SOKAK SOSYAL HİZMETİ VE ADLİ SOSYAL HİZMET

Ülkemizde 27 Ocak 1995’te yürürlüğe giren Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 1. maddesine göre 18 yaşına kadar olan herkes çocuk kabul edilmektedir.

Erbay’ın (2008, s.16) yaptığı araştırmada çalışmanın biçimine göre çocuk işçiliği beş türde ifade edilmektedir.

Erbay’ın (2008, s.16) yaptığı araştırmada çalışmanın biçimine göre çocuk işçiliği beş türde ifade edilmektedir:

(1) Ev işleri (aile içi, ücretsiz, ev ve çocuk bakım işleri),

(2) evişi olmayan ücretsiz işler (ailenin geçimi için aileyle beraber yapılan ücretsiz işçiler ya da satışlar),

(3) bağımlı ya da sözleşmeli işçilik (bazı ailelerin çocuklarını kredi ya da borç karşılığı kiralaması),

(4) ücretli işçilik (mal ya da para karşılığı çalışma),

(5) marjinal faaliyetler (işportacılık, çöp toplayıcılığı, dilencilik, fahişelik ya da hırsızlık gibi faaliyetler).

Lakshapathi de çocuklukta çalışmanın en güçlü nedeni olarak kronik yoksulluğu işaret etmektedir (1993, s. 8, 13).

ILO çocuklar tarafından yapılan faaliyetlerin tamamını çocuk işçiliği olarak kabul etmemektedir. ILO, bu bağlamda değişik biçimlerde görülen çocuk işçiliği ile “çocuk emeği-nin en kötü biçimleri” arasında bir ayrım yapmaktadır. ILO, 15 yaş üstü çalışmayı tehlikeli ve ağır bir iş olmadıkça ve haftada 43 saati geçmedikçe çocuk işçiliği olarak kabul etmemektedir.

Uluslararası Çalışma Örgütü, yayımladığı “Investing Every Child” adlı kitapta; çocukların çalışma yaşamına girmesi ile ilgili olarak alternatif konusunu ifade etmektedir. Buna göre; çocukların çalışma yaşamına girmesinin en önemli nedeni alternatifsizliktir. Çocuğun çalışmasının karşısına konacak bir alternatif gereklidir. Bu alternatif, eğitimdir.

Çocuk isçiliğinin temel nedenleri yoksulluk, göç, geleneksel bakış açısı, eğitim olanaklarının yetersizliği, işsizlik, işverenlerin çocuk iş gücüne talebi, mevzuatın yetersizliği ve etkin uygulanmamasıdır.

Ancak sokaklarda çalışan çocuk sayısının ülkemizde ciddi bir probleme dönüşmesinde en etkili unsurun son dönemlerde gerçekleşen kitlesel göçlerin neden olduğu kentsel yoksulluk olduğunu söylemek mümkündür.

1896 yılında açılan Darülaceze kimsesiz, yoksul ve terkedilen çocukların korunduğu belli başlı kurumlardan biri olmuş, bu görevini Cumhuriyet kurulduktan sonra da uzun yıllar sürdürmüştür.

Lusk, sokak çocuklarını aile bağlarına göre, dört kategoriye ayırarak sınıflan dırmayı denemiş.

Sokak Çocukları ve Madde Bağımlılığı: Sokakta yaşam sürecine başlayan çocukların bağımlılık yapıcı maddeleri kullanma nedenleri aşağıda sıralanmıştır:

• En önemlisi saldırma isteği öncesi cesaret ve güç kazanmak için kullanmak gibi nedenlerle bu alışkanlıklarını sürdürmektedirler.

Sokak Çocukları ve Madde Bağımlılığı İstanbul’da Sokakta Yaşayan Çocukların Özellikleri Araştırma Raporu (2004)’nda so­kakta yaşayan çocukların %79,7’si arkadaşları madde kullandığı zaman madde kullan­mak istediklerini belirtmiştir. Bundan sonra sırasıyla öfkelendikleri (%65,9), sıkıldıkları (%65,6), üşüdükleri (%61,4) ve cesaretlenmek istedikleri ya da korktukları zaman (%50,4) madde kullanmak istedikleri saptanmıştır. En düşük oranda eğlenmek (%39,1) için mad­de kullandıkları dikkati çekmektedir. Madde kullanmak istedikleri durumlara cinsiyet açısından bakıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır.

ÇOCUK İŞÇİLİĞİNE GENEL BİR BAKIŞ 5-11 yaş arası çocuklar için hafif işler dahi hoşgörü sınırları dışındadır (sıfır tole­rans).

3. 15-17 arasındaki çocuklar için ise en düşük yaş ölçütünü yerine getirdikleri ve zorunlu eğitimlerini tamamladıkları sürece sıradan işlerde haftada 43 saate kadar çalışma izni verilmiştir. Buna göre haftada 43 saatten çok sıradan, tehlikeli olma­yan bir işte bile olsa çalışmak bu yaş grubu için de tehlikeli olarak kabul edilmiş ve çocuk emeğinin en kötü biçimleri arasına sokulmuştur.

ÇOCUK İŞÇİLİĞİNE GENEL BİR BAKIŞ 5-11 yaş arası çocuklar için hafif işler dahi hoşgörü sınırları dışındadır (sıfır tole­rans).

3. 15-17 arasındaki çocuklar için ise en düşük yaş ölçütünü yerine getirdikleri ve zorunlu eğitimlerini tamamladıkları sürece sıradan işlerde haftada 43 saate kadar çalışma izni verilmiştir. Buna göre haftada 43 saatten çok sıradan, tehlikeli olma­yan bir işte bile olsa çalışmak bu yaş grubu için de tehlikeli olarak kabul edilmiş ve çocuk emeğinin en kötü biçimleri arasına sokulmuştur.

Çocuk işçiliğin nedenleri: Goulart ve Bedi (2007) tarafından yapılan bir araştırmaya göre bir çocuğun herhangi bir işte bir saat çalışması onun akademik başarısını %4 oranında düşürmektedir. Çocuğun çalışarak geçirdiği her “bir” saat onun okulu bırakma olasılığını %1,6 oranında artırmak­tadır

Yoksulluk, ülkemizde diğer birçok sosyal sorunun tetikleyicisi olduğu gibi çocuk işçiliği sorununun da baş aktörü durumundadır. Aileler yoksul olmaları nedeniyle, çocuklarını bazen çalışmaya yönlendirmekte bazen ise kendi işlerinde (özellikle de tarım) kullan­maktadır. Sonuç olarak bilinmelidir ki çocuk işçiliğinin temelinde yatan en önemli etken, yok­sulluktur.

Sokakta çalıştırılan çocuklar sorununun tanımı ve kapsamı: Örneğin yoğun olarak Güney Amerika ve Brezilya’daki sokak çocukları üze­rine çalışan Lusk, sokak çocuklarını aile bağlarına göre, dört kategoriye ayırarak sınıflan­dırmayı denemiş. Lusk’un sınıflandırmasının ilk basamağında ailelerinin yoksul olması nedeni ile sokakta çalışmak zorunda olan çocuklar yer alıyor. Bu grupta yer alan çocuk­ların aile bağları devam ettiği için genel olarak geceleri evlerine dönmekte, aynı zamanda eğitimlerini sürdürebildikleri gibi suça karışma oranlarının da diğer gruplara göre daha düşük olmasına dikkat çekiliyor. İkinci basamakta ise aile bağları giderek zayıflamakta olan ve genel olarak sokakta kendi hesabına çalışan çocuklar vardır. Sokakla kurdukları ilişkinin aileden bağımsızlaşması nedeniyle bu çocukların suça yönelmelerinde artış göz­lendiği gibi okul bağlarının da oldukça zayıfladığı tespiti yapılıyor. Üçüncü basamakta ise doğrudan doğruya yoksulluğun bir sonucu olarak evsiz kalmış ailelerin sokakta onlarla birlikte yaşayan ve çalışan çocukları bulunuyor. Dördüncü ve son basamakta ise her türlü aile bağı kopmuş, kendilerine yaşam alanı olarak sokağı seçmiş çocuklar bulunuyor.

Sokakta çalıştırılan çocuklar sorununun tanımı ve kapsamı: “Islah edici yaklaşım” sokakta yaşayan ve/veya çalıştırılan çocuklar sorununa yönelik olarak ortaya çıkan ilk yaklaşımdır. Bu yaklaşım sokakta yaşayan ve/veya çalıştırılan ço­cukları kamusal bir rahatsızlık ve kamu güvenliği için risk olarak görür. Islah edici yak­laşımda çocukların çocuk ıslahı örgütlerinin hizmetleri ile tanışmaları gereği esastır. Bu ıslah edici vizyon, kamu otoritelerinin ve kriminal adalet yetkililerinin görüşleriyle baskın hâle gelmiştir.

Sokakta çalıştırılan çocuklar sorununun tanımı ve kapsamı:  “Sokak çalışması” yaklaşım, yenilikçi bir alternatif olarak öne çıkmaktadır. Bu yaklaşımı Freire’nin eğitim modelinde, öğrencilerin kendi yararlarını vurgulayan ve onlara pratik ve politik becerileri kazandıran bir yaklaşımdır (Freire, 1973, akt: Rizzini ve Lusk, 1995: 397: Akt., Acar, 2010). Diğer yaklaşımların daha çok, sınırlı sayıda sokaktaki çocuğa hizmet sunan kurumsal yapıları kullanması nedeniyle, sokak çalışması yaklaşı­mı geliştirilmiştir. “Sokak çalışması yaklaşımı”, temelde çocuklara bulundukları ortamda müdahâle etmeyi planlar ve daha çok sayıda çocuğa ulaşma iddiasına sahiptir. Kurumsal yaklaşımların ötesinde olan sokak çalışmasında meslek elemanları için çalışma yeri, ço­cukların yaşam alanı olan sokaklardır.

Ülkemizde 27 Ocak 1995’te yürürlüğe giren Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 1. maddesine göre 18 yaşına kadar olan herkes çocuk kabul edilmektedir.