SİYASİ TARİH - Deneme Sınavı - 15

Başkan Truman’ın Orta Doğu’da silahlı azınlıkların ya da dış güçlerin müdahalelerine dayanmaya çalışan özgür halklardan olan Türkiye ve Yunanistan’a toplam 400 milyon dolarlık askerî yardım yapılacağını duyurması tarihe Truman doktrini olarak geçmiştir.

Savaştan en büyük insan kaybını vererek çıkan SSCB, yaşadığı ekonomik sıkıntılara rağmen Batı Avrupa ülkelerindeki gibi bir siyasal istikrarsızlığa düşmemiştir.

İngiltere ve Fransa’nın savaştan güç kaybederek çıkmaları, bu iki ülkenin Orta Doğu’daki nüfuz alanlarında da önemli sonuçlar doğurdu. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Fransa’nın manda yönetimi altına giren Suriye ve Lübnan 1944’te bağımsızlıklarını kazandılar. İngiltere ise Mısır’a 1922’de, Irak’a ise 1932’de bağımsızlık verdi.

Burma (Myanmar) İngiltere’den bağımsızlığını kazandı. Bir başka İngiliz sömürgesi Malaya’da, savaştan sonra hız kazanan bağımsızlıkçı hareketler, İngiltere’nin 1957’de Malezya’ya bağımsızlık vermesiyle başarıya ulaştı. 1949’dan sonra Komünist Çin Halk Cumhuriyeti’nin etkisi altına girdi. Endonezya’nın 1945’teki bağımsızlık girişimi ise sömürgeci Hollanda’nın direnişiyle karşılandı. Milliyetçi Sukarno’nun liderliğinde Hollandalılara karşı yürütülen savaşı kazanan Endonezya 1949’da bağımsız oldu. Singapur’un bağımsızlığını kazanması 1965 yılında olmuştur.

Nazi Avı: Savaştan sonra Almanya’dan kaçan Nazi partisi yetkililerinin yakalanarak, cezalandırılmaları sürecine verilen isimdir. Nazilerin önemli bir bölümü Latin Amerika’ya kaçmışlardı. Kaçtığı Arjantin’de İsrail istihbarat örgütü Mossad tarafından yakalanan ve idam edilen Adolf Eichmann buna çarpıcı bir örnektir.

Polonya’nın geleceği, Türk Boğazları’nın geleceği gibi konuların tartışıldığı konferans, Potsdam Konferansı.

10 Şubat 1947’de Bulgaristan, Finlandiya, İtalya, Macaristan ve Romanya ile barış antlaşmaları yapıldı. Antlaşmalarla bu beş ülkenin egemen haklara sahip olarak BM’ye üye olabilmesine izin verildi.

SSCB nükleer çalışmalarına hız verecek ve 1949’da ilk atom bombası denemesini yapacaktır.

Marshall Planı, ABD’nin Avrupa’nın yeniden imarı için ekonomik yardım yapacağını açıklayarak getirdiği çözüm önerisidir.

Şubat 1955’de Bağdat’ta Türkiye ile Irak arasında bir “karşılıklı iş birliği” paktı imzalandı.

Orta Doğu’da yükselmekte olan Batı karşıtlığı ABD’yi endişelendirmekteydi. Başkan Eisenhower 5 Ocak 1957’de ABD Kongresi’ne bir mesaj yollayarak, kendi adıyla anılacak bir doktirin ilan etti.

9 Mayıs 1955’te Federal Almanya’nın NATO’ya üye olması SSCB’nin tepkisine yol açmıştı, 14 Mayıs’ta Varşova Paktı kurulmuştu. Bir gün sonra da Avusturya ile ABD, Fransa, İngiltere ve SSCB arasında Avusturya Devlet Antlaşması imzalanmıştı ve bu ülkedeki işgal sona erdirilmişti.

Temmuz 1955’te ABD, Fransa, İngiltere ve SSCB yetkilileri Cenevre’de bir araya gelerek, iki blok arasındaki gerilimi azaltacak önlemler üzerinde ilk defa görüştüler. Cenevre toplantısında nükleer silahlanma yarışı gibi hassas konularda hiçbir ilerleme sağlanamadı. İki Almanya’nın birleşmesi de, Federal Almanya’nın daha birkaç ay önce NATO’ya alınması sebebiyle Cenevre’de ele alınan ama sonuçsuz kalan konulardan biri oldu. Soğuk Savaş şartlarının ortadan kaldırılması için somut bir adım atılamasa da Cenevre toplantısı, ABD ve SSCB liderlerinin arasında bir diyalog kanalı oluşturması bakımından önemlidir.

Ekim 1957’de Sputnik adlı yapay uyduyu yörüngeye oturtmayı başaran SSCB, uzay yarışında ABD’nin bir adım önüne geçti. Daha da önemlisi, 1958’de SSCB ilk Kıtalararası Güdümlü Füze (ICBM) denemesini başarıyla gerçekleştirdi.

Fidel Castro önderliğindeki solcu gerillalar Batista yönetimine karşı1956’da ayaklandı. Ada’nın kırsalında yaşayan köylülerden destek alarak 1959’da başkent Havana’yı ele geçirmeyi başardılar. Batista Portekiz’e kaçtı.

NATO’nun Kitlesel Karşılık Stratejisi çerçevesinde, SSCB’nin askerî ve sanayi tesislerinin yerlerinin öğrenilmesi gerekli hâle gelince, ABD 1957’den itibaren SSCB üzerinde U-2 adı verilen casus uçaklar uçurabilmek için Pakistan’ın Peşaver kentinde bir üs inşasına başladı. U-2 uçakları İncirlik (Adana) ve Peşaver üslerine yerleştirildiler.

14 Mayıs’ta Paris’te toplanan Zirve’de konuşan Hruşov U-2 casus uçağının ülkesine karşı düşmanca faaliyetin bir parçası olduğunu ifade ederek, ABD Başkanı Eisenhower’ı ülkesinden özür dilemeye çağırdı. Eisenhower özür dilemeyince de Hruşov toplantıyı terk etti.

Haziran 1963’te ABD Başkanı’nın konutu Beyaz Saray ile SSCB liderinin konutu Kremlin Sarayı arasında doğrudan telefon bağlantısı (sıcak / kırmızı hat) kuruldu. Hemen ardından ABD, İngiltere ve SSCB Nükleer Deneme Yasası Antlaşması’nı (Sınırlı Deneme Yasası Antlaşması) imzaladılar. Bu antlaşmayla yer altı dışındaki mekânlarda nükleer silah denemeleri yapılması yasaklandı.

SALT-2 görüşmeleri devam ederken Soğuk Savaş döneminin en kapsamlı zirvesi 1975’te Helsinki’de toplandı. 35 Avrupa ülkesi, ABD ve Kanada’nın katılımıyla yapılan Avrupa Güvenlik ve işbirliği Konferansı (AGİK) sonucunda imzalanan Helsinki Nihai Senedi’yle Doğu ve Batı Bloku ülkeleri arasındaki ilişkilerin yürütülmesinde tarafların göz önünde bulunduracakları ilkeler tespit edildi.

1955’te kurulan Varşova Paktı içindeki ilk büyük gerginlik bir yıl sonra Macaristan ayaklanmasıyla yaşandı. 24 Ekim 1956’da Macaristan Komünist Partisi’ni iktidardan uzaklaştıran ayaklanmacılar İmre Nagy’nin başbakanlığında bir hükûmet kurdular. Nagy de 1 Kasım’da Macaristan’ın Varşova Paktı’ndan çekildiğini açıkladı. Fakat Budapeşte’ye giren Sovyet tankları ayaklanmayı bastırdı. SSCB ve Varşova Paktı yanlıları tekrar iktidara getirildi. Nagy ise gizlice yargılanarak 1958’de idam edildi.