kitle yerli elitlerdi. Seçkinlerin eğitilmesiyle birlikte içerde iş birliğine müsait bir kesim oluşturulacak ve onların üzerinden sistemin devamı sağlanabilecekti. Uygulamalar öylesine başarılı oldu ki 1946’daki bağımsızlık anına gelindiğinde başkanlık rejimi, güçler ayrılığı prensibi, iki partili sistemi ve özel mülkiyete verdiği önemle Filipinler âdeta Amerika’yı taklit ediyordu. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Rusya gibi komünist idare altında olan Çin, 1949 yılında kendi anakarasının tamamında kontrolü ele geçirmişti. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Amerikan emperyal sisteminin tesis edilmesi için hiç şüphesiz siyasî organizasyonların yanı sıra ekonomik iş birliği araçlarının geliştirilmesine de ihtiyaç vardı. Bretton Woods Anlaşması bunun için ilk ve en önemli adımlardan biri oldu. Anlaşmanın amacı, Amerika’nın hedeflediği ekonomik kontrol mekanizmasını tüm dünyada hâkim kılmaktı. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Sovyetlerin dağılmasının hemen ertesinde yaşanan 1991 Körfez Savaşı ABD’nin bölgedeki yayılmacı politikalarının devamı niteliğindeydi. Bu defa siyasî meşruiyet aracı olarak tehdidin adı değişmiş, komünizm yerine başta Müslüman ülkeler olmak üzere “terörizm ve terörist devletler’’ yeni tehdit kaynağı olarak sunulmuştu. Doğru yanıt A seçeneğidir.