SİYASİ TARİH - Deneme Sınavı - 26

Bloklararası yumuşamaya rağmen özellikle nükleer silahlarda ABD’nin gerisinde olan SSCB, dengeyi sağlamak için Brejnev Dönemi’nde askerî harcamaları sürekli olarak arttırdı. Sofistike silah sistemlerinin geliştirilmesi ve Sovyet donanmasının büyük oranda genişletilmesi doğrultusunda konvansiyonel silahlanmayı da içeren bu politika, askerî harcamalarda yarattığı düzenli artış ile Sovyet ekonomisi için büyük bir yük oluşturdu. ABD ile girişilen uzay yarışı ve az gelişmiş ülkelerde Sovyet etkinliğini arttırma amacıyla verilen askerî ve ekonomik yardımlar bu süreci körükledi.

Birinci olarak, Carter yönetimi 1980 Ocağı’nda ikinci Soğuk Savaşı resmen başlatan yeni doktrinini açıkladı. Bu doktrin carter doktrini olarak adlandırılır.

Muhafazakâr değerleri ve dolayısıyla anti-komünizmi iç ve dış politik söyleminin merkezîne oturtan Reagan yönetimi Soğuk Savaş’ın ideolojik mücadele boyutunu 1950’lerden sonra en yoğun biçimde kullanan ABD yönetimi oldu.

Reagan’ın görev süresinin bitmesinin ardından 1988 seçimlerini kazanarak, 1989 başında iktidara gelen George Bush yönetimi de Reagan’ın özellikle ikinci döneminde izlediği politikaları devam ettirdi. Zaten Bush, Reagan’ın başkan yardımcısı olarak görev yapmaktaydı ve izlenen politikayı belirleyen ekip içinde yer almaktaydı. Bush Dönemi, bloklararası ilişkilerin iyiden iyiye ısındığı bir konjonktüre denk gelmişti. Bu yüzden, ABD yönetimi açısından sorun artık bloklararası ilişkilerde ABD üstünlüğünü tesis etmek ya da yakınlaşma çabalarını daha da geliştirmek değildi. Sorun SSCB’nin ve Doğu Bloku’nun 1989 yılından itibaren içine girdiği dağılma sürecinde ortaya çıkabilecek krizleri yönetebilmekti. Aşağıda inceleneceği gibi, Doğu Bloku’nun ve SSCB’nin yıkılma sürecinin şaşırtıcı biçimde “çabuk ve kansız” olması, Bush yönetiminin şansı olacaktı. Bush yönetiminin bu dönemdeki en önemli dış politika gündem maddesi ise 1990 yılında Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesiyle başlayan Körfez Krizi oluşturacaktır.

Nisan 1990’da başlayan ve “4+2 Görüşmeleri” olarak adlandırılan iki Almanya ve II. Dünya Savaşı’nın galipleri olan ABD, SSCB, İngiltere ve Fransa arasındaki görüşmelerde taraflar arasında anlaşma yolunda önemli adımlar atıldı.

SSCB’yi çökertecek milliyetçi dinamik ise Baltık ülkelerinde kendini gösterecekti. II. dünya Savaşı sırasında zorla SSCB’ye bağlanan Baltık ülkeleri, Doğu Avrupa’daki dönüşüm sürecinden hemen etkilenerek bağımsızlık yönündeki taleplerini dile getirmeye başladılar. Mart 199O’da Litvanya Parlamentosu 1939’daki ilhak kararını geçersiz sayarak ülkenin bağımsızlığını ilan etti. Moskova’nın askerî güç kullanmaması diğer Baltık ülkeleri Estonya ve Letonya’nın da bağımsızlık ilanına yol açtı. Gorbaçov yönetimi, 1990 sonlarından itibaren politikasını değiştirmeye başladı. Reform yanlıları yerine muhafazakârlar getirilirken Ocak 1991’de Litvanya’da göstericilere karşı askerî güçler devreye sokuldu. Fakat, ne Baltık Cumhuriyetlerindeki ne de diğer Sovyet Cumhuriyetlerindeki bağımsızlıkçı hareketlerin önü kesilemedi.

Taif Anlaşması, Lübnan’ın geleneksel siyasi sisteminden radikal bir kopuş değil, aksine o sistemin düzeltilmiş hâliydi. Anlaşma, milis güçlerinin silahlarını bırakmasını, hukuk ve düzenin yeniden tesisinde hükûmete yardım etmek üzere Lübnan’da kalmasına izin verilen Suriye birliklerinin ise 1990’ların ilk yarısından önce Bekaa’ya çekilmesini ve ardından da iki hükûmetin uzlaşmasıyla aşamalı olarak tamamen tahliyesini öngörüyordu. Yine de bu antlaşma çekilmeyi öngörmüş olmakla birlikte, Suriye’nin Lübnan’daki varlığını teyit etmiş olmaktaydı. Müzakerelerde Suriye kuvvetlerinin Lübnan’dan çekilmesi meselesi ağırlıklı tartışma konusu olmuştu. Suriye kuvvetlerinin Lübnan’dan tamamen çekilmemesi nedeniyle Hristiyan tarafının iki önemli ismi arasında gerilim yaşandı. General Michel Aoun planı reddederken General Samir Geagea anlaşmayı destekledi. Sonuç olarak, Taif Anlaşması uyarınca, Lübnan’da 23 Eylül 1989’da ateşkes yürürlüğe girdi. Anlaşma konusunda Lübnan’daki Hristiyan toplumunun bir kısmı Aoun’u, bir kısmı da Geagea’yı destekledi. Bu tartışmalar 1990 başından itibaren silahlı çatışmalara sebep oldu. Çatışmalar ancak 1990 Mart’ında Auon’un Taif Anlaşması’nı kabul etmesi ile son buldu.

Yeniden yapılanan dünya ekonomik sistemi, merkez ülkeler de dahil olmak tüm dünyayı az ya da çok değişime zorladı. Çevresel ülkeler için çok daha belirgin olan değişim bu ülkeler için özellikle üç boyutuyla önem taşımaktaydı. Bunlar; uluslararası sermayeden yararlanabilmek için finansal liberalizasyonun sağlanması, çok uluslu şirketlerin küresel meta zincirlerine eklemlenebilmesi için doğrudan yatırımlara ortam sağlanması; uluslararası iş bölümü sistematiğine girebilmek için bazı metaların üretiminde uzmanlaşma (özellikle Batı tarafından terk edilen tekstil, demir çelik gibi 1. ve 2. kuşak endüstrilerde) ve kaynakların ihracata yöneltilmesi. Uluslararası ekonomik sistemdeki bu yeniden yapılanmanın dayattığı politikaların doğal sonucu ise ulusal kalkınmacılığın çöküşü, uluslararası sistemde tüm boyutlarıyla bağımlılığın ve merkezileşmenin artışıydı.

Carter yönetimi 1980 Ocağı’nda İkinci Soğuk Savaşı resmen baş- latan yeni doktrinini açıkladı. “Carter Doktrini” olarak adlandırılan bu doktrin, Orta Doğu’da Amerikan çıkarlarına karşı girişilebilecek bir harekete, ABD’nin gere- kirse askerî güç kullanarak doğrudan müdahale etmesini içermekteydi. Nixon Doktrini’nin terki ve Eisenhower Doktrini’nin restorasyonu anlamına gelen bu değişiklik, ABD’nin yeniden güç ve çatışma politikalarına döndüğünü göstermekteydi.

Gümrük Birliği, 1968’de tamamlanmış olmasına rağmen, henüz Ortak Pazar aşamasına bu sorunlar nedeniyle geçilememişti. Bu sorunları aşmak için 1983’te yılında Avrupa Parlamentosu üyesi Spinelli, Avrupa Birliği’nin kurulmasına ilişkin bir antlaşma taslağı sundu. “Spinelli Taslağı” 14 Şubat 1984’te, Avrupa Parlamentosu’nda, büyük çoğunlukla kabul edildi ve “Tek Avrupa Senedi”nin temelini oluşturdu. Avrupa Komisyonu da 1985’te bir dizi öneri sıraladığı Beyaz Kitap’ı yayımladı. Böylece, Roma Antlaşması’nın 236. maddesine dayanılarak kurucu antlaşmada değişikliklere gidildi ve bu çerçevede imzalanan Avrupa Tek Senedi, 1 Temmuz 1987’de yürürlüğe girdi. Avrupa Bütünleşmesi ve derinleşmenin en önemli noktalarından biri Tek Avrupa Senedi’dir.

1990’da başlayan ve “4+2 Görüşmeleri” olarak adlandırılan iki Almanya ve II. dünya Savaşı’nın galipleri olan ABD, SSCB, İngiltere ve Fransa arasındaki görüşmelerde taraşar arasında anlaşma yolunda önemli adımlar atıldı. Bu çerçevede, Mayıs ve Haziran’da atılan adımlarla iki Almanya arasında parasal ve sosyal birlik kuruldu. Sonuçta, 4+2 görüşmelerinin olumlu bir biçimde sonuçlandırılmasıyla imzalanan antlaşmayla iki Almanya’nın birleşmesi yolundaki son engel de kalkmış oldu. Sonuçta 2 Ekim gecesi birleşik Almanya doğmuş oldu.

Milliyetçi dinamiğin kendisini ilk gösterdiği yer Kafkasya oldu. Fakat buradaki milliyetçi hareketlenme Moskova’ya karşı bir ulusal uyanıştan çok, Sovyet halkları arasındaki etnik çatışmalar şeklinde kendini gösterecekti.

Nazizm 20. yüzyılın yükselen siyasi akımıdır.

ABD’nin karşı karşıya kaldığı en büyük tehlikenin Sovyet komünizmi olduğunu ifade etmekteydi. Kennan’a göre SSCB, kendisini kapitalizmle ebediyen sürecek bir savaş içinde görmekteydi. Ekonomik çıkarlarla değil, tarihsel Rus milliyetçiliğiyle bağlantılı olan Sovyet genişlemeciliği, Doğu Avrupa ülkelerindeki muhalif unsurları sindirmeye çalışlmaktaydı. SSCB, kapitalist ülkelerdeki Marksistleri de müttefik olarak kullanmak niyetindeydi.

Mısır başta olmak üzere Arap ülkelerinin SSCB'ye yanaşması bunalımın çıkında etkilidir. Bu nedenle SSCB silahlı çatışmalara katılmamıştır.

Suriye Pakta katılmamış, SSCB yanlısı politika izlemiştir.

Mısır, Batı karşıtı politikalar izlemiştir. 1955'te Bandung Konferansı'na katılarak Bağlantısızlar hareketinin kurucusu olmuştur.