SİYASİ TARİH

1988 yılına gelindiğinde Irak, bir yandan Sovyetler Birliği’nden aldığı füzelerle İran şehirlerini bombalarken bir yandan da Fransa ve İngiltere’den aldığı kimyasal silahlarla Halepçe’de 5000 sivilin ölümüne neden olan bir saldırı gerçekleştirdi. Bu olay tarihe “Halepçe Katliamı” olarak geçti.

Asya-Pasifik bölgesindeki ekonomik gelişmeyi sürdürmek ve refah düzeyini arttırmak için 1989 yılında Japonya, Güney Kore, Singapur, Malezya, Endonezya, Tayland, Filipinler, Brunei, Yeni Zelenda, Avustralya, Kanada ve ABD tarafından APEC kurulmuştur. Kuruluşa 12 olan üye sayısı daha sonra 21’e yükselmiştir. Kazakistan üye değildir.

1945 sonrası ekonomik olarak çöken Avrupalı kapitalist devletler, ABD yardımlarının etkisiyle hızla ekonomik kalkınma sürecine girmişler ve artan ekonomik güçleri sayesinde ABD ekonomisi karşısında oldukça özerk bir konum kazanmışlardı. Siyasal alanda yumuşama süreciyle paralel giden bu süreçte Avrupa ülkeleri, AET çatısı altında ekonomik entegrasyon sürecini de başlatmışlardı.

Bloklar arası yumuşamaya rağmen özellikle nükleer silahlarda ABD’nin gerisinde olan SSCB, dengeyi sağlamak için Brejnev Dönemi’nde askerî harcamaları sürekli olarak arttırdı.

Carter yönetimi 1980 Ocağı’nda İkinci Soğuk Savaşı resmen başlatan yeni doktrinini açıkladı. “Carter Doktrini” olarak adlandırılan bu doktrin, Orta Doğu’da Amerikan çıkarlarına karşı girişilebilecek bir harekete, ABD’nin gerekirse askerî güç kullanarak doğrudan müdahale etmesini içermekteydi.

Avrupa bütünleşmesi 3 temel alan üzerinden yürümüştür. Bunlar, ekonomik bütünleşme, uluslar üstü bütünleşme ve hukuki bütünleşmedir.

Gorbaçov, hızla yeni bir siya¬sal üslup benimseyerek, sosyalizmin yeniden yorumlanması gerekliliği üzerinde durmaya başladı. Bu çerçevede özellikle “açıklık” (glasnost) ve “yeniden yapılan¬ma” (perestroyka) kavramlarını kullanmaya başladı. Açıklık, Sovyet yönetimindeki aksaklıkların giderilmesi, yönetim kadrolarında gençleştirilmeye gidilmesi, basın ve ifade özgürlüğünün genişletilmesi, rejim karşıtlarının salıverilmesi, insan hakla¬rı ihlallerinin önlenmesi gibi Sovyet halkının siyasal temsil kanallarının açılmasına dayanmaktaydı. Yanlış cevap “silahsızlanmaya gidilmesidir”.

ÇDoğu Avrupa’daki rejim karşıtı hareketlerin ilk ortaya çıktığı ülke Polonya olmuştur.

Afganistan’daki monarşik rejimin 1973’te sona ermesiyle cumhuriyet ilan edilmişti. 1978 yılında ya¬pılan bir darbeyle sosyalist bir rejim kurulmuş ve Afganistan Sovyet etki alanına girmeye başlamıştı. Bu durum başta ABD ve Çin olmak üzere Sovyet karşıtlarını rahatsız etti.

22 Ekim 1989’da Arap Birliği’nin öncülüğünde ve ABD’nin desteğinde Suudi Arabistan’ın Taif şehrinde Lübnan Parlamentosu’ndan 62 üyenin (31 Hristiyan-31 Müslüman) katılımıyla Taif Anlaşması imzalanmıştır.

Carter yönetimi ilk döneminden beri uyguladığı, dış politikada insan hakları argümanını kullanma stratejisini çok daha belirgin bir biçimde ortaya çıkardı. Bu politikanın birincil hedefi, o dönemde Polonya’da beliren huzursuzluğun gösterdiği gibi Amerikan karşıtı ülkelerde, yönetimler ve halk arasındaki gerginliği arttırmak ve bu anti-demokratik yönetimlerin meşruiyetine doğrudan bir darbe vurmaktı.

1973 yılında OPEC ülkelerinin Batılı ülkelere karşı uygulamaya koydukları petrol ambargosuyla başlayan ve petrol fiyatlarında muazzam artışla küresel bir ekonomik bunalıma dönüşen gelişme dünya ekonomik sisteminin yeniden inşasına neden olan çok önemli bir dönemin habercisiydi.

1973 Krizi ile o dönemde belki de dünya’nın jeopolitik olarak en önemli yeri hâline gelen Körfez bölgesi çevresinde Sovyet etkinliğinin artışı SSCB’nin bölgeyi kontrol altına alma stratejisinin bir parçası olarak görüldü.

Birinci olarak, Carter yönetimi 1980 Ocağı’nda İkinci Soğuk Savaşı resmen başlatan yeni doktrinini açıkladı. “Carter Doktrini” olarak adlandırılan bu doktrin, Orta Doğu’da Amerikan çıkarlarına karşı girişilebilecek bir harekete, ABD’nin gerekirse askerî güç kullanarak doğrudan müdahâle etmesini içermekteydi.

SSCB’nin Son Lideri Michael Gorbaçov.

Gorbaçov yönetimi, sadece ABD ile değil, diğer Batı ülkeleriyle de ilişkilerini geliştirmeye çalıştı. Gorbaçov, SSCB’nin bir Avrupa ülkesi olduğunu belirterek, Avrupa’da barış ve iş birliğinin geliştirilmesi yönünde özellikle Fransa, İngiltere ve Batı Almanya’ya sıcak mesajlar yolladı. İlişkilerin 1960’ların başından beri çok soğuk olduğu, komünist aile içindeki düşman kardeş Çin’le de ilişkilerin düzeltilmesi için diplomatik temaslara hız verildi. Bu çabalar sonuçsuz kalmadı ve Avrupa ülkeleriyle ilişkiler güçlendirildi, Çin’le yeni bir barış süreci başlatıldı. Bulgaristan Doğu bloku ülkelerinden biriydi ve Sovyetler Birliğiyle ilişkileri gergin değildi.

Polonya’nın Doğu Avrupa’daki rejim karşıtı hareketlerin ilk ortaya çıktığı yer olması tabii ki tesadüf değildi. Polonya tarihsel olarak Rusya’ya hep kuşkuyla bakmış bir ülkeydi. Ülke 18. yüzyıldan itibaren Rus etki alanına girmiş ve Rusya’nın ön ayak olmasıyla iki defa da parçalanarak bağımsızlığını yitirmişti. Bu husus Polon- yalılardaki Rus karşıtlığının temelini oluşturmaktaydı. Rus karşıtlığı da milliyetçi dinamiği beslemekteydi.

Amin yönetimi de uzun sürmeyecek ve Sovyet desteğini alan Babrak Karmal lider olacaktır. Aralık 1979’da Karmal’ın iktidara gelmesine paralel olarak, Sovyet Birlikleri de Afganistan’a girmeye başladı. Kısa sürede sayısı 100 bine yaklaşan Sovyet askerî ülkenin bütün önemli noktalarını kontrol etmeye başladı.

Şubat başında Şii hiyerarşisinin en üstünde bulunan Humeyni, Paris’teki sürgünden geri döndü. Humeyni’yi milyonlarca İranlı karşıladı. Ülkeye dönen Humeyni hemen devrimin liderliğini ele geçirdi ve ülkenin bir İslam Cumhuriyeti şeklinde yeniden yapılandırılması yönündeki görüşlerini uygulamaya soktu.