SİYASİ TARİH - Deneme Sınavı - 5

NAFTA ABD-Meksika-Kanada ülkeleri arasında kurulmuştur.

Yapılan bu operasyonda ABD, İngiltere, Avustralya ve Polonya yer almaktadır.

Soğuk Savaş sonrası dünya ise görüntüde daha az tehlikeli ama çok daha istikrarsız bir yapı niteliği taşır. Bu yeni dönemde, devlet dışı aktörlerin siyaset ve ekonomide etkinlik kazanmaları, devletler tarafından öngörülmesi ve denetlenmesi güç gelişmelerin ortaya çıkmasına yol açtı. Terör, çevre kirliliği, kitle imha silahlarının yayılması, gelir adaletsizlikleri vb. sorunlar gündemde öne çıktı.

İlk kez 1993’te Amerikalı siyaset bilimci Samuel Huntington tarafından “medeniyetler çatışması” olarak ifade edilen bu iddiaya göre yeni dönemde dünya, başta Batı olmak üzere, İslam, Ortodoks Hristiyan, Çin, Hint, Japon gibi medeniyetler arasındaki mücadeleye sahne olacaktır. Burada özellikle Batı ile İslam medeniyeti arasındaki çatışma vurgulanmaktadır.

Artık dünyadan kopuk ve ulusal veri ve ihtiyaçlara dayanan bir ekonomi yönetimi imkânı ortadan kalktığı gibi ülkeler arasında giderek artan bir “karşılıklı bağımlılık” süreci ortaya çıktı. Öyle ki dünyanın bir bölgesinde başlayan ekonomik kriz, kısa zamanda dün- yanın diğer kısımlarına da sıçrayarak birçok devletin ekonomisini sarsacak duruma geldi.

ABD’nin kullandığı bu kavramlardan ilki, terörü desteklemek, kitle imha silahlarına sahip olmak, vatandaşlarına zulmetmek suretiyle dünya barışı için tehdit oluşturduğu iddia edilen devletleri ifade etmektedir. Küba, Kuzey Kore, İran, Irak, Libya ve Afganistan gibi devletler için kullanılmıştır. Başarısız devlet ise devlet otoritesinin kaybolması nedeniyle topraklarında yaşayan nüfusa güvenlik, beslenme vb. temel konularda devlet hizmeti sağlayamayan ülkeleri tanımlamaktadır. Genellikle insani krizlerin yaşandığı Afrika ülkeleri için kullanılmıştır.

Güvenlik Konseyi, BM Antlaşması’nda yer alan kuvvet kullanma mekanizmasını işletme yoluna gitti. Konsey, 29 Kasım 1991’de aldığı 688 Sayılı Karar ile 15 Ocak 1991’e kadar Kuveyt’ten çekilmediği takdirde Irak’a karşı zorlama önlemlerinin uygulanmasını benimsedi. Daha bu kararın alınmasından önce Suudi Arabistan’a askerî yığınak yapmaya başlayan ABD’yi, İngiltere ve Fransa’nın yanı sıra Mısır gibi bazı Arap ülkeleri de desteklediler. Bu süreçte Türkiye hem ambargo kararına uydu hem de NATO üslerini ABD uçaklarına açtı.

1981’de Kosova’da Arnavutların başlattığı ayaklanma YSFC’nin parçalanma sürecine girişinin ilk işaretlerinden biri oldu. Slovenya ve Hırvatistan’ın Arnavutlara destek vermesine karşın bu ayaklanmayı bastıran Sırbistan’da aşırı milliyetçi Slobodan Miloseviç 1986’da iktidara geldi. Miloseviç yönetiminin 1989’da Kosova ve Voyvodina’daki özerkliği kaldırması sonrasında, Sırbistan’dan rahatsızlık duyan federe devletler bağımsızlık sürecine girdiler.

Şiddetin hızla tırmandığı bu dönemde Bosna Hersek’in bölünmesi konusunda anlaşan Bosnalı Sırplar ile Hırvatlar, denetim altında tuttukları bölgelerdeki Boşnaklara karşı soykırım, etnik temizlik ve sistematik tecavüz gibi eylemler yürüttüler. Özellikle Sırp güçlerce yaklaşık dört yıl sürdürülen Saraybosna kuşatması sırasında sivil hedeflerin topçu ve keskin nişancı atışlarıyla vurulması ve Temmuz 1995’te, sözde BM koruması altında bulunan Srebrenica kentine giren Radko Mladic komutasındaki Sırp birliklerinin yaklaşık 8000 Boşnak’ı öldürmesi, uluslararası toplumda büyük rahatsızlık yarattı. Bu arada, yürütülen diplomatik çabalar sonucunda Boşnaklar ile Hırvatlar arasında anlaşma sağlandı ve bu iki taraf Bosna-Hersek Federasyonu adı altında birleşmeyi kabul etti.

Mart ayında UNOSOM adıyla bir Barış Gücü misyonu kurulmasına karar verdi. askerî operasyonla desteklenmediği sürece Somali’deki BM misyonunun insani yardım ulaştırma amacını gerçekleştiremeyeceği görüşünden hareketle Güvenlik Konseyi Aralık 1992’de, UNITAF adıyla yeni bir Barış Gücü operasyonu kararı aldı. Bu kararda, üyelere operasyona destek verme çağrısı da yapılıyordu. ABD’nin öncülüğünde, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 26 devlet, UNITAF kapsamında yürütülen Umut Harekâtı’na katıldı. Mayıs 1993’ten itibaren UNOSOM II adıyla sürdürülen harekât sırasında başarısız bir devlete karşı insani gerekçelerle kuvvet kullanma konusu sıkça tartışıldı.

Bir sonraki aşama, İsrail ve Filistin tarafları arasında, yine ABD’nin desteğiyle Norveç’in başkenti Oslo’da 1992 sonlarında başlayan gizli görüşmelerdi. Bu görüşmeler, Eylül 1993’te bir uzlaşıyla sonuçlandı ve bu çerçevede hem taraflar birbirlerini resmen tanıdıklarını ilan ettiler hem de Washington’da “Oslo Anlaşması” olarak bilinen ve özerk bir Filistin yönetimi kurulmasına ilişkin bir ilkeler bildirisini imzaladılar.

Ocak 2002’deki konuşmasında yeni ABD Başkanı Bush;İran, Irak ve Kuzey Kore’yi “şer ekseni” olarak tanımladı ve ABD’nin bu ülkelerden gelen tehdide seyirci kalmayacağını söyledi.

Sovyetler Birliği Aralık 1991’de dağılmıştır.

Boris Yeltsin, Aralık 1991’de Rusya Federasyonu devlet başkanı seçilmiştir.

ABD, Anti-Balistik Füze Antlaşması’ndan Haziran 2002’de çekilmiştir.

Çeçenistan Savaşı 1994’te patlak vermiştir.

Doğu Asya Güçleri, Hindistan, Çin ve Japonya’dan oluşmaktadır.

Ukrayna eski doğu bloku ülkelerindendir.

Irak Kuveyt’i 2 Ağustos 1990’da işgal etmiştir.

ABD’nin Irak’a müdahalesi 16-17 Ocak 1991 gecesi hava harekatıyla başlamıştır.