SOKAK SOSYAL HİZMETİ VE ADLİ SOSYAL HİZMET

Ülkemizdeki duruma bakıldığında, 2014 yılı itibariyle Adalet Bakanlığında; (www.
shu.org.tr):
• Ceza İnfaz Kurumları (Taşra):182
• Denetimli Serbestlik: 80
• Aile Mahkemesi: 143
• Çocuk ve Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri: 79
• Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü: 1
• Mağdur Hakları Daire Başkanlığı: 3
• Eğitim Daire Başkanlığı: 3
• Arabulucuk Daire Başkanlığı: 2 olmak üzere toplam 493 sosyal hizmet uzmanının çalıştığı görülmektedir.

Tarihsel süreç içerisinde adli sosyal hizmetin izlerine 1800’lü yıllarda, çocuk mahkemelerinin açılması sırasında rastlanmaktadır (Gumz, 2004).

Sosyal hizmet bir meslek olmadan önce ıslah alanıyla özdeşleşmişti. Bunun sonucunda 1879’da Ulusal Hayırseverlik ve Islah Konferansı düzenlenmiş ve Jane Addams ilk kadın başkan olarak hizmet etmiştir.

Amerika Birleşik Devletleri’nde ilk çocuk/ergen mahkemesi 1899 yılında Chicago
Kadınlar Kulübü’nün çabaları ile Illinois’te açılmıştır. Çocuk/Ergen Psikopati Kurumu William Healy tarafından hayata geçirilmiş olup çocukların mahkemeye çıkmadan önce psikolojik sorunları olanları saptama görevini yerine getirmiştir. Ardından bu kurum profesyonel bir takım ile çocukların psikososyal değerlendirmesi ve suça sürüklenen çocuklar alanında araştırma yapmaya başlamıştır.

Bottoms ve Stelman (1988, s.51; Akt: Uluğtekin, 2004)’a göre, mahkemelerde hazırlanan SİR’ler, “kanıtlanmış bir suçun onaylanması sonucunda, bir suçluya ne yapılması gerektiğine karar vermesi için mahkemeye yardımcı olmak amacıyla yazılan sosyal hizmet dokümanları”dır.

Adli sosyal hizmet uzmanının rollerini özetle altı başlıkta ele almak mümkündür:
• Danışmanlık: Psikososyal danışmanlık, arabuluculuk ve grup danışmanlığı
• Rapor Yazmak: Mahkeme raporları, sosyal inceleme raporları
• Vaka Yöneticiliği
• Araştırmacılık ve değerlendiricilik
• Savunuculuk: Vakaları veya yasaları savunmak
• Bilirkişilik: Mahkeme de tanıklık, uzmanlık alanı ile ilgili rapor yazmak (Maschi ve Heer, 2014).

Amerikan Ulusal Adli Sosyal Hizmet Örgütü’nün kabul ettiği ve 40 maddeden oluşan adli sosyal hizmet uygulayıcılarının sorumlulukları aşağıda verilmiştir.
Bölüm I
Ulusal Adli Sosyal Hizmet Örgütü’ne Karşı Etik Sorumluluk
• İlke l. Adli Sosyal Hizmet Örgütü’nün her bir üyesi, adli sosyal hizmet uzmanı görevlerini yerine getirmek için gerekli olan eğitim, geçmiş ve deneyim niteliklerine sahip olacaktır.
• İlke 2. Adli Sosyal Hizmet Örgütü üyeleri, üyelik, izin ve/veya sertifikasyon alma amaçları dâhil herhangi bir amaçla bir üyenin nitelikleri, eğitimi, geçmişi veya deneyimini ne sözlü ne de yazılı olarak yanlış sunmayacaktır.
• İlke 3. Her adli sosyal hizmet uzmanı, uygulamayı etkileyen kanun değişikliklerini takip edecek, hizmetiçi eğitim programlarına, profesyonel konferanslara katılacak, profesyonel yayınlar aracılığıyla uygulama becerilerini genişletecek, adli konularda profesyonel iş arkadaşlarına danışacak ve talep edildiğinde iş arkadaşlarına ve diğer profesyonellere eğitim konusunda destek olacaktır.
• İlke 4. Her üye, adli sosyal hizmet örgütü’nün çalışması ve standartları hakkında diğer profesyonelleri ve kamuoyunu bilgilendirmekten sorumlu olacaktır.
• İlke 5. Adli sosyal hizmet uzmanı, Adli Sosyal Hizmet Örgütü adına ve özel vatandaş olarak yaptığı beyanları arasında açık bir ayrım gözetecektir.
• İlke 6. Adli Sosyal Hizmet Uzmanı, müracaatçıya hizmet sunarken diğer ajanslara veya toplum üyelerine danışarak kanunlar, kurallar, politikalar ve tedavi hedefleri arasındaki potansiyel çelişkileri açıkça tanımlamaya çalışacaktır.
• İlke 7. Araştırma ve yayınlar yoluyla bilimsel sorgulama yapan her adli sosyal hizmet uzmanı, gizliliği garantileyecek ve bütün müracaatçılara gelebilecek fiziksel ve/veya psikolojik zararı en aza indirgeyecektir.
• İlke 8. Adli Sosyal Hizmet Örgütü üyeleri sadece, gönüllü olarak bilgilendirilmiş
onam veren deneklerle yapılan araştırmalara katılacaktır. Araştırmalarda deneklerinin gizliliğini ve onurunu korumak için özen gösterilecektir. Herhangi bir araştırma projesine katılmayı reddeden müracaatçıya ceza verilmeyecektir.
• İlke 9. Adli Sosyal Hizmet Örgütü üyeleri yayınlarda yayıncılık kurallarına uyacaktır

Müracaatçılara Karşı Etik Sorumluluklar
• İlke 17. Adli sosyal hizmet uzmanı, hizmet verirken ırk, uyruk, din, renk, yaş, cinsiyet, cinsel yönelim, zihinsel veya fiziksel özürlülük, siyasi inanç, medeni hâl veya yasal statüye dayalı olarak ayrımcılık yapmayacaktır.
• İlke 18. Adli sosyal hizmet uzmanı;sevk kaynağını açıkça tanımlayacak, değerlendirilen veya tedavi edilen bireyleri değerlendirmenin doğası ve amacı hakkında bilgilendirecek ve bilginin kiminle paylaşılacağına dair geçerli standartlar kullanacaktır.
• İlke 19. Adli sosyal hizmet uzmanı, müracaatçının fiziksel, duygusal veya psikiyatrik sağlığını tehlikeye düşürecek tedavi sağlamayacaktır.
• İlke 20. Adli sosyal hizmet uzmanı, ihtiyaç duyduğu durumlarda danışmanlık alacaktır.
• İlke 21. Adli sosyal hizmet uzmanı, müracaatçının yararına olduğu düşünüldüğünde diğer profesyonellere ve kurumlara sevk edecektir. Müracaatçı bu sevk hakkında bilgilendirilecektir.
• İlke 22. Adli sosyal hizmet uzmanı, kişisel, aile ve/veya profesyonel sorumluluklar arasında olası bir çatışma varsa müracaatçısını reddederek potansiyel çıkar çatışmalarından kaçınacaktır.
• İlke 23. Tedavi müracaatçının isteği doğrultusunda sonlandırıldığında adli sosyal hizmet uzmanı, kararının dayandığı temeli yeterli ölçüde açıklayacak ve başka profesyonellere veya kuruma uygun bir sevk ederek hizmetlerin devam etmesini garantilemek için önlem alacaktır.
• İlke 24. Adli sosyal hizmet uzmanı, kanuna tabi olarak bütün kayıtların ve evrakların gizliliğini koruyacaktır. Bilgi ancak müracaatçının bilgilendirilmiş ve yazılı oluruyla açıklanacaktır.
• İlke 25. Adli sosyal hizmet uzmanı, başka profesyonellerin benzer özellikte verdikleri hizmetlerin oranlarına uygun olarak makul ücretler belirleyecektir.
• İlke 26. Adli sosyal hizmet uzmanı, seçili muhtaç müracaatçılara hizmetlerini sunacaktır.
• İlke 27. Adli sosyal hizmet uzmanı, yapılan hizmetler karşılığında ödeme alacaktır.
• İlke 28. Adli sosyal hizmet uzmanı, herhangi bir yasadışı faaliyete, sahtekârlığa
veya hilekârlığa girişmeyecektir.
• İlke 29. Adli sosyal hizmet uzmanı, bir iş arkadaşına/iş arkadaşından sevk almak/ vermek için değerli herhangi bir şey kabul etmeyecek, talep etmeyecek, vermeyecek veya almayacaktır.
• İlke 30. Adli sosyal hizmet uzmanı, kendi kişisel sorunlarının (akıl hastalığı/uyuşturucu veya alkol bağımlılığı gibi) müracaatçılara hizmet vermesini engellemesine
120 Sokak Sosyal Hizmeti ve Adli Sosyal Hizmet izin vermeyecektir. Adli sosyal hizmet uzmanı, kendi kişisel sorununa ilişkin uygun tedavi alma sorumluluğuna sahip olmalıdır.
• İlke 31. Adli sosyal hizmet uzmanı, müracaatçılar, öğrenciler veya adli sosyal hizmet uzmanının yetkisi altında bulunan herhangi bir kişiyle cinsel ilişki yaşamayacaktır.
• İlke 32. Adli sosyal hizmet uzmanı, herhangi belgeli veya şüphelenilen çocuk istismarını veya ihmalini, hasta veya herhangi başka bakmakla yükümlü olunan kişilerin istismarını, ilgili yerel ve ulusal kanunlara göre uygun kurumlara bildirecektir.
• İlke 33. Adli sosyal hizmet uzmanı, müracaatçılar tarafından yakın fiziksel zarar
vermeyle ilgili ciddi tehditler yapıldığında anında uygun yasal makamları ve tanımlanan potansiyel mağdurları bilgilendirecektir.
• İlke 34. Adli sosyal hizmet uzmanı, profesyonel veya eğitim amaçlı görüşmelerin film veya ses kaydını yaparken müracaatçıların yazılı olurunu alacaktır.
• İlke 35. Adli sosyal hizmet uzmanı, reşit olmayan müracaatçılara karşı dikkatli olacak ve müracaatçınn tedavisinin ilerlemesini etkinleştirmek için anne babalara, velilere veya ilgili ajanslara sadece gereken bilgilerin verilmesini sağlayacaktır.

Adalet Bakanlığına bağlı Ceza ve Tevkifevleri istatistiklerine bakıldığında Türkiye’de bir suç nedeniyle tutuklu veya hükümlü olarak cezaevinde kalanların sayısında son 20 yılda ciddi bir artış vardır. Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğünün resmî web sayfasında yayımlanan istatistiklere göre 1994 yılında tutuklu ve hükümlü sayısı 38.931 iken bu rakam 2014 yılında 158.837’ye yükselmiştir. Bu da son 20 yılda tutuklu ve hükümlü sayısında yaklaşık %400 oranında bir artışın meydana geldiğini göstermektedir.

Belli bir durumda, o toplum içinde nasıl davranılması gerektiğini gösteren ve yaptırım gücü taşıyan kurallar sistemine Norm denir. Doğru yanıt B'dir.

1960’ların ortalarında şartlı tahliye alanında sosyal hizmet uzmanları yeni roller edindi. 50 eyalette şartlı tahliye merkezleri kuruldu. Sosyal hizmet uzmanı Milton Rector, şartlı tahliye üzerine bir ulusal araştırma yürüterek tüm şartlı tahliye memurlarının sosyal hizmette yüksek lisans sahibi olması ve 2 yıllık vaka çalışması deneyimine sahip olmaları gerektiğini ortaya atmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Adli sosyal hizmet uzmanı adli süreçle ilişkili olan müracaatçısı ile yaptığı psikososyal değerlendirme sonucunda müracaatçının risk faktörlerini, suça yönelme nedenlerini, ailevi durumunu, görgü şahitlerinin suç ile ilgili düşüncelerini raporlaştırarak mahkemeye sunar ve hâkimin karar vermesine etki eder. Ancak mahkumun savunması hukukçuların işidir. Doğru yanıt D'dir.

Adli alanda çalışacak olan sosyal hizmet uzmanlarının bazı özel bilgi ve becerilere sahip olaması gerekir. Örneğin ruh sağlığı hastalıkları, suça itilmiş çocuklar ve madde bağımlılığı, şartlı tahliye gibi konularda bilgi ve deneyim sahibi olmak adli sosyal hizmet alanında görev yapan sosyal hizmet uzmanının sahip olması gereken en önemli beceriler arasında yer almaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Adli sosyal hizmetin köklerinin 1601 Elizabeth Yoksullar Yasası’na kadar uzandığı bilinmektedir. Yoksullar Yasası, sosyal hizmet alanındaki ilk yasalardan biridir ve ilkel anlamda yoksullara devlet tarafından yapılacak yardımları tanımlaması nedeniyle sosyal hizmet alanı için önemli bir yasa olarak kabul edilmektedir. Vatandaşlara yönelik yasal süreçleri tanımlıyor olması nedeniyle de adli sosyal hizmetin başlangıç noktası olarak düşünülebilir. Doğru yanıt D'dir.

1800'lü yılların sonlarında, toplum merkezinde çalışanlar, toplum merkezi yakınlarındaki bir polis merkezi ile işbirliği yapmışlar ve tutuklanan gençlere hizmet vermeye başlamışlardır. Bu gelişme, adli sosyal hizmet tarihinde çocuklar için uygulanan ilk denetimli serbestlik uygulamaları olarak bilinmektedir. Bir yıl sonra bu uygulamaya 5 kişi daha eklenmiş ve bu uygulama daha sonra diğer toplum merkezlerinde de hızla yayılmıştır. Doğru yanıt A'dır.

Adli sosyal hizmet uzmanının rollerini özetle altı başlıkta ele almak mümkündür:
• Danışmanlık: Psikososyal danışmanlık, arabuluculuk ve grup danışmanlığı
• Rapor Yazmak: Mahkeme raporları, sosyal inceleme raporları
• Vaka Yöneticiliği
• Araştırmacılık ve değerlendiricilik
• Savunuculuk: Vakaları veya yasaları savunmak
• Bilirkişilik: Mahkeme de tanıklık, uzmanlık alanı ile ilgili rapor yazmaktır. Doğru yanıt E'dir.

Ülkemizde ise ilk çocuk mahkemesi 1987 yılında Ankara’da kurulmuştur. Mahkemelerde sosyal hizmet uzmanı çalıştırılma zorunluluğu ise 2005 yılından sonra başlamıştır. Doğru yanıt B'dir.

Dünya’da adli sosyal hizmet uygulamaları çocuk mahkemelerinin kurulması ile başlamıştır. Ülkemizde ise ilk çocuk mahkemesi 1987 yılında Ankara’da kurulmuştur. Mahkemelerde sosyal hizmet uzmanı çalıştırılma zorunluluğu ise 2005 yılından sonra başlamıştır. Doğru yanıt D'dir.

Göçmen bir çocuk istismara uğramıştır. Mahkemelerin ilişkide olduğu sitemler,   aile, göçmen olma gibi sorun ağlarının diğer kurumsal
sistemlerle etkileştiğini görebiliriz. Bu süreçte suç adaleti sistemi, çocuk adalet sistemi, çocuk refahı sistemi ve sosyal hizmet sistemi ile sosyal sorunlar arasında ilişki kurulmaktadır. Madde bağımlılığına ilişkin bilgi verilmediğinden bu vakada bu alanda bilgiye gerek yoktur. Doğru yanıt C'dir.

Sosyal Hizmet Sözlüğü (Baker, 1999)’nde adli sosyal hizmet “Yasalarla, yasal konularla ve davalarla, hem ceza hem suç adaleti sistemleri içinde ilgilenen ve çocuk refahı, çocuk velayeti, boşanma, suça itilen çocuklar, akrabaların sorumluluğu, refah hakları, zorunlu tedavi programları ve yasal yeterlilik konularını içeren uzmanlık alanıdır.” şeklinde tanımlanmıştır.