SOKAK SOSYAL HİZMETİ VE ADLİ SOSYAL HİZMET

İnsan haklarının gelişimi ve toplumları etkisi altına alan pek çok değişime paralel olarak ceza adaleti sisteminde de değişim ve dönüşüm yaşanmıştır. Bu dönüşüm ise pozitivist bir bakış açısını sağlamıştır. Pozitivist yaklaşım, suç davranışının kaynağının dış kaynaklardan etkilendiğini kabul eder ve bu nedenle suçu önlemek için suçluların tedavi edilmesi gerektiğini söyler. Klasik ekolün aksine, pozitivistler suçlu davranışın biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin bir sonucu olarak ortaya çıktığını savunurlar. Pozitivist yaklaşımın temsilcilerinden biri olan Lombroso’ya göre suçlulara yönelik geliştirilen cezaların amacı, onları cezalandırmak yerine onları rehabilite etmeye yönelik olmalıdır. Lombroso, suçluluğun insan davranışının bilimsel incelemesi ile çözüme kavuşturulabileceğini öne sürmüştür.

Klinik oryantasyonlu sosyal hizmet uzmanları evlat edinmenin yasal süreçlerinde, ailevi hakların sonlandırılmasında (velayetin kaldırılması), yaşlı bakımında, özürlü hakları konusunda, zorunlu tedavilerde (madde bağımlısı bireylerin tedavi süreci gibi), aile ve çocuk mahkemelerinde, denetimli serbestlik hizmetlerinde gerek dünyada gerekse ülkemizde uzun yıllardır çalışmaktadır.

Sosyal Hizmet Sözlüğü (Baker, 1999)’nde adli sosyal hizmet “Yasalarla, yasal konularla ve davalarla, hem ceza hem suç adaleti sistemleri içinde ilgilenen ve çocuk refahı, çocuk velayeti, boşanma, suça itilen çocuklar, akrabaların sorumluluğu, refah hakları, zorunlu tedavi programları ve yasal yeterlilik konularını içeren uzmanlık alanıdır.” şeklinde tanımlanmıştır.

Fiili işlediği sırada on iki yaşını doldurmamış olan çocukların ceza sorumluluğu yoktur.

Adli sosyal hizmetin köklerinin 1601 Elizabeth Yoksullar Yasası’na kadar uzandığı bilinmektedir (Maschi & Killian, 2011). Yoksullar Yasası, sosyal hizmet alanındaki ilk yasalardan biridir ve ilkel anlamda yoksullara devlet tarafından yapılacak yardımları tanımlaması nedeniyle sosyal hizmet alanı için önemli bir yasa olarak kabul edilmektedir. Vatandaşlara yönelik yasal süreçleri tanımlıyor olması nedeniyle de adli sosyal hizmetin başlangıç noktası olarak düşünülebilir

Değerlendirme Raporu (Sosyal İnceleme Raporu): Sosyal hizmet uzmanlarının en çok yazdığı rapor türüdür. Başta çocuk mahkemesinde olmak üzere sosyal hizmet uzmanı mahkemeye sunmak için sosyal inceleme raporu hazırlar. Sosyal inceleme raporu bireyi biyo, psiko, sosyal açıdan inceleyen ve değerlendiren bir rapordur. Raporda odak bireydir. Bireyi sistem ve ekolojik yaklaşım olmak üzere temel sosyal hizmet yaklaşımları çerçevesinde değerlendirir. Çocuk mahkemelerinde hazırlanan SİR’ler, aynı zamanda sosyal hizmet uygulamasının raporlaştırılmasıdır. SİR’in “mahkemenin daha etkili hüküm vermesine yardımcı olmak üzere, mesleki eğitim almış sosyal hizmet uzmanı tarafından hazırlanan kapsamlı ve yansız bir doküman” olarak tanımlanır.  Adli sosyal hizmet uygulamalarının gelişmiş olduğu ülkelerde mahkemeler tarafından istenen sosyal inceleme raporları yalnızca sosyal hizmet uzmanları tarafından yazılmaktadır. Ülkemizde durum çok daha farklıdır. Mahkemelere 2009 yılından itibaren sosyal çalışma görevlisi kadrosu adı altında alınan öğretmen, sosyolog vb. meslek grupları, sosyal inceleme raporu yazmaktadır. Bu durumda sosyal hizmet alanında yetkin olmayan meslek grupları adli süreçte rol almakta ve uygulamada pek çok hatanın yapılmasına neden olmaktadır

Adli sosyal hizmet uzmanının rollerini özetle altı başlıkta ele almak mümkündür:

A seçeneği İşverenler ve İş Arkadaşlarına Karşı Etik Sorumluluklar, B ve C seçeneği Ulusal Adli Sosyal Hizmet Örgütü’ne Karşı Etik Sorumluluklar,  De seçeneği Topluma Karşı Etik Sorumlulukları ifade etmektedir. 

Gizliliği korumak müracaaatçılara karşı etik sorumluluklardan biridir.

Türkiye’de ise adli sosyal hizmet uygulamaları başlangıç aşamasında olup ülkemizdeki adli uygulama alanlarının ceza infaz kurumlarında, mahkemelerde, denetimli serbeslik uygulamasında, mağdur hakları birimlerinde ve emniyete bağlı çocuk şube müdürlüklerinde olduğunu söyleyebiliriz. Ülkemizde ise ilk çocuk mahkemesi 1987 yılında Ankara’da kurulmuştur. Mahkemelerde sosyal hizmet uzmanı çalıştırılma zorunluluğu ise 2005 yılından sonra başlamıştır. Son yıllarda Adalet Bakanlığının ülkemizde yeterince sosyal hizmet uzmanı olmamasını gerekçe göstererek sosyal çalışma görevlisi adı altında başta öğretmen olmak üzere sosyolog ve aile ve tüketici bilimleri mezunlarını sosyal hizmet alanında istihdam ettiği görülmektedir. Sosyal hizmet alanında mesleki bilgi ve beceriye sahip olmayan bu grupların adli sosyal hizmet uygulaması yapması doğru olmayan bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. Ceza infaz kurumlarında (cezaevi) psiko sosyal servis biriminde sosyal hizmet uzmanı çalışmaktadır.

Yanıt B'dir.

E seçeneği adli sosyal hizmetler kapsamına girmez. Yanıt E'dir.

Yanıt E'dir.

Yanıt E'dir.

Yanıt A'dır.

Yanıt C'dir.

Yanıt D'dir.

Yanıt B'Dir.

Yanıt A'dır.

Yanıt B'dir.

Fiili işlediği sırada on iki yaşını doldurmamış olan çocukların ceza sorumluluğu yoktur.