SİYASİ TARİH

--

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Almanya, 29-30 Ağustos 1939’da Polonya’dan çeşitli taleplerde bulunarak Danzig serbest şehrinin verilmesini, koridor bölgesi için plebist yapılmasını, seferberliğin kaldırılmasını ve bu konuları görüşmek üzere bir temsilcinin 30 Ağustos’ta Berlin’de bulunmasını istedi. Polonya’nın bu istekleri kabul etmemesi üzerine Almanya harekete geçti. Hitler, Alman kruvazörü Schleswig’in askerlerine 1 Eylül 1939’da Holstein Danzig’deki Westerplatte adlı askerî üssü bombalama emri vererek işgali başlattı. Aynı zamanda beş tank filosu, hafif zırhlı ve motorlu birimlerden oluşan ellinin üzerindeki bölük sınırı geçti. İngiltere ve Fransa, Almanya’dan işgalin sona erdirilmesini ve birliklerini Polonya’dan geri çekmesini istedi. Ancak bir yanıt alamadıkları için 3 Eylül 1939’da Almanya’ya savaş ilan ettiler.Sovyetler Birliği 17 Eylül’de Doğu Polonya’yı işgal ederek savaşa katıldı. Polonya, kısa sürede Alman ve Sovyet birlikleri tarafından paylaşıldı. Alman birlikleri 28 Eylül’de önemli kentlerden biri olan Varşova dahil olmak üzere ülkenin büyük bölümünü ele geçirdi. Stalin, Batı’da Hitler’e tam serbestlik tanıdı ve üstelik hammadde desteği sağlayacağı sözünü verdi. Böylece dünyayı altı yıl boyunca kasıp kavuracak savaş başladı ve kısa sürede Avrupa ve Asya’ya yayıldı.

Sovyetler Birliği 17 Eylül’de Doğu Polonya’yı işgal ederek savaşa katıldı. Polonya, kısa sürede Alman ve Sovyet birlikleri tarafından paylaşıldı. Alman birlikleri 28 Eylül’de önemli kentlerden biri olan Varşova dahil olmak üzere ülkenin büyük bölümünü ele geçirdi. Stalin, Batı’da Hitler’e tam serbestlik tanıdı ve üstelik hammadde desteği sağlayacağı sözünü verdi. Böylece dünyayı altı yıl boyunca kasıp kavuracak savaş başladı ve kısa sürede Avrupa ve Asya’ya yayıldı.

Sovyetler Birliği, tek ülkede sosyalizm politikası izleyerek, kapitalist Batı dünyası karşısında gücünü pekiştirmeye ve güvenliğini garanti altına almaya çalıştı. Bundan hareketle, Rusya Dışişleri Bakanı Litvinov, Cenevre’de ortak güvenlik konularının tartışıldığı bir sırada bir ticaret delegasyonu aracılığıyla Almanya’yla yakınlaşmanın yollarını aradı. Hitler, Sovyetler Birliği’nin bu hamlesine olumlu yaklaşmakla birlikte bir sonuç alamadı. Sovyet Lideri Stalin, Litvinov’u görevden alarak yerine eski dışişleri bakanını en şiddetli eleştirenlerden biri olan Vyacheslav M. Molotov’u atadı. Yeni Dışişleri Bakanı Molotov’un izlediği yoğun diplomasi sonucu 23 Ağustos 1939’da “Sovyetler Birliği- Almanya Saldırmazlık Paktı” imzalandı. Bu Pakt’la taraflar birbirlerine saldırmayacaklar, taraflardan biri üçüncü devletle savaşa tutuşursa, diğer taraf üçüncü devlete hiçbir şekilde yardım etmeyecekti. Ortak çıkarlar konusunda birbirleriyle ilişki kuracaklardı. Böylece her iki totaliter devlet karşılıklı olarak kendi nüfuz alanlarını belirlediler ve Polonya’yı paylaşma konusunda önemli bir adım attılar.

İtalya’nın el değmemiş zenginliklere sahip Habeşistan’la ilgilenmesinde, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra nüfusun hızla artması, endüstrinin hammaddeye ihtiyaç duyması ve 1929 Dünya ekonomik krizinin ülkeyi sarsması önemli rol oynadı. İtalyan emperyalizminin hızla harekete geçmesinde Japonya’nın Mançurya’ya saldırması ve Almanya’nın statükoyu bozmaya yönelik eylemleri karşısında Milletler Cemiyetinin tepki göstermemesi de etkili oldu.

ABD Başkanı Roosvelt ve İngiltere Başbakanı Churchill, 1941 yılının Ağustos ayının başlarında savaşla ilgili gelişmeleri görüşmek üzere Kanada açıklarında bir savaş gemisinde bir araya geldi. İki lider görüşmelerden sonra 14 Ağustos 1941’de “Atlantik Bildirisi” adı verilen ortak bir metin yayınladı. Daha sonra Birleşmiş Milletler Antlaşması’na dahil edilen bildirinin maddeleri arasında; savaştan sonra toprak kazanılmaması, ilgili halkın onayı alınmadan toprak değişikliği yapılmaması, ulusların kendi geleceklerini belirleme hakkına sahip olması, uluslararası iş birliğinin geliştirilmesi, temel ham maddelerden eşit biçimde faydalanılması, insanların korku ve açlıktan kurtarılması, açık denizlerde ticaret serbestliğinin gerçekleştirilmesi, Mihver devletlerinin silahtan arındırılması ve savaştan sonra topyekün silahsızlanmaya gidilmesi gibi hususlar vardı. ABD’nin savaşa katılmasından sonra Almanya’ya karşı savaşa giren 26 devletin imzasıyla 1 Ocak 1942’de Atlantik Bildirisi esas olmak üzere “Birleşmiş Milletler Bildirisi” yayınlandı. Böylece savaştan sonra kurulacak olan Birleşmiş Milletler Örgütünün nüvesi meydana getirildi.

Üç büyük müttefik devlet lideri, 4 Şubat - 11 Şubat 1945 tarihleri arasında Kırım'ın Yalta kentinde bir araya geldi. Roosevelt, Churchill ve Stalin Yalta Konferansı’nda; Almanya’nın teslim olmasından sonra Sovyetler Birliği’nin Japonya’ya savaş açması, Sovyetlerin daha önce bu devlete bıraktığı toprakları ve Kuril Adalarını alması, Çin’le bir dostluk ve ittifak antlaşması imzalaması, üç büyük Müttefik devlet ordularının Almanya’nın birer bölgesini işgal etmesi, merkezi Berlin olmak üzere her üç devletin komutanlarından oluşan bir “Merkez Kontrol Komisyonu”nun kurulması (buna daha sonra Fransa da dahil oldu), Alman militarizmi ve Nazizminin yok edilmesi, Fransa’nın da Almanya’ya işgal birlikleri göndermesi, Almanya’nın savaş tazminatı ödemesi ve Birleşmiş Milletler Örgütü’nün kurulması için 25 Nisan 1945 ‘de San Fransisco’da bir konferans düzenlenmesi konuları üzerinde durdular.

Türkiye, savaş tüm dünyada genişlerken 17 Şubat 1941’de Bulgaristan’la, 25Mart 1941’de de Sovyetler Birliği’yle saldırmazlık bildirileri imzalayarak, hem savaşın dışında kalmaya hem de olası saldırılardan kendini korumaya çalıştı. Aynı amaçla, 18 Haziran 1941’de Almanya’yla 10 yıl geçerli saldırmazlık paktı imzaladı. Fakat 22 Haziran’da Sovyetler Birliği’ne saldırması dengeleri altüst etti. Müttefik blok, 1942 sonbaharından itibaren Almanya’yı nihai yenilgiye uğratmak için planlar yaptığı bir sırada, Türkiye üzerinde baskıyı arttırdı ve savaşa girmesini talep etmeye başladı. Nitekim Churchill ve İsmet İnönü 30 Ocak - 1 Şubat 1943’te Adana-Yenice İstasyonu’nda bir araya gelerek Türkiye’nin savaşa girip girmeme konusunu tartıştılar. Adana Konferansı denilen bu buluşmada, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Türkiye’nin savaşa girecek silah ve malzemeye sahip olmadığını ve İngiltere’nin bu donatımı tamamlaması halinde savaşa gireceğini ileri sürdü. Savaş süresince Müttefik liderler, Türkiye’yi savaşa sokma konusundaki ısrarlarını arttırmışlardı.

İtalya’nın savaştan çekilmesi, Almanya’yı zor durumda bıraktı. Akdeniz bölgesi,Müttefiklerin egemenliği altına girdi ve Yunanistan ile Yugoslavya’da Almanlara karşı verilen ulusal kurtuluş hareketleri büyük ivme kazandı. Almanya 1943 yılından itibaren Müttefik devletler karşısında üstünlüğünü yitirdi. Müttefiklerin, 6 Haziran 1944’te Fransa’nın Normandiya kıyılarına çıkarma yaparak “ikinci cepheyi” açmaları, Almanlara ölümcül bir darbe vurdu.

Adana Konferansı denilen buluşmada ve İsmet İnönü 30 Ocak - 1 Şubat 1943’te Adana-Yenice İstasyonu’nda bir araya gelerek Türkiye’nin savaşa girip girmeme konusunu tartıştılar.

Savaşın sonucunda ortaya çıkan tablonun korkunçluğu ve ekonomideki kötü gidişatın sonucu beş ülke (Almanya, Avusturya, Macaristan, Polonya ve İtalya) hiperenflasyondan kurtulamadı. Almanya’da 1 dolar, 4.2 milyar marka ulaştı. Savaşın galiplerinden İngiltere’nin ticaret filosu önemli ölçüde küçüldü, ihracat savaş öncesi miktarın %40’na geriledi.Bu kaos ortamında ekonomisi yükselen tek ülke ABD idi. Savaş ekonomisi buülkeyi dünyanın en büyük ekonomik gücü haline getirdi, savaştan önceki 33 milyar dolarlık milli geliri savaştan sonra 61 milyar dolara yükseldi.