SOKAK SOSYAL HİZMETİ VE ADLİ SOSYAL HİZMET

18 Kasım 2013 tarihinde Ceza İşleri Genel Müdürlüğü bünyesinde Mağdur Hakları Daire Başkanlığı kurulmuştur (www.magdur.adalet. gov.tr).

Bireyselleştirilmiş İyileştirme Sistemi (BİSİS) her hükümlü için ayrı bir durum saptamasının yapılıp ceza infaz kurumunda yürütülecek iyileştirme sürecinin planlandığı ve uygulandığı, hükümlüye özel programın yürütülmesi için gerekli iyileştirici ortamın oluşturulduğu, sürekli ölçme ve değerlendirme ile kendini denetleyen bir modeldir.

Ceza infaz kurumlarında gerçekleştirilen mesleki görüşmeler sırasıyla, Kuruma Kabul Süreci ve Araştırma ve Değerlendirme Formu (ARDEF) Doldurulması, Destekleyici Görüşme, Çalışmayı Sonlandırma Görüşmesi ve İzleme Görüşmesi’dir.

Sosyal hizmet uzmanları ceza infaz kurumlarında birlikte çalıştıkları ve sorunları çözüme ulaşan hükümlü ve tutuklularla elde edilen olumlu gelişmelerin kalıcı olması amacıyla aylık görüşme seanslarını bir süre devam ettirerek erişilen durumu değerlendirmekte ve erişilen durumu sürdürebilmek için danışmanlık vermektedir. Bu görüşmelere izleme görüşmesi adı verilmektedir.

Ceza infaz kurumlarında eğitimleri verilen ve yetişkin hükümlü-tutuklulara doğrudan ya da dolaylı uygulanan başlıca programlar;

- Önce Düşün Programı

- Salıverilme Öncesi Mahkûm Gelişimi Programı

- İntihar ve Kendine Zarar Vermeyi Önleme Konusunda Personelde Farkındalık Yaratma Programı

- Özel Gözetim ve Denetim Programı

- Öfke Kontrolü Programı

- Sigara Alkol ve Madde Bağımlılığı Programı

- 0-18 Yaş Aile Eğitim Programıdır.

23 oturumdan oluşan Özel Gözetim ve Denetim Programı’nın amacı; katılımcıların öfke ve diğer olumsuz duygularının farkına varmalarını, bu olumsuz duygular sonucu ortaya çıkabilecek saldırgan davranışlardan kaçınmalarını ve bunları kontrol altına almak için gerekli becerileri kazanmalarını sağlamaktır. Programın hedef kitlesi özellikle öfke kaynaklı suç işlemiş, genellikle dürtüsel davranışlar içinde olan şiddete eğilimli hükümlülerdir.

İyiye Doğru Öfke Kontrol Programı, çevresine ve kendisine zarar verme riski yüksek olan çocuklara öfke duygusunun kontrol edilemediği durumlarda ortaya çıkabilecek olumsuz sonuçlara ilişkin farkındalık kazandırılmasını sağlamak, öfkeyi kontrol etmek ve zararlarını en aza indirmek için teknik ve yöntemler öğretmek, kontrol edildiğinde de olumlu sonuçlarının olabileceğini vurgulamak gibi konularda grup çalışmalarından oluşmaktadır.

Ceza infaz kurumlarında görev yapan sosyal hizmet uzmanları kurumda bulunan hükümlü-tutukluların talepleri ve kurum idaresinin bilgisi dahilinde aileleriyle görüşmeler gerçekleştirirler. Bu görüşmeler çoğunlukla hükümlü-tutuklunun ailesinin telefon ile aranması ya da açık ve kapalı ziyarete geldiklerinde yapılan mesleki görüşmeler şeklinde gerçekleştirilir. Aile ile yapılan telefon görüşmelerinde; hükümlü-tutuklunun durumu, ihtiyaçları, ceza infaz kurumunun iletişim adresi hakkında gerekli bilgiler verilir. Talep hâlinde hükümlü-tutuklunun aileleriyle yaşadıkları sorunlar hakkında gereken danışmanlık ve yönlendirme hizmetlerini yerine getirirler. Ayrıca hükümlü yakınının ölümü, ağır hastalık veya herhangi bir aile krizi bilgilerinin hükümlüye iletilmesinde kurum idaresi ve hükümlünün ailesi ile koordinasyon sağlayarak aile ile birlikte hükümlü-tutukluya bildirilmesinde görev alırlar. Hükümlü-tutuklunun ölmesi durumunda kurum idaresi ile birlikte koordineli bir şekilde çalışarak haberin aileye verilmesinde hükümlü aileleriyle görüşme yaparlar. Ceza infaz kurumunda bulunan hükümlü-tutuklunun açık ziyaret ya da kapalı ziyaretlerini gözlemleyerek gerektiğinde ailesi ile ziyaret öncesi ya da sonrası mesleki görüşme gerçekleştirirler. Kurumda bulunan ve çocuklarını göremeyen hükümlü-tutukluların çocuklarının hükümlü-tutuklu yakını tarafından açık ya da kapalı ziyaretlere getirilmesi için gerekli görüşme, bilgilendirme ve yönlendirme çalışmalarını gerçekleştirirler. Ceza infaz süreci boyunca ailesinden ayrı kalmış hükümlüyü, salıverilmesine hazırlamak ve ailesiyle yaşayabileceği olası uyum problemlerinin çözümlenmesine yardımcı olmak amacıyla mesleki görüşmeler gerçekleştirirler. Ayrıca, ceza infaz kurumunda görevli sosyal hizmet uzmanları, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 51’inci maddesine dayanılarak hazırlanan ve 30/03/2013 tarihinde 28603 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Hükümlü ve Tutukluların Ödüllendirilmesi Hakkında Yönetmelik”le ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tutukluların ödüllendirilmesine ilişkin usul ve esaslar ve bu ödüllerden yararlanmanın kapsam ve şartları ile ilgili olarak yürütülen çalışmalarda görev alır, rapor hazırlarlar. Ödüllendirme Yönetmeliği kapsamında “Kapalı Ceza İnfaz Kurumlarındaki Evli Hükümlü ve Tutuklulara, Kurum Personelinin Yakın Nezareti Olmaksızın Eşleri İle Mahrem Görüşme” Ödülü ile ilgili yönetmelikte belirlenen esaslar doğrultusunda hem hükümlü-tutuklu hem de hükümlü-tutuklu eşi ile bireysel görüşmeler yaparak hazırladığı raporu İdare ve Gözlem Kuruluna sunarlar. Ceza İnfaz Kurumlarında yürütülen eğitim ve iyileştirme faaliyetlerinde toplum kaynaklarını harekete geçirme ve hükümlü-tutuklunun yüksek yararına kullanma, sosyal hizmet uzmanlarının toplum organizasyonu görevinin bir parçasıdır. Ayrıca hükümlü- tutuklunun dışarıda bulunan ihtiyaç sahibi ailelerine, ayni ve nakdi yardımlar hakkında rehberlik ve danışmanlık hizmetleri verilerek ailelerin toplum kaynaklarından azami şekilde faydalanması konusunda yardımcı olur (Gümüş ve Aydoğan, 2013, s. 7). Anne yanında kalan ve dışarıda bakacak kimsesi bulunmayan çocuklar ile ilgili hem kurum içerisinde hem de kurum dışında toplum kaynaklarını harekete geçirerek mesleki çalışmalarını yürütür. Annesinin yanında kalan çocukların kurum içi ya da kurum dışı kreş imkânlarından yararlanması için mesleki çalışmalar yürütür. Annesinin yanında kalan çocukların yaşlarını doldurmaları ve dışarıda teslim edilecek bir yakını bulunmaması durumunda Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına bağlı İl Müdürlükleri ve ilgili birimleri ile işbirliğine geçerek bu çocukların yuva bakımına alınmasını yürütür, koruyucu aileye verilmesi veya evlat edinilmesi çalışmalarını takip ederler.

Denetimli Serbestlik Müdürlüklerinde Sosyal Hizmet Uzmanları Değerlendirme ve Planlama Bürosu, Eğitim ve İyileştirme Bürosu, Mağdur Destek Hizmetleri Bürosu ve Koruma Kurulları Bürosunda görev yapmaktadır.

Aile mahkemelerinde sosyal çalışmacıların görevleri arasında, sürece dâhil olan bireylerin özgeçmişi ve aile bilgileri, içinde bulundukları sosyal, kültürel, psikolojik ve ekonomik özelliklerini içeren sosyal inceleme raporu hazırlamak, bireylerin içinde bulundukları sorunun nedenleri, etkileri ve sonuçlarını bütünden özele doğru analiz etmek ve uyumsuzluğu olan ailelerin sorunlarının saptanması ve çözümü için mahkeme bünyesinde yer alan diğer meslek elemanları ile ekip çalışması anlayışı içinde uygulamalar yapmak ve gerekiyorsa toplum kaynaklarını bu işlere kanalize etmek bulunmaktadır.

Çocuk mahkemesi, suça sürüklenen çocukların yargılandığı, yargıç ve savcısının özel eğitimden geçirildiği, sosyal çalışmacının çocuğun durumu üzerine rapor vererek yargılamayı yönlendirebildiği özel bir mahkemedir.

Ceza ­infaz kurumlarında görevli psi­kolog ve sosyal hizmet uzmanlarının hedef ki­tlesi­; hükümlü-tutuklular, hükümlü-tutuklu ai­leler­, ceza i­nfaz kurumlarında annesini­n yanında kalan çocuklar ve kurumda görev yapan personelden oluşmaktadır.

Önce düşün programında,  problemler hakkında düşünme ve gerçek yaşam koşullarında sorun çözme beceri­leri­ni­n gelişti­ri­lmesi­, bu becer­ileri­n suç oluşturan davranış sorununa uygulanması ve gelecekteki­ suç oluşturan davranış ri­ski­ni­n azaltılmasına yardımcı olmak amaçlanmaktadır.

Öfke kontrol programının amaçları; katılımcıları öfkelenmelerine yol açan süreçler ve kend­i davranışlarını i­zleme i­hti­yacı konusunda bi­li­nçlendi­rmek, katılımcıları öfkeyi kontrol etme ihtiyacı konusunda eğitmek ve bu eğitimin yararlarını göstermek, öfke kontrol tekniklerini geliştirmektir.

Japon Ceza İnfaz Si­stemi­nde “değişi­m i­çi­n rehberli­k” (müdahale/rehab­ili­tasyon programları) uygulaması i­le; hükümlüleri­n iş­lediğ­i suç nedeni­yle sorumluluk duygusunu gel­işti­rmeler­, salıveri­lme sonrası sosyal hayata uyum i­çin gerekli­ olan b­ilgi­ ve hayat tarzını kazanmalarını sağlamaya yardımcı olunmaktadır.

Ülkem­izde Deneti­mli­ Serbestli­k 20.07.2005 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe gi­ren “5402 sayılı Denet­imli­ Serbestli­k H­izmetler­ Kanunu” i­le başlamış, Kanunun 27. Maddesi­ne dayanılarak Deneti­mli­ Serbestli­k Hi­zmetleri­ Yönetmeliği­ hazırlanmıştır.

Denet­imli­ serbestli­k hi­zmetler­inde, çocuk ve yetişki­n hükümlülere yöneli­k rehberli­k ve i­yi­leşt­irme faaliyetler­ kapsamında: Yetişki­n hükümlüler i­çi­n; Sigara, Alkol ve Madde Bağımlılığı Programı (SAMBA),Öfke Kontrol Programı, Hayat İçin Değişim Programı (HAYDE), Bireysel Öfke Kontrol Programı (ÖFKESİZ),Çocuk hükümlüler ­için Çocuklar İçin Temel Yaklaşım Müdahale Programı, Çocuklar İçin Alkol ve Madde Bağımlılığı Müdahale Programı, Çocuklar İçin Genel Suçlu Davranışı Müdahale Programı, Çocuklar İçin Saldırganlığı Önleme Müdahale Programı, Sigara, Alkol ve Madde Bağımlılığı Müdahale Programı (Genç SAMBA) geliştirilmiş olup bu programlar akti­f olarak uygulanmaktadır.

Elektroni­k i­zleme 01.02.2013 tari­hi­nde faali­yete geçmişti­r. Yükümlünün toplum i­çi­nde ­izlenmesi­, gözeti­m­ ve deneti­m­ elektroni­k ci­hazların kullanılması suret­iyle yeri­ne geti­ri­lmektedi­r.

Denet­iml­i Serbestli­k ­ilk kez İng­iltere’de 1842 yılında hafi­f suç işlemiş kişi­ler hakkında uygulanmış, bu konuda i­lk düzenleme 1869 yılında ABD’de yapılmıştır.

Ülkem­izde i­se çocuk mahkemeleri­ni­n kurulmasına i­lişkin çalışmalar 1940 yılından i­ti­baren başlamış 1945 yılında bi­r kanun tekli­f­ ve yasası sunulmasına rağmen kabul edilmem­işti­r. 1979 tari­h ve 2253 sayılı Çocuk Mahkemeleri­ni­n Kuruluşu, Görev ve Yargılama Usuller­ Hakkında Kanun 1979 yılında kabul ed­ilmiş ve i­lk çocuk mahkemeleri­ 1987 yılında Ankara’da kurulmuş, bi­r yıl sonra İstanbul, İzmi­r ve Trabzon illerinde olmak üzere dört i­lde faali­yete geçm­işti­r.