SİYASİ TARİH

II.Dünya savaşıının tahrip ettiği Avrupa ülkeleri tarihlerindeki en büyük ekonomik çüküş ile yüzyüze kaldılar. Ülkerin ekonomik bulanımda olmaları komünist ve sol hareketin güç kazanmasına sebep oldu. Savaş sonrası güç kaybeden avrupa ülkelerinin sömürgeleri bu güç kaybından faydalanarak bağımsızlıklarını ilan etti. Japonyada ABD tarafından hazırlanan ve 1947 de yürürlüğe giren yeni Japonya anayasasıyla denetim altında demekrotik bir siyasi yapı oluşturuldu. Anaysanın 9. maddesi ile Japonyanın uluslararası anlaşmazlıklarında savaşa veya kuvvet kullanmaya başvurması ebediyen yasaklandı. II.dünya savaşının galipleri arasında olan SSBC ekonomik anlamda savaştan etkilnsede güç kaybı yaşamamıştır.

Savaş öncesinin en büyük siyasi güçlerinden olan Fransa ülkedeki ekonomik ve siyasi iktidarsızlık, savaştan hemen sonra milli gelirin 1938 dekinin yarısı düzeyine inmesi, Fransız frangının dolar karşısında %300 değer kaybetmesi, Fransanın güç kaybetmesine neden oldu. Öte yandan kömür yetersizliği ve ulaşım yollarının tahrip edilmiş olması ,ülkede üretimimn yeniden canlanmasına engel oldu ve bu durumda ekonomik şartların kötüleşmesini doğurdu. Bu sebeplerden dolayı Fransa dış yardım almadan kendi ayakları üzerinde duramayacak hale geldi.

ABD tarafından hazırlanan ve 1947 de yürürülüğe giren yeni Japonya anayasasıyla, denetim altında demekrotik bir siyasi yapı oluşturuldu. Anayasanın 9. maddesi ile Japonyanın uluslararası anlaşmazlıklarında savaşa veya kuvvet kullanmaya başvurması ebediyen yasaklandı. İki ülke arasında savaşı hkukuken sona erdiren barış anlaşmasınıın 1951 de imzalanmasından sonra, iki ülkenin güvenlik konularındaki işbirliğide hız kazanacak, eski düşman Japonya, ABD nin pasifik bölgesindeki en önemli müttefiklerinden biri haline gelecektir.

Potsdam konferansında Almanya ve polonyanın geleceği değerlendirilmiş, SSCB ve Türkiye arasında anlaşmazlık yaratan boğazların ststüsü tartşmaya açılmış, Almanya-Polonya sınırı Oder-Neisse hattı olarak belirlenmiştir.

Başlangıçta ABD, Belçika, Fransa, Danimarka, Hollanda, İngiltere, İtalya, İzlanda, Kanada, Lüksemburg, Norveç ve Portekiz’in üye olduğu örgüte 1952’de Türkiye ve Yunanistan, 1955’te ise Federal Almanya katılmıştır. Soğuk Savaş dönemindeki son NATO genişlemesi 1982’de İspanya’nın katılımıyla gerçekleşmiştir.

1954 de Türkiye ile Pakistan arasında güvenlik konularında işbirliği anlaşması yapılmasından sonra 1955 de Bağdat ta Türkiye ile ırak arasında bie karşılıklı işbirliği paktı imzalandı. Aynı yıl içinde İngiltere,Pakistan,İran da pakta katıldklarını açıkladılar.

ABD’nin Moskova’daki Büyükelçiliği’nde görev yapan George Kennan, ABD Hazine Bakanlığı’na hitaben fiubat 1946’da kaleme aldığı ve Soğuk Savaş tarihine “Uzun Telgraf” adıyla geçen telgrafında, ABD’nin karşı karşıya kaldığı en büyük tehlikenin Sovyet komünizmi olduğunu ifade etmekteydi. Kennan’a göre SSCB, kendisini kapitalizmle ebediyen sürecek bir savaş içinde görmekteydi. Ekonomik çıkarlarla değil, tarihsel Rus milliyetçiliğiyle bağlantılı olan Sovyet genişlemeciliği, Doğu Avrupa ülkelerindeki muhalif unsurları sindirmeye çalışmaktaydı. SSCB, kapitalist ülkelerdeki Marksistleri de müttefik olarak kullanmak niyetindeydi. Kennanın bu görüşleri ABD nin II.dünya savaşı sonrasında SSCB ye karşı takip edeceği politikanın oluşmasında son derece etkili olmuştur.

İsrailin 1955 de gazze şeridine saldırmasından sonra Mısır hızla silahlanmaya başladı. Nasır bir yandan SSCB nin güdümündeki Çekoslavakya ile silah anlaşması yapıp, Çin halk cumhuriyetini resmen tanıyıp, Bağdat paktının kuruluşunu sert bir dille eeleştirken, diğer yandan 1955 de Bandung konferansına katılarak bağlantısızlar hareketinin liderleri arasına girdi.

Mihver’e karşı savaşan devletlerin mutabakatıyla kurulan BM’nin temel amacı uluslararası barış ve güvenliği sağlamak olarak belirlenmişti. Tüm devletlerin egemen eşitliğine saygı gösterilmesi, uluslararası ilişkilerde devletlerin birbirlerine karşı kuvvet kullanmaktan ve kuvvet kullanma tehdidinde bulunmaktan kaçınmaları, anlaşmazlıkların barışçı yollardan çözülmesi, devletlerin içişlerine karışılmaması gibi ilkeler BM düzeninin temellerini oluşturdu.

İkinci Dünya Savaşı sırasında ortak Nazi tehdidine karşı kurulan “zoraki koalisyon”, Almanya yenildikten hemen sonra dağılma emareleri göstermeye başladı. Savaş sırasında toplanan konferanslarda savaş sonrası Avrupa ve dünya düzeni konusunda temel ilkeler üzerinde anlaşmış olmalarına rağmen ABD ve SSCB’nin birbirlerine karşı tutumlarında çok önemli farklılaşmalar ortaya çıkmıştır.

Çekoslovakya’da 1946’da yapılan seçimlerden sonra Sosyalist Parti ve Komünist Parti’nin katılımıyla bir koalisyon hükümeti kurulmuştu. SSCB ile daha sıkı ilişkiler geliştirmek isteyen komünist Başbakan Klement Gottwald ile Moskova’ya mesafeli duran Dışişleri Bakanı Jan Masaryk arasında bir çekişme vardı. 10 Mart’ta da Dışişleri Bakanı Masaryk çalışma binasının önünde ölü bulundu. Uzun yıllar boyunca Masaryk’in pencereden atlayarak intihar ettiği ileri sürülmüş olsa da, 2004’te Çek Cumhuriyeti Emniyet Müdürlüğü tarafından hazırlanan bir raporla Masaryk’in öldürüldüğü kesinleşti. Tarihe Prag Darbesi olarak geçen bu olayla komünistler Çekoslovakya’da iktidarlarını pekiştirirken Batı Avrupa ülkeleri ve ABD ise SSCB’ye karşı bir savunma örgütü kurmak için düğmeye bastılar.

Milletler Cemiyeti’nin, barışın ihlalini önlemekteki yetersizliğinden hareketle BM’nin çok daha etkili bir yaptırım gücüne sahip olması düşünülmüştür. Bu çerçevede, tüm devletlerin temsil edildiği Genel Kurul adlı organın yanında, 15 üyeden oluşan ve uluslararası barış ve güvenliği ihlal eden devletlere karşı zorlama önlemleri alma yetkisine sahip Güvenlik Konseyi adında bir organ daha kuruldu. ABD, Çin, Fransa, İngiltere ve SSCB Güvenlik Konseyi’nin daimi üyeleri olarak kabul edildiler. Fakat bu beş daimi üyeye, alınabilecek kararları veto etme yetkisi tanınması, en baştan itibaren devletlerin eşitliği ilkesinin sorgulanmasına yol açtı. Bu durumda doğru yanıt A seçeneğidir.

SSCB Komünist Partisi’nin yanı sıra Bulgaristan, Çekoslovakya, Fransa, İtalya, Macaristan, Polonya, Romanya, Yugoslavya komünist partileri Kominform oluşumunun içinde yer aldı. Mareşal Tito’nun izlediği Stalin karşıtı tutum sebebiyle Yugoslavya’nın 1948’de Kominform’dan atılmasından sonra, örgütün merkezi Yugoslavya’nın başkenti Belgrad’tan, Romanya’nın başkenti Bükreş’e taşındı.

ABD’nin SSCB’yi ve kendi tabiriyle “uluslararası komünizmin yayılmasını durdurmak için” benimsediği yol “çevrelemeydi”. Dünyanın çeşitli bölgelerinde SSCB’nin (komünizmin) yayılma alanı olabilecek ülkeleri Batı ile yakın ilişki içine sokarak bir “güvenli alan” (steril bölge) oluşturmak amaçlanmaktaydı. 12 Mart 1947’de ABD Kongresi’nde bir konuşma yapan Başkan Truman, silahlı azınlıkların ya da dış güçlerin müdahalelerine dayanmaya çalışan özgür halklardan olan Türkiye ve Yunanistan’a toplam 400 milyon dolarlık askeri yardım yapılacağını duyurdu. Türkiye 19 Mart 1945’teki SSCB notasından beri Boğazlar ve doğu illeri konusunda Stalin’in talepleriyle karşı karşıyaydı. Yunanistan’da ise SSCB, komünist ELAS’ı, Kralcılar’a karşı desteklemekteydi. Tarihe Truman Doktrini olarak geçen bu konuşmayla Batı Bloku’nu oluşturma yönünde de önemli bir girişim başlatılmış oldu.

ABD Hazine ve Dışişleri Bakanlıklarının savaştan sonra hazırladıkları çeşitli raporlara göre Avrupa ülkelerindeki ekonomik sıkıntılar, hem komünistlerin güç kazanmasına elverişli bir ortam hazırlamakta hem de ABD’nin ihracatına zarar vererek ülke ekonomisini krizin eşiğine getirmekteydi. ABD Dışişleri Bakanı George Marshall 5 Haziran 1947’de Harvard Üniversitesi’nde yaptığı bir konuşmada, ABD’nin Avrupa’nın yeniden imarı için ekonomik yardım yapacağını açıklayarak Marshall Planı olarak isimlendirilen çözüm önerisini getirdi.

Avrupa’nın geleceği hakkında yaşanan anlaşmazlıkların bir benzeri Kore’de de ortaya çıktı. 1943’teki Kahire Konferansı kararlarına rağmen ABD ve SSCB ülkenin siyasal bütünlüğünün korunması yönünde görüş ayrılığına düşünce, 1948’de BM gözetiminde 38. paralelin güneyinde seçimler yapılırken SSCB Kuzey’de seçim yapılmasına izin vermedi. Stalin, Koreli komünist lider Kim İl Sung’un kurduğu hükümeti desteklemeye devam etti. Güney’de devlet başkanlığını kazanan Syngman Rhee’yi ise ABD destekliyordu. Kuzey’de SSCB’nin desteklediği komünistler Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti (Kuzey Kore) adıyla bir devlet kurarlarken güneyde ABD’nin desteklediği Batı yanlılarının kurduğu devletin adı Kore Cumhuriyeti (Güney Kore) oldu. Her iki devlet de as›l Kore’nin kendileri olduğunu ileri sürerek birbirlerinin topraklarında hak iddia etmekteydiler. 25 Haziran 1950’de Kuzey Kore birlikleri, iki ülkeyi ayıran 38. paralel üzerinden Güney’e saldırdı. ABD’nin çağrısıyla toplanan BM Güvenlik Konseyi Kuzey Kore’nin eyleminin barışın ihlali olduğuna ve saldırganın durdurulması için silahlı kuvvet kullanılmasına karar verdi. Kore Savaşı, ABD tarafından SSCB ve ÇHC destekli komünizmin yayılmasının durdurulması için verilen bir mücadele olarak görüldü.

Federal Almanya’nın NATO’ya üye olarak alınmasından hemen sonra 14 Mayıs 1955’te Varşova’da Arnavutluk, Bulgaristan, Çekoslovakya, Demokratik Almanya Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Romanya ve SSCB arasında Dostluk, İşlbirliği ve Karşlılıklı Yardım Antlaşması imzalandı. Böylece, komünist partilerin iktidarda olduğu Doğu Avrupa ülkeleri de NATO gibi bir kolektif savunma örgütü çatısı altında bir araya gelmiş oldular. Varşova Paktı’nı kuran antlaşmada da BM Şartı’nın 51. maddesinde yer alan kolektif meşru müdafaa hakkına atıf yapılmakta ve İttifak’ın sadece savunma amaçlı olduğunun altı çizilmekteydi. NATO’nun ve Varşova Paktı’nın karşılıklı olarak savunmaya vurgu yapıyor olmaları, Soğuk Savaş’ın bu iki karşıt blok arasında giderek tırmanmakta olduğu gerçeğini değiştirmiyordu.

BM Genel Kurulu 29 Kasım 1947 aldığı 181 sayılı karar ile Filistin’in bir Arap, bir de Yahudi devleti kurulacak şekilde bölünmesine, Kudüs’ün ise her iki devlete de ait olmayacak şekilde uluslararası yönetim altına sokulmasına karar verdi. Kararla, Filistin’in %44’ü Araplara, %56’sı Yahudilere bırakılmaktaydı. Filistin’de bir Yahudi devleti kurmak için XIX. yüzyıldan beri çaba gösteren Siyonistler, bazı küçük ayrıntılara itiraz etmekle birlikte kararı memnuniyetle karşıladılar. Araplar için ise karar tam bir hayal kırıklığı yarattı. Birinci Dünya Savaşı sırasında İngilizler tarafından vaat edilen Büyük Arap Krallığının bir parçası olan Filistin’in bir bölümü, BM kararıyla Yahudilere verilmekteydi. Üstelik Yahudiler o tarihte Filistin’deki nüfusun sadece %33’ünü oluşturmaktaydılar.

Nâsır tarafından şiddetle eleştirilen Eisenhower Doktrini, ABD’nin beklediği sonuçları doğurmadı. Mısır ve Suriye, SSCB ile daha yakın iş birliği içine girdiler. Türkiye ve İran ise Doktrin’e destek vererek ABD ile askeri ve ekonomik ilişkilerini daha da artırmak yolunu seçtiler.

İngiltere'nin manda yönetimi altında 1922 yılında kurulan mavera-i Ürdün 1946 yılında bağımsızlığını kazanmıştır. Doğru şık C dir.