SİYASİ TARİH

ABD Vietnam savaşında 60.000 asker kayıp verdi. Vietnam savaşında Vietnam, SSCB’nin teşvikiyle, ÇHC yanlısı Kızıl Kmerler tarafından yönetilen Kamboçya’yı 1978 işgal edince, ÇHC de tepki olarak Vietnam’ın kuzeyini işgal etti. Savaşın genel hatları bu olup bu ülkeler arasında gerçekleşen olaydır.

Türkiye-Amerikan sorunları ABD’nin Küba krizinden sonra Türkiye’deki Jüpiter füzelerini kaldırmasıyla başlayıp devamında Kıbrıs Türk halkını korumasında destek çıkmaması, ABD askerlerinin statüsü ve haşhaş meseleleri ile devam etmiştir. Türkiye’de nükleer silah bulunmamaktaydı.

Geleneksel Alman-Fransız düşmanlığına son vermek, iş birliği ortamı yara¬tarak kıtanın ekonomik koşullarını iyileştirmek ve SSCB karşısında istikrarlı bir Batı Avrupa yaratabilmek. Söz konusu amaçlar doğrultusunda atılan ilk adım, Fransa ve Federal Almanya’nın öncülüğünde Belçika, Lüksemburg, Hollanda ve İtalya’nın ka¬tılımıyla 1951’de imzalanan Paris Antlaşmasıyla kurulan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu idi.

Bu savaşın ABD açısından sonucu, İsrail’i desteklemesi yüzünden Arap devletlerinin çoğunun ABD ile diplomatik ilişkilerini kesmesiyle bölgede uğradığı prestij kaybı olmuştur. SSCB ise savaş sırasında söz konusu devletlere büyük bir silah sevkiyatı gerçekleştirmişti. Dolayısıyla, Arap devletleri SSCB’nin desteğini arkalarında hissediyorlardı.

Venezüella, Suudi Arabistan, Irak, Iran ve Kuveyt gibi rezerv sahibi ülkeler, petrol fiyatlarını belirlemek ve kendilerini ilgilendiren sorunlarda ortak hareket edebilmek için 1960 yılında bir araya gelerek Petrol ihraç Eden Ülkeler Örgütü’nü (OPEC) kurmuşlardır.

Filistin sorunun tetiklediği ve iç savaşa sürüklediği ülkelerden bir diğeri Lübnan oldu. Lübnan’da 1975 yılında başlayan iç savaşın ülkenin kendi toplumsal ve siyasal yapısından kaynaklanan nedenleri de bulunmaktaydı. Bir kere Lübnan Sünnilerin, Şiilerin, Dürzîlerin, Hristiyan Marunîlerin, Rum Ortodoksların, Katoliklerin ve Yahudilerin yaşadığı heterojen bir nüfus yapısına sahipti. 1940’ların ortasında bütün bu etnik grupları ve mezhepleri dengede tutacak bir uzlaşma ortamı oluşturulmuşsa da bu dengedeki herhangi bir kaymanın ülkeyi iç savaşa sürüklemesi kaçınılmazdı. Ayrıca Lübnan’ın önemli ailelerin egemenliğindeki parçalanmış yapısı toplumun kutuplaşmasına zemin hazırlamaktaydı.

Soğuk Savaş şartlarının ortadan kaldırılması için somut bir adım atılamasa da Cenevre toplantısı, ABD ve SSCB liderlerinin arasında bir diyalog kanalı oluşturması bakımından önemlidir.

Castro’nun SSCB’ye daha fazla yaklaşmasına sebep oldu. Bu yakınlaşma ise Soğuk Savaş’ın en önemli krizini (Küba Krizi) doğuracaktır.

U-2 Olayı sadece Doğu ve Batı blokları arasında diyalog çabalarını olumsuz yönde etkilemedi, aynı zamanda SSCB’nin Türkiye ile ilişkilerinde bir krize yol açtı.

NATO müttefikleri arasında stratejik konulardaki ilk ciddi görüş ayrılığı 1956’daki Süveyş Krizi sırasında çıkmıştı.

Türkiye ile ABD arasındaki asıl güven bunalımı 1964’te yaşanmıştır.

Fransa, ABD ile arasındaki çok yakın ilişkileri bahane ederek İngiltere’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (AET) üyeliğini de iki kez (1963 ve 1967) veto etti.

Kıbrıs Barış Harekâtlarına tepki gösteren Yunanistan NATO’nun askerî kanadından ayrılmıştır.

Batılı ülkelerin “Birinci Dünya”, Doğu Bloku’nun “İkinci Dünya” olarak isimlendirildiği Soğuk Savaş yıllarında sömürgeden kurtulan ülkelere “Üçüncü Dünya” ismi verilmiştir.

1960’lar boyunca bölge ülkelerini etkilemeye devam etti. Devlet eliyle kalkınmaya dayanan, toprak reformuna öncelik veren bir ekonomi politika ile harmanlanmış Nâsırcı model, Suriye ve Irak gibi ülkelere de ilham vermişti. Nâsırcılığın bir diğer önemli ögesi Arap birliği fikriydi.

Arap Birliği; Mısır, Irak, Ürdün, Lübnan, Suriye ve Suudi Arabistan tarafından 1945’te kurulmuştur.

Cenevre görüşmelerinde nükleer silahlanma yarışı konusunda hiçbir ilerleme sağlanamamıştır.

Küba Krizi bir yandan ABD ve SSCB’nin Soğuk Savaş yılları boyunca sıcak çatışmaya en çok yaklaştıkları olay olduğu, diğer yandan da bloklar arasında yumuşama olarak isimlendirilen dönemin başlangıç noktası olduğu için önemlidir.

Yumuşama döneminde imzalanmakla birlikte günümüzde de önemini koruyan
Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması sivil amaçlı nükleer enerji üretimine izin vermekle birlikte, istisna tutulan BM Güvenlik Konseyi’nin beş daimî üyesi dışındaki imzacı devletlerin nükleer silah elde etmesini tamamen yasaklamaktadır.

Türkiye ile ABD arasındaki asıl güven bunalımı 1964’te yaşanmıştır. Türkiye’nin 1963 sonundan itibaren baskı ve zulüm gören Kıbrıs Türk halkını korumak için Ada’ya askerî müdahalede bulunması, 5 Haziran 1964’te ABD Başkanı Lyndon Johnson’un Başbakan İsmet İnönü’ye yolladığı bir mektupla engellenmiştir.