Adli Sosyal Hizmet Uygulama Alanları

Ceza infaz kurumları özelinde sosyal hizmet müdahalelerini ele aldığımızda bir dezavantajlı grup olarak hükümlü-tutuklu bireyler, aynı zamanda sosyal hizmetlerin çalışma alanına giren pek çok diğer dezavantajlı grubu da içermektedir. Bunlar; yoksul, yaşlı, engelli, bağımlı, korunmaya muhtaç çocuk, akıl hastaları ve LGBTİ olarak sıralanabilir.

Suç, temelde bir yasayı ihlal ederek işlenen ya da yerine getirilmeyen eylemdir.

Yasa, siyasal otorite tarafından tatbik edilen formel ve toplumsal kuraldır.

Ceza infaz kurumları toplumu suç ve suçludan korumak, suç işleyen kişinin bir daha suç işlemesini önleyecek tedbirleri almak, toplum vicdanını rahatlatarak kamuoyunda suç işleme davranışı üzerinde caydırıcı olmak amacını taşımaktadır.

5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’a göre ceza infaz kurumları; kapalı ceza infaz kurumları, yüksek güvenlikli kapalı ceza infaz kurumları, kadın kapalı ceza infaz kurumları, çocuk kapalı ceza infaz kurumları, gençlik kapalı ceza infaz kurumları, gözlem ve sınıflandırma merkezleri, açık ceza infaz kurumları ve çocuk eğitim evleri olarak sınıflandırılmıştır.

Ceza infaz kurumlarında görevli psikolog ve sosyal hizmet uzmanlarının hedef kitlesi hükümlü-tutuklular, hükümlü-tutuklu aileleri, ceza infaz kurumlarında annesinin yanında kalan çocuklar ve kurumda görev yapan personelden oluşmaktadır.

Hükümlü; mahkemelerce yapılan yargılama sonunda ceza hükmü verilmiş, hüküm giymiş, mahkûmdur.

Tutuklu; kanun yoluyla hürriyetlerinden alıkonularak bir yere kapatılan kimse, tutuk, mevkuf kimsedir.

Bireyselleştirilmiş İyileştirme Sisteminin (BİSİS) her hükümlü için ayrı bir durum saptamasının yapılıp ceza infaz kurumunda yürütülecek iyileştirme sürecinin planlandığı ve uygulandığı, hükümlüye özel programın yürütülmesi için gerekli iyileştirici ortamın oluşturulduğu, sürekli ölçme ve değerlendirme ile kendini denetleyen bir modeldir.

Yapılandırılmış Ruhsal Değerlendirme ve Müdahale Programı (YARDM) yetişkin hükümlü-tutuklular için ruhsal ve davranışsal sorunların tespit edilerek bu sorunlara ilişkin mesleki görüşmelerde psikososyal müdahale yapılmasını sağlayan uygulamaları içermektedir.

Bu görüşmede, ceza infaz kurumlarında yaşayan hükümlü tutuklu ya da başvurması hâlinde personelin kaygısını azaltmak, endişesine neden olan dinamikleri fark etmesini ve tanımlamasını sağlamak, başvuranın sorun çözme becerilerini kullanmasına olanak vermek, başvuranın sorununu gerçek yönleriyle görmesine ve yeni sorun çözme stratejileri geliştirmesine yardım etmek, başvuranı sorununu çözmede başarılı olacağı konusunda motive etmek, bireysel, çevresel olanakları ve alternatif çözüm yollarını farketmesini sağlamak, yalnızlık, çaresizlik, tükenmişlik vb duygularının giderilmesini sağlamak hedeflenmektedir.

Bireysel görüşmelerde kişilere bir birey olarak değerinin ve hayatının anlamı konusunda, kaygı durumlarında, suç işleme sebeplerini değerlendirebilmesinde, infaz kurumunun sosyal ortamına ve kurallarına uyum, sorunlarını konuşarak ve iletişim becerilerini arttırarak çözümlemeye çalışmasında destek ve rehberlik çalışmaları yapılmaktadır.

Grup çalışmalarında, kişilerin iletişim becerilerinin, buna ilişkin farkındalıklarının arttırılması ve olumsuz duyguların, düşüncelerin ve davranışlarının değiştirilmesi amaçlanmaktadır.

• Önce Düşün Programı
• Salıverilme Öncesi Mahkûm Gelişimi Programı
• İntihar ve Kendine Zarar Vermeyi Önleme Konusunda Personelde Farkındalık Yaratma Programı
• Özel Gözetim ve Denetim Programı
• Öfke Kontrolü Programı
• Sigara Alkol ve Madde Bağımlılığı Programı

• 0-18 Yaş Aile Eğitim Programı

Özel Gözetim ve Denetim Programı 23 oturumdan oluşan programın amacı katılımcıların öfke ve diğer olumsuz duygularının farkına varmalarını, bu olumsuz duygular sonucu ortaya çıkabilecek saldırgan davranışlardan kaçınmalarını ve bunları kontrol altına almak için gerekli becerileri kazanmalarını sağlamaktır. Programın hedef kitlesi özellikle öfke kaynaklı suç işlemiş, genellikle dürtüsel davranışlar içinde olan şiddete eğilimli hükümlülerdir.

Avustrulya’da bulunan ceza infaz kurumlarında uygulanan temel rehabilitasyon programları Bilişsel Beceriler, Öfke Kontrol Programı, Uyuşturucu ve Alkol Programı, Mağdur Farkındalığı Programı, Aile İçi Şiddet Programı, Cinsel Suçlular ile İlgili Program, Şiddet Suçu İşleyenler ile İlgili Program ve Kadın Hükümlüler ile İlgili Program olarak belirtilmektedir.

Japon Ceza İnfaz Sisteminde “değişim için rehberlik” uygulaması ile; hükümlülerin işlediği suç nedeniyle sorumluluk duygusunu geliştirmeleri, salıverilme sonrası sosyal hayata uyum için gerekli olan bilgi ve hayat tarzını kazanmalarını sağlamaya yardımcı olunmaktadır. Bu uygulama; bütün hükümlüler için “genel değişim için rehberlik” ile özel ihtiyaçları bulunan hükümlüler için “özel değişim için rehberlik” olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır.

Denetimli Serbestlik Müdürlüklerinde yürütülen çalışmalar ağırlıklı olarak bireysel ve grup çalışmaları şeklinde gerçekleşmekte, toplumla çalışma uygulamaları daha çok koruma kurulları aracılığı ile olmaktadır.

Denetimli Serbestlik Hizmetleri Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğüne bağlı Denetimli Serbestlik Daire Başkanlığı ve taşrada denetimli serbestlik müdürlükleri tarafından yürütülmektedir.

Denetimli Serbestlik ilk kez İngiltere’de 1842 yılında hafif suç işlemiş kişiler hakkında uygulanmış, bu konuda ilk düzenleme 1869 yılında ABD’de yapılmıştır.

Türkiye’de Aile Mahkemeleri 18/01/2003 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ve 4787 sayılı “Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun” ile kurulmuş, 14/04/2004 tarih ve 5133 sayılı “ Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanunda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun” ile değişiklik yapılarak uygulamalara devam edilmiştir.

Aile mahkemelerinde görülen davaların türlerine bakıldığında boşanma, velayet, evlat edinme, çocuk malları ve şahsi münasabet davalarının olduğu görülmektedir. Ayrıca 6284 sayılı “Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun” kapsamında şiddete uğrayan veya şiddete uğrama tehlikesi bulunan kadınların, çocukların, aile bireylerinin ve tek taraflı ısrarlı takip mağduru olan kişilerin korunması ve bu kişilere yönelik şiddetin önlenmesi amacıyla alınacak tedbirlere ilişkin usul ve esasları düzenlemek amacıyla aile mahkemelerinde davalar görülmektedir.

Dünya’da ilk çocuk mahkemesi 1878 yılında Amerikan Masscahusets’te, diğeri de Chicago’da 1899’da kurulmuştur. İtalya’da ise 1934’te faaliyete geçmiştir.

Çocuk mahkemeleri, suça sürüklenen çocuk kavramını kontrol altına almakla yükümlü çocuk adalet sisteminin en önemli basamaklarından biridir. Çocuk mahkemeleri, genel olarak çocuğun korunması, sosyalleşmesi, tedavisi ve rehabilite edilmesi gibi amaçlara hizmet etmektedir.

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 31. maddesi 18 yaşından küçük suça sürüklenen çocuklara ilişkin cezai yaptırımları üç ana başlıkta belirtmektedir. Bu başlıklardan ilki fiili işlediği sırada 12 yaşını doldurmamış olan çocukların ceza sorumluluğu olmadığını belirtmektedir. İkincisi yaşları 12-15 arasında olan çocukların yaptığı fiili ve sonuçlarını kavrabilecek durumda ise belirli oranda indirim uygulayarak ceza verilmesine aksi halde ceza verilmemesine vurgu yapmaktadır. Üçüncü olarak da yaşları 15 ile 18 arasındaki suça sürüklenen çocukların yaptıkları fiilin bilincinde ve sonuçlarını kavrayabilecek durumda olduğu kabul edildiğinden ceza verilir ancak belirli bir oranda indirim uygulanır.

Türk ceza adalet sisteminde mağdur haklarının korunmasına yönelik temel düzenlemeler 2004 yılında hazırlanan ve 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe giren 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun ile girmiştir.