SOKAK SOSYAL HİZMETİ VE ADLİ SOSYAL HİZMET

Sosyal hizmet mesleğinin temel değerleri Uluslararası Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği (NASW) tarafından 5 temel başlık altında toplanmıştır : 1. İnsan onuru ve değeri 2. Sosyal adalet 3. İnsanlığa hizmet 4. Dürüstlük 5. Hak

Sokakta perakende alışverişinizi çeşitli yerlerden yaparak evinize gidebilirken, marketlere otomobil ile gidiş geliş özendirilmekte, marketten ihtiyacımız olmayan malları da almamızı teşvik etmektedir. Bu durum aynı zamanda otopark ve trafik yoğunluğu problemini artırmaktadır.

Sokak çalışması bir araçtır, bir son değildir. Yardım ilişkisi, toplumun güvenini kazanmaya, toplum bütünlüğüne saygıya ve toplumun kendi arzusuna ihtiyaç duyar. Sokak çalışmacıları ile kurulacak ilişki her zaman gönüllüdür. Bireyin kişisel gelişimine katkıda bulunmaktan öte sokak çalışmacısı, dışlanmanın, marjinalleşmenin ve sosyal çözülmenin çok çeşitli türleriyle yüzleşen insanlarla (genç ve yetişkin) çalışarak risk azaltmaya (harm reduction) katkıda bulunur.

Sokak çalışmasının kapsamı şu şekilde özetlenmektedir:

a) Yardıma veya desteğe ihtiyaç duyan çocuklar, gençler ve yetişkinler,

b) Temel sosyal içerme ve sosyalizasyon alanlarından uzakta ve dışlanmış olan bireyler,

c) Kuralları reddettikleri için veya kurallar tarafından red edildikleri için toplumsal aksaklıklardan maddesel, sembolik veya sosyal ilişkiler açısından zarar görenler,

d) Ulaşılamayanlar (mevcut örgüt ve kurumlar tarafından ulaşılamayanlar)

Türkiye’de belli ölçülerde sokak çalışması olarak nitelendirilebilecek en önemli hizmet Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı olarak hizmet veren çocuk ve gençlik merkezleri bünyesinde sokakta çalıştırılan/yaşayan çocuklara yönelik olarak sürdürülen “mobil ekip” hizmeti idi.

Sokak çalışmasından sorumlu ekipler mobil ekip (gezici ekip) olarak adlandırılmakta ve ekipte meslek elemanları (psikolog, sosyal hizmet uzmanı, polis, sosyolog), önder çocuk (önceki yıllarda sokak yaşamı deneyimi olan, sokak yaşamını ve bağlantılı sorunlarını aşmış, kurum yaşamına uyum sağlamış çocuklar önder çocuk olarak sokak çalışmasına katılabilmektedir) ve kolluk kuvvetleri yer almaktadır.

İkinci Aşama: Hedef kitlenin bulunduğu bölgede gözlem yapmaya başlamak. Görünür olmaya çalışmak. Bu aşamada gereksiz müdahalelerde bulunmaksızın gözlem yapmak önemlidir. İkinci aşamada sokak çalışmacısı düzenli olarak bölgeye ziyaretler de bulunur. Böylece “tanıdık” bir yüz olmaya başlar.

Beşinci aşama: Beşinci aşama destek ve müdahale aşamasıdır. Bu aşamada hedef kitle ile sağlıklı bir iletişim ve etkileşimin kurulmuş olması gereklidir.

Sokak çalışmasında “Dikkatli dinlemek, saygı göstermek, güçlükleri tanımlamak ve başarıya odaklanmak, anlamak ve kabul etmek, sıcak ilişki kurmak ancak sahiplenmemek, bireyin kapasitesine odaklanmak, çözüme odaklanmak” gibi önemli kriterler bulunmaktadır.

Beş aşama boyunca sokak çalışmacısının sahip olduğu işlevler ve sorumluluklar, sokak çocukları özelinde “değerlendirme, ihtiyaç ve sorunlara yanıt vermek, eğitmek, toplumu harekete geçirmek, savunuculuk ve yönetim” olarak özetlenebilir.

Değerlendirme: Sokak çocuklarıyla ilgili doğru ve gerçekçi bilgi üretmek. Böylece sokak çocuklarının ihtiyaç ve sorunları arasında bir öncelik sıralaması yapılabilir.

Türkiye'de sokak sosyal hizmet ile ilgili Hakan Acar ve Ercüment Erbay’ın birlikte kaleme aldığı “Türkiye’de Sokak Çalışması” adlı çalışma dışında tek bir yayın dahi bulunamamaktadır.

Sosyal hizmet uzmanı; birey, aile, grup ve toplumun sorun çözme ve baş etme kapasitelerini geliştirerek psikososyal işlevselliğin sağlanması, onarılması, korunması ve geliştirilmesi; sosyal değişimin desteklenmesi; sosyal politika ve programların insan ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla planlanması ve uygulanmasının sağlanması yönünde insan davranışına ve sosyal sistemlere ilişkin kuramlardan yararlanarak sosyal hizmete özgü yöntem ve tekniklerle uygulamayı yerine getiren meslek elemanıdır.

Kentlerin insanların toplumsal yaşamı üzerindeki etkileri son derece önemlidir. Sokaklar, meydanlar, parklar, açık alanlar kentlinin toplanacağı, birbirleriyle karşılaşacağı kaynaşacağı, bireysel ve birlikte kendini ifade edecekleri, kentli kültürü yaratacakları özgürlük ve toplumsal - davranışsal uzlaşma alanlarıdır. Kent mekânları ve bu mekânlara yüklenen anlamlar toplum ve bireyler arasındaki iletişimin en önemli unsurlarındandır.

Sokak ekonomisinde halk doğrudan üreticiden mal satın alabilmekte iken, market ekonomisinde halk malı, ikinci, üçüncü elden olabilmekte, yerli üretimden ziyade ithal üretim mallarına halkın talebini yönlendirmektedir. Bu da sokak ekonomisindeki üreticiden tüketiciye doğrudan ilişkiyi ortadan kaldırarak, üreticinin zayıflamasına ve sayısının azalmasına, halkın daha ucuz ve birinci elden malı satın alabilmesine olanak tanımamaktadır.

Yardım ilişkisi, toplumun güvenini kazanmaya, toplum bütünlüğüne saygıya ve
toplumun kendi arzusuna ihtiyaç duyar. Sokak çalışmacıları ile kurulacak ilişki her zaman gönüllüdür.

Sokak çalışmasının beş temel amacı bulunmaktadır. Bunlar: (1) Ulaşılamayana ulaşmak (destek ve yardıma ihtiyaç duyan, dışlanmış, var olan örgüt ve kurumsal hizmetlere ulaşamayan birey ve gruplarla çalışmak), (2) motivasyon ve eşlik etmek (hedef grupla çalışırken, kişi ve grupların karar alma süreçlerine yardım etmek ve gerekli durumlarda destek ve tedavi (rehabilitasyon) olanaklarına yönlendirmek) ve (3) sosyal eğitim (hedef kitleyi, ihtiyaçlarını karşılamaları için, yardım sistemini nasıl kullanacakları yönünde bilgilendirmek), (4) aşağıdan yukarıya yaklaşım (uyum sürecini geliştirmek ve dışlanmayı azaltmak için dolaylı olarak insanların çevreleriyle veya doğrudan bir grup çocuk, genç veya yetişkinle çalışmak), (5) politik ve sosyal farkındalık (sokak çalışmacısı çocukların ve gençlerin yaşam koşullarını izlemeli ve politik otoriteleri sokaklardaki insanların ihtiyaçları konusunda sistematik olarak bilgilendirmelidir) (International Guide on the Methodology of Street Work throughout the World, 2008, s. 14).

Sokak çalışmasından sorumlu ekipler mobil ekip (gezici ekip) olarak adlandırılmakta ve ekipte meslek elemanları (psikolog, sosyal hizmet uzmanı, polis, sosyolog), önder çocuk (önceki yıllarda sokak yaşamı deneyimi olan, sokak yaşamını ve bağlantılı sorunlarını aşmış, kurum yaşamına uyum sağlamış çocuklar önder çocuk olarak sokak çalışmasına katılabilmektedir) ve kolluk kuvvetleri yer almaktadır.

İkinci Aşama: Hedef kitlenin bulunduğu bölgede gözlem yapmaya başlamak. Görünür olmaya çalışmak. Bu aşamada gereksiz müdahalelerde bulunmaksızın gözlem yapmak önemlidir. İkinci aşamada sokak çalışmacısı düzenli olarak bölgeye ziyaretler de bulunur. Böylece “tanıdık” bir yüz olmaya başlar.

Dördüncü aşama: Dördüncü aşamada hedef kitle ile mesleki ilişkinin kurulması
gerekir. Bu aşamada hedef kitlede yer alan bir çocuk veya gençle kuracağınız güvene dayalı ilişkinin tüm gruba erişiminizi sağlayacağı unutulmamalıdır.

Eğitmek: Sokak çocuklarının sorunlarını minimize etmek ve uygun baş etme becerileri kazandırmak için çocukları eğitmek.