SİYASİ TARİH - Deneme Sınavı - 7

Pakt esas itibarıyla Orta Doğu bölgesine komünist sızmaları önleme maksadı taşımaktadır.

ABD Kongresi (Meclis), Başkan’ın eylemleri üzerinde güçlü bir denetim yetkisine sahipti. Yargı organları ise tam bağımsızlığa sahipti. “Erkler Ayrılığı” ilkesi, ABD sisteminde ilk günden itibaren güçlü bir biçimde işlerlik kazanmıştı. George Washington 1789’da ABD’nin ilk başkanı seçildi.

1973 yılında OPEC ülkelerinin Batılı ülkelere karşı uygulamaya koydukları petrol ambargosuyla başlayan ve petrol fiyatlarında muazzam artışla küresel bir ekonomik bunalıma dönüşen gelişme dünya ekonomik sisteminin yeniden inşasına neden olan çok önemli bir dönemin habercisiydi.

1973 Krizi ile o dönemde belki de dünya’nın jeopolitik olarak en önemli yeri hâline gelen Körfez bölgesi çevresinde Sovyet etkinliğinin artışı SSCB’nin bölgeyi kontrol altına alma stratejisinin bir parçası olarak görüldü.

Birinci olarak, Carter yönetimi 1980 Ocağı’nda İkinci Soğuk Savaşı resmen başlatan yeni doktrinini açıkladı. “Carter Doktrini” olarak adlandırılan bu doktrin, Orta Doğu’da Amerikan çıkarlarına karşı girişilebilecek bir harekete, ABD’nin gerekirse askerî güç kullanarak doğrudan müdahâle etmesini içermekteydi.

SSCB’nin Son Lideri Michael Gorbaçov.

Gorbaçov yönetimi, sadece ABD ile değil, diğer Batı ülkeleriyle de ilişkilerini geliştirmeye çalıştı. Gorbaçov, SSCB’nin bir Avrupa ülkesi olduğunu belirterek, Avrupa’da barış ve iş birliğinin geliştirilmesi yönünde özellikle Fransa, İngiltere ve Batı Almanya’ya sıcak mesajlar yolladı. İlişkilerin 1960’ların başından beri çok soğuk olduğu, komünist aile içindeki düşman kardeş Çin’le de ilişkilerin düzeltilmesi için diplomatik temaslara hız verildi. Bu çabalar sonuçsuz kalmadı ve Avrupa ülkeleriyle ilişkiler güçlendirildi, Çin’le yeni bir barış süreci başlatıldı. Bulgaristan Doğu bloku ülkelerinden biriydi ve Sovyetler Birliğiyle ilişkileri gergin değildi.

Polonya’nın Doğu Avrupa’daki rejim karşıtı hareketlerin ilk ortaya çıktığı yer olması tabii ki tesadüf değildi. Polonya tarihsel olarak Rusya’ya hep kuşkuyla bakmış bir ülkeydi. Ülke 18. yüzyıldan itibaren Rus etki alanına girmiş ve Rusya’nın ön ayak olmasıyla iki defa da parçalanarak bağımsızlığını yitirmişti. Bu husus Polon- yalılardaki Rus karşıtlığının temelini oluşturmaktaydı. Rus karşıtlığı da milliyetçi dinamiği beslemekteydi.

Amin yönetimi de uzun sürmeyecek ve Sovyet desteğini alan Babrak Karmal lider olacaktır. Aralık 1979’da Karmal’ın iktidara gelmesine paralel olarak, Sovyet Birlikleri de Afganistan’a girmeye başladı. Kısa sürede sayısı 100 bine yaklaşan Sovyet askerî ülkenin bütün önemli noktalarını kontrol etmeye başladı.

Şubat başında Şii hiyerarşisinin en üstünde bulunan Humeyni, Paris’teki sürgünden geri döndü. Humeyni’yi milyonlarca İranlı karşıladı. Ülkeye dönen Humeyni hemen devrimin liderliğini ele geçirdi ve ülkenin bir İslam Cumhuriyeti şeklinde yeniden yapılandırılması yönündeki görüşlerini uygulamaya soktu.

1988 yılına gelindiğinde Irak, bir yandan Sovyetler Birliği’nden aldığı füzelerle İran şehirlerini bombalarken bir yandan da Fransa ve İngiltere’den aldığı kimyasal silahlarla Hâlepçe’de 5000 sivilin ölümüne neden olan bir saldırı gerçekleştirdi. Bu olay tarihe “Hâlepçe Katliamı” olarak geçti.

Asya-Pasifik bölgesindeki ekonomik gelişmeyi sürdürmek ve refah düzeyini arttırmak için 1989 yılında Japonya, Güney Kore, Singapur, Malezya, Endonezya, Tayland, Filipinler, Brunei, Yeni Zelenda, Avustralya, Kanada ve ABD tarafından APEC kurulmuştur. Kuruluşa 12 olan üye sayısı daha sonra 21’e yükselmiştir. Özbekistan bu kuruluşa üye değildir.

Petrol üreticisi olmayan ülkelerin büyük ekonomik sıkıntılarla karşı karşıya gelmelerine neden olmuştu. Söz konusu ülkelerin 20. yüzyıl boyunca artan sanayi üretimi ve genişleyen iç pazar talebinin neden olduğu enerjiye (o dönemde alternatif enerji kaynakları kullanımı az olduğundan büyük
oranda petrole) bağımlılık bu ülkelerin petrol alımı için ödedikleri bedelin artmasına neden oldu. Ayrıca, az gelişmiş ülkeler ham madde, yatırım malları ve ara mallarında, petrol fiyatlarının tetikleyicisi olduğu dünya ekonomisindeki enflasyonist eğilim nedeniyle artan maliyetleri karşılamada çok ciddi sıkıntılar içine girdiler. Ekonomik sıkıntıların artışı bu ülkelerin ekonomik ve siyasal kargaşa içine girerek süper güçlere yakınlaşmak zorunda kalmalarına dolayısıyla iki kutuplu sistem içinde artan özerkliklerinin azalmasına neden oldu.

Carter yönetimi 1980 Ocağı’nda İkinci Soğuk Savaşı resmen başlatan Carter doktrinini açıkladı. Carter doktrinin taktik yanını oluşturan “Yeşil Kuşak doktrini” açıkladı. Silahsızlanma, ticaret gibi konularda ilişkileri dondurma yolunu seçti. Askerî harcamalarda önemli artışlar yaparak konvansiyonel ve nükleer silahlanma yarışını yeniden başlattı. Dış politikada insan hakları argümanını kullanma stratejisini çok daha belirgin bir biçimde ortaya çıkardı.

Carter Dönemi, Nixon-Ford Dönemlerinin yumuşama politikalarıyla, Reagan Dönemi’nin sertlik politikaları arasında geçişkenliğin yaşandığı bir dönem olmuştur.

Batı Avrupa ülkeleri arasındaki bağların sağlamlaştırılması çabalarının kendini en çok gösterdiği alan ise ekonomi ve bunun için kurulmuş AET olacaktı.

Avrupa bütünleşmesi 3 temel alan üzerinden yürümüştür. Bunlar, ekonomik bütünleşme, uluslarüstü bütünleşme ve hukuki bütünleşmedir.

4+2 görüşmelerinin olumlu bir biçimde sonuçlandırılmasıyla imzalanan antlaşmayla iki Almanya’nın birleşmesi yolundaki son engel de kalkmış oldu. Sonuçta 2 Ekim gecesi birleşik Almanya doğmuş oldu.

İran-Irak Savaşı’nın görünürdeki nedeni ise fiatt-ül Arap suyolu üzerindeki egemenlik sorunuydu. 1975 yılında yapılan Cezayir Antlaşması ile geçici de olsa çözüme kavuşturulan bu sorun, Saddam’ın İran’daki yeni rejimi tanımadığını açıklamasının ardından, 18 Eylül 1980’de antlaşmadan çekilmesiyle yeniden gündeme geldi ve iki ülke arasındaki ilişkiler koptu.

1989 yılında Japonya, Güney Kore, Singapur, Malezya, Endonezya, Tayland, Filipinler, Brunei, Yeni Zelenda, Avusturya, Kanada ve ABD tarafından APEC (Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği Örgütü) kurulmuştur.