SOKAK SOSYAL HİZMETİ VE ADLİ SOSYAL HİZMET

Aile Desteğinden Tümüyle Yoksun Olanlar: Ailelerinden atılan ya da kaçan
bu çocuklar, 24 saatini sokakta geçirmekte ve tek başlarına yaşam mücadelesi
vermektedir.

Çocukları sokağa düşüren nedenlerle ilgili 2004 yılında yapılan Meclis Araştırması
Komisyon Raporu’na göre sokakta yaşayan/çalışan çocukları bekleyen başlıca tehlikeler
şu şekilde sıralanmıştır:
• Şiddet (arkadaşları veya başkaları tarafından uygulanan şiddet)
• Madde bağımlılığı (tiner, bali, esrar, hap, alkol, sigara ve diğer uyuşturucular)
• Suça karıştırılma (hırsızlık, adam yaralama ve suç örgütlerine katılmaya zorlanma)
• Cinsel istismar ve ticari cinsel sömürü aracı olarak kullanılma (taciz, tecavüz, fuhuşa sürüklenme)
• Sağlık sorunları (madde kullanımı ve olumsuz yaşam koşullarından kaynaklanan
fiziksel ve ruhsal sorunlar)

Dördüncü dönem sanayileşmenin yaygınlaşmasıdır. 100 yıl süren bu süreçte kapitalizm gelişmiştir. Evsizlik en çok bu dönemde ortaya çıkmıştır.

Kronik evsizler: Kronik evsizler barınaklardan, otellerden, arkadaş evlerinden, tek odalı işgal edilmiş barakalardan yararlanamayan, evsizliği bir yaşam
biçimi olarak seçen kişilerdir. Bunlar uzun süreden beri evsiz olan kişilerdir.
Caddelerde yaşamayı normal olarak kabul ederler ve açıkça evsiz olarak tanımlanırlar.

Döngüsel evsizler: Evsiz kalıp sonra evsizlikten çıkan fakat sonra yeniden
evsiz kalan ve bunu döngüsel bir şekilde kısa süreler içerisinde tecrübe eden
kişilerdir.

Tipografik Sınıflama: Bireylerin özellikleri ve gereksinimlerinden yola çıkarak
yapılan tasnifi ifade eder.

Evsizler bulundukları şartlar gereği farklı alan ve mekânları kendileri için yaşam yeri olarak seçmektedirler. Bunları şöyle sıralayabiliriz:
• Sokaklar
• Parklar
• Terminaller
• Bankamatikler
• Köprü altları
• Hastaneler
• Hapishaneler
• Ucuz oteller
• Devletin sağladığı kurumsal yerler

Rog ve Buckner (2007), birbiriyle tutarlı birçok araştırma sonucunu derlemiş ve evsiz ailelerle ilgili şu sonuçlara ulaşmıştır.
1. Evsiz ailelerin en yaygın profili, tahminen 20’li yaşlarda iki çocuklu bekâr bir kadının tek ebeveyn olduğu durumdur.
2. Etnik azınlık gruplarında yer alan aileler daha fazla risk altındadır.
3. Evsizlik döneminden hem önce hem de sonra ailenin ayrılması ve dağılması yaygın sonuçlardandır.
4. Evsizler tipik olarak uç sınırda yoksuldur, çoğu evsiz eğitim ve istihdam bakımından yararlı beceriler ve yetenekler gibi insan sermayesinden yoksundur.
5. Karmaşa, travma ve şiddet, belirgin bir şekilde evsiz ailelerin yaşamındadır.
6. Madde kullanımı, az olarak tahmin edilse de yoksul ailelerdeki diğer kadınlara
göre evsiz annelerde daha yüksektir. Ancak evsiz olan bekâr yetişkinlerden ise
daha düşüktür

Dengeleyici Hizmetler: Dengeleyici hizmetler; ev hazırlık programı, iş ve destekleme hizmetlerinden oluşmaktadır. Bu hizmetlerin ana hedefi, bireyleri, yaşam döngüsü çerçevesinde dengeye ulaşıncaya kadar desteklemektir.

Çocukları sokağa iten nedenler karmaşık bir yapı arz etmekle birlikte şöyle özetlenebilir:
• Ekonomik sorunlar
• Hızlı kentleşme, yüksek nüfus artışı ve işsizlik
• Sosyal ve kültürel değişiklikler
• Politik huzursuzluk ve doğal âfetler,
• Yetersiz istihdam imkânları
• Kaynak, hizmet ve fırsatların adaletsiz dağıtımı
• Olumsuz çalışma koşulları
• Ana hizmetlere ulaşamama
• Parçalanmış aile ve ayrılma oranları
• Eğitimde başarı düşüklüğü
• Alkolizm ve madde kullanımı
• İhmal ve İstismar
• Şefkat ve duygusal desteğin yetersizliği

SOKAKTA YAŞAMA NEDENLERİ
Evsiz kalmanın en önemli nedenleri; ekonomik sebepler, işsiz kalma ve maddi açıdan yoksul olmadır. Evsiz kalıp sokaklarda yaşamak bazı kişiler için geçici, bazıları için ise kalıcı
bir durumdur. Ekonomik yetersizliğin yanı sıra özellikle genç insanların ailelerinden ayrılıp sokaklarda yaşamalarının nedenleri olarak fiziksel şiddet, duygusal şiddet, cinsel taciz, ihmalkârlık, yetersizlik, uyuşturucu ve/veya alkol kullanımı, duygusal veya davranışsal
problemler, dışlanmışlık, ailevi problemler, istenilmeyen hamilelik gibi sebepler sıralanabilir.
Sokak yaşamı, başlı başına bir ruhsal örselenme nedenidir. Evsizlik ve sokakta kalmaya
giden süreç kişi için önemli bir stres etkenidir. Bu durum kişinin kaygı düzeyinin artmasına
neden olur. Sokak yaşantısının başlaması ile arkadaş, akraba, aile, komşu gibi sosyal ilişkide
bulunulan kişi sayısında azalma olur. Yeni arkadaş çevresi oluşturur.

. Kusurlu Aile Tutumları: Rollerine hazır olmayan, ailenin işlevleri ve öneminden
habersiz üyelerin kurduğu aileler kendi sorunlarını kendisi yaratmaktadır. Çocukların yetiştirilmesi için gerekli donanıma sahip aileler üyelerinin sevgi ve şefkat ihtiyacını karşılayamamaktadır. Bu durum ilgili bireyleri anne, baba ve kardeşlerden
zamanla kopmaktadır. Çocuklar ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri ortamları bulduklarını zannederek sokakları tercih etmektedirler. Bu süreçte; istenmeyen çocuk
olma, aşırı koruyuculuk, baskı, dayak, tehdit, kovma, aşağılama, oyun çağındaki
çocukları oyundan yoksun bırakma gibi uygulamalar etkili olmaktadır.
2. İşlevsellik: Ailede; neslin devamının sağlanması, kültür mirasının çocuklara aktarılması (ahlâk ilkeleri ve dini kuralların da aşama aşama öğretilmesi dahil), çocukların toplumsallaştırılması, ekonomik sorumluluklarını yerine getirmesi, boş
zamanların en iyi şekilde değerlendirilebildiği bir birim olması, eğlendirme ve
dinlendirme fonksiyonlarının bulunması gerekmektedir. Fonksiyonlarını yerine
getiremeyen ailede bir eylem kırılması söz konusu olur ve herkes başına buyruk
olarak yaşamaya başlar.
3. Parçalanmış Aileler: Ailenin kaza, boşanma, ölüm ve benzeri nedenlerle parçalanması ailenin üyelerle ilgili olarak “aile birliğini sağlama” işlevini yerine getirememesi sonucunu doğurmakta ve çocuklar güven figürü yoksunluğu sebebiyle
temel güven duygusuna sahip olamamaktadır. Bu gerçek, çocuğu sokağı tercih etmeye zorlamaktadır.
4. Bir Akran Grubuna Ait Olma İhtiyacı: Aile çocukların gelişim dönemlerinin doğal sonucu olan bu ihtiyaca aşamalı, kontrollü şekilde yaklaşmalı ve saygı göstermelidir. İnsanların aidiyet ihtiyacı aile ile sınırlı değildir.

Çocukları sokağa düşüren nedenlerle ilgili 2004 yılında yapılan Meclis Araştırması
Komisyon Raporu’na göre sokakta yaşayan/çalışan çocukları bekleyen başlıca tehlikeler şu şekilde sıralanmıştır:
• Şiddet (arkadaşları veya başkaları tarafından uygulanan şiddet)
• Madde bağımlılığı (tiner, bali, esrar, hap, alkol, sigara ve diğer uyuşturucular)
• Suça karıştırılma (hırsızlık, adam yaralama ve suç örgütlerine katılmaya zorlanma)
• Cinsel istismar ve ticari cinsel sömürü aracı olarak kullanılma (taciz, tecavüz, fuhuşa sürüklenme)
• Sağlık sorunları (madde kullanımı ve olumsuz yaşam koşullarından kaynaklanan fiziksel ve ruhsal sorunlar)

Evsizlerin yaşam koşullarında şu benzerlikler bulunmaktadır (Özdemir, 2010):
1. Uzun bir süre sığınacak bir yerinin olmaması veya sınırlı olanaklara sahip olunması,
2. Köprü altları, kapı eşikleri, arabalarda ve terkedilmiş binalarda, garlarda, otobüs
duraklarında yaşayanlar,
3. Dinsel organizasyon ve kamusal yardım olanaklarından yararlanma ihtiyacı olduğu hâlde uzun süre yararlanamayanlar,
4. Ucuz otel ve motellerde uzun süre kalma durumunda olanlar,
5. Sıcak bir ev ortamı sağlayamayan harap, dökük (baraka vs.) mekânlarda yaşamak
durumda olanlar.

2. Coğrafi Sınıflama: Bu gruptaki evsizlere ait dört türden bahsedilebilir:
a. Sokak topluluğu
b. Evsizlere yönelik hostel veya barınaklarda kalanlar
c. Otel veya oda-kahvaltı veren barınaklar gibi geçici yerleşim mekânlarında uzayan süreler ile kalan aileler
d. Başkaları ile yaşayanlar

Marjinal evsizler: Marjinal evsizler daha çok madde bağımlısı ve/veya akıl
hastası olarak kabul edilmektedir. Onlar yardım almak için aile üyelerinden
ziyade sokaklarda yaşayan diğer evsizlere güvenmektedir. Bu bireylerin sosyal
hizmet ve sosyal yardım sistemini çok iyi bildikleri ve bu sistemi ihtiyaçlarını
karşılamak için akıllıca kullandıkları görülmektedir.

Evsizliğin Nedenleri
Evsizliğin nedenlerini açıklamaya çalışan dört teori vardır. Bunlardan birincisi, sistematik nedenler teorisidir. Bu teori; yetersiz veya başarısız ruh sağlığı politikaları, yüksek işsizlik oranı ve yetersiz konut gibi imkânların azlığını öne sürmektedir. İkincisi olan kişisel yetersizlik teorisine göre ise alkolizm, madde bağımlılığı, akıl hastalığı, sosyal ilişkilerin olmaması, sorumluluk almama, tembellik veya serbest yaşam biçimi evsizlik nedenleri arasında görülmektedir.
Sistematik ve kişisel yetersizlik teorileri evsizliği; strese ve değişen yaşam koşullarına karşı tepki olarak açıklamaktadırlar. Buna karşılık üçüncü model olan “mağdur modeli” stres dolu yaşam olaylarının ötesinde, bireyin çetin yaşam koşullarında yardımsız kalması olarak evsizliği açıklamaktadır. Dördüncü model ise “incinmişlik modeli” olarak ifade edilmektedir. Bu modele göre evsizlik; yeterli sosyal desteklerin ve sorun çözme becerilerinin olmaması olarak açıklanmaktadır.

Sokak Çocukları
Sokak çocukları terimi ilk olarak 1970’lerin sonunda Birleşmiş Milletler tarafından kullanılmıştır. Tabii daha önceleri İngiltere’de Henry Mayhew adında bir bilim adamı kaleme aldığı “Londra’da Çalışma Hayatı ve Yoksulluk” isimli eserinde sokak çocukları kavramını açıklamaya çalışmıştır. O dönemde sokak çocukları; isyankâr çocukları, evden kaçanları ya da yatacak herhangi bir yeri olmayanları nitelemek üzere kullanılmaktaydı.

Dinsel Sebeplerle Dilenenler: Dünyevi zevklerden feragat ederek ruhani sebeplerle dilenenler. Örnek olarak yogiler, dervişler ve fakirler yer almaktadır.

Profesyonel Dilenciler: Çalışma konusunda herhangi bir isteği olmayan ve meslek
olarak dilencilik yapan kişiler bu kategoride yer almaktadır.